koukidaki: Ιστορία χωρίς όνομα

Πηνελόπη Δέλτα και Ίωνας Δραγούμης. Ένας έρωτας ανολοκλήρωτος, καταστροφικός, ρομαντικός, δυνατός, αυθεντικός, που παλεύει ν’ ανθίσει σε μια εποχή πολέμων, σε μια κοινωνία μαχών. Η ζωή της Πηνελόπης Δέλτα ξετυλίγεται ταυτόχρονα στα 1908, όπου είναι κλεισμένη στο σανατόριο κοντά στη Βιέννη, και στις 26 Απριλίου 1941, παραμονή της εισόδου των Γερμανών στην Αθήνα. Έχουμε δηλαδή μια γυναίκα που παλεύει με τον έρωτα για να ζήσει αλλά και με τους δαίμονες της ανθρωπότητας πριν πεθάνει. Μια τριαντατετράχρονη κοπέλα που αγνοεί τους καθωσπρεπισμούς της κοινωνικής και οικογενειακής της θέσης για να αφήσει την καρδιά της λεύτερη να χαρεί ό,τι στερήθηκε από τον στείρο γάμο της αλλά και μια εξηκονταετής κυρία, καταξιωμένη συγγραφέας παιδικών μυθιστορημάτων, που νιώθει το βάρος της ιστορικής αποτυχίας τόσων και τόσων λογοτεχνών, φιλοσόφων και πνευματικών εν γένει ανθρώπων, μιας και οι βάρβαροι έρχονται.

Αυτοί είναι οι αφηγηματικοί άξονες της παράστασης που βασίζεται στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Στέφανου Δάνδολου. Η διασκευή των Ανθής Φουντά και Κώστα Γάκη καταφέρνει να διασώσει τη μαγιά του μυθιστορήματος και να το αναπλάσει με όλους τους κατάλληλους και σωστούς θεατρικούς χειρισμούς που απαιτούνται για να ανέβει σε μια σκηνή. Επτά ηθοποιοί ζωντανεύουν μια τραγική ιστορία και ερμηνεύουν με συγκλονιστικό τρόπο ανθρώπους που πέρασαν από την ελληνική Ιστορία και Λογοτεχνία αφήνοντας ανεξίτηλο το σημάδι τους, καθώς και τον κοινωνικό και οικογενειακό τους περίγυρο. Το παρελθόν δείχνει να εκτυλίσσεται παράλληλα με το παρόν, σύντομα όμως αυτά τα όρια γίνονται όλο και πιο δυσδιάκριτα κι όσο η παράσταση οδεύει προς το τέλος τόσο το χτες απλώνει το χέρι του στο σήμερα και μαζί αποχαιρετούν τους θεατές σε ένα συγκλονιστικό αρραγές σύνολο διαχρονικότητας και διακειμενικότητας.

Διάβασα πρώτα το μυθιστόρημα κι έτσι ήταν μια πρόκληση για μένα να πάω να δω ένα βιβλίο που είχα αγαπήσει να ανεβαίνει στο θεατρικό σανίδι. Πώς θα το στήσουν; Πώς θα το παρουσιάσουν; Θα εξελίσσονται παράλληλα οι ιστορίες; Και πώς; Με το που έσβησαν όμως τα φώτα άφησα πίσω μου όλες αυτές τις σκέψεις και απόλαυσα μια γνήσια θεατρική παράσταση που κινείται ανεξάρτητα από την ατμόσφαιρα του μυθιστορήματος, δείχνοντας όμως τον προσήκοντα σεβασμό στο ιστορικό βάρος των χαρακτήρων και ταυτόχρονα στα συναισθήματα του βιβλίου. Πρόκειται λοιπόν για μια καλοδουλεμένη, άρτια απόδοση της ζωής δυο σημαντικών πρωταγωνιστών, με αξιοσημείωτες ερμηνείες, μελετημένη θεατρικότητα και προσεκτικό στήσιμο της εποχής όπου διαδραματίζεται το έργο και των συναισθημάτων που γεννιούνται κατά τη διάρκειά του. Αρκετά δυνατά αποσπάσματα του βιβλίου κρατήθηκαν και για την παράσταση: «Όταν αγγίζεις κάτι πραγματικά, το κάνεις κομμάτι του εαυτού σου. Όταν αγγίζεις κάτι πραγματικά, το αγαπάς»!

Η σκηνοθεσία του Κώστα Γάκη τοποθέτησε όλους τους ηθοποιούς σ' ένα ασταμάτητο «καρουζέλ» διαρκών εναλλαγών σκηνών και ρόλων, παίζει με όλα τα αντικείμενα της σκηνής, μερικά εκ των οποίων χρησιμοποιούνται και σε ρόλους-έκπληξη, εκμεταλλεύεται όλες τις πηγές ήχου που μπορεί να κάνει ένα χαρτί (προσέξτε την αγωνία που δημιουργείται από ένα τρεμούλιασμα εφημερίδας) κι ένα ανθρώπινο στόμα (απολαύστε τη μεταφυσική παρουσία του σφυρίγματος ενός σπουργίτη με τη φυσική του Τάσου Νούσια-«Ίωνα Δραγούμη» όσο πλησιάζει την «Πηνελόπη Δέλτα» όταν βγάζει το δηλητήριο) και δε διστάζει να χρησιμοποιήσει ακόμη και αφαιρετικότητα για να δώσει ακόμη μεγαλύτερη τραγικότητα (δε θα ξεχάσω την αγωνία και την ένταση του «Στεφάνου Δέλτα» να σηκώνει ένα άδειο νυχτικό για να το μεταφέρει αλλού και να προσφέρει τις πρώτες βοήθειες). Δώστε προσοχή στη μετατροπή του ήχου από το μικρόφωνο σε παλμό ανθρώπινης καρδιάς και στο θρόισμα του σελοφάν που δημιούργησε τον ονειρικό κυματισμό μιας θάλασσας. Για να μην αναφερθώ στα έπιπλα, που επίσης αναπάντεχα αλλάζουν ρόλους και θέσεις δημιουργώντας εξίσου απρόσμενες εικόνες και σκηνές. Όλα τα τεχνικά λοιπόν και τα εκφραστικά μέσα χρησιμοποιούνται από την ευρηματική ματιά του σκηνοθέτη κι ο θεατής δεν ξέρει από πού θα προκύψει η επόμενη συγκίνηση, το επόμενο δάκρυ, το επόμενο γέλιο!

Ο Τάσος Νούσιας στον ρόλο του Ίωνα Δραγούμη είναι στιβαρός, σχεδόν ατσαλάκωτος, κάποιες φορές περισσότερο πομπώδης απ’ όσο θα έπρεπε. Σε ελάχιστα σημεία ρομαντισμού σπάει λίγο αυτό το προσωπείο ενώ η υποβλητική φωνή του δημιουργεί έναν φόβο και μια ένταση που βαραίνουν ακόμη περισσότερο το ψυχολογικό δίλημμα της Πηνελόπης Δέλτα να τον ακολουθήσει, εγκαταλείποντας την οικογένειά της. «Να γράψεις για τη μοναξιά, το θηρίο που μας κατασπαράσσει όταν μας βρίσκει ευάλωτους», συμβουλεύει ο Ίων την Πηνελόπη του. Κάπως διαφορετικός εμφανίζεται στον ρόλο του Τρελαντώνη, ηγετικός, απερίσκεπτος, ατρόμητος, η ιδανική φαντασίωση για άτακτο αδελφό.

Η κυρία Μπέτυ Λιβανού είναι εξαίρετη από κάθε άποψη. Η ερωτευμένη γυναίκα που αναπολεί, η φοβισμένη Ελληνίδα που περιμένει, η ηλικιωμένη κυρία που αγωνιά βγαίνουν στο προσκήνιο από την ίδια ηθοποιό σε μια ποικιλία εκφράσεων και έντασης που με έκανε να τη θαυμάσω. Παρατηρήστε την πιο προσεκτικά όταν απλώς βρίσκεται στη σκηνή και τα φώτα έχουν στραφεί αλλού. Ζει την κάθε λέξη που την αφορά κι αν συμβαίνει κάτι που δε στρέφεται γύρω από κείνη δείχνει να βιώνει ακόμη τα πρόσφατα περιστατικά και αναμνήσεις. Πρόκειται για μια αναπάντεχα συγκλονιστική ερμηνεία που δίκαια κερδίζει το μεγαλύτερο μέρος της επευφημίας των ηθοποιών.

Η Μαρία Παπαφωτίου υποδύεται την Πηνελόπη Δέλτα του 1908, είναι η νέα κοπέλα που καρδιοχτυπά άγρια για τον έρωτα της ζωής της αλλά δεν μπορεί να υποκύψει στον εκβιασμό του συζύγου της πως δε θα ξαναδεί τα παιδιά της αν φύγει με τον Δραγούμη. Οι ψυχολογικές της μεταπτώσεις, η αγωνία, ο φόβος, η αδικία, ο πόνος, η δειλία γεννιούνται μέσα σε αυτήν την κοπέλα και τα βιώνει με δεινή υποκριτικότητα, παρασύροντάς με σ’ έναν κόσμο αυστηρών ηθικών αρχών και σε μια καρδιά που διψά να πιει από μια πηγή απαγορευμένη. Φωνές με μέτρο, κινητικότητα με σύνεση, συναίσθημα το απαραίτητο, δημιουργούν μια περσόνα που με έκανε να πονέσω ακόμη περισσότερο κι από τη μοιραία κατάληξη της Πηνελόπης Δέλτα όταν μπήκαν οι Γερμανοί στην Αθήνα. Το άσπρο της φόρεμα δεν είναι απλώς η νεανική της ηλικία αλλά και μια ιδεολογική αντίθεση στα μαύρα της ώριμης Δέλτα, που δεν ξανάβαλε φως στη ζωή της απ’ όταν έχασε το φως της ζωής της, τον Ίωνα.

Ο Στάθης Μαντζώρος είναι ο αυστηρός, αδιάλλακτος Στέφανος Δέλτα που απαγορεύει στην Πηνελόπη όσα λαχταράει η ψυχή της, φωνασκεί, χειρονομεί έντονα και τελικά σπάει όταν κρατάει το άδειο ρούχο της συζύγου, της «Πένυς» του, όταν εκείνη αυτοκτονεί. Εντελώς αντίθετος εμφανίζεται ως μικρός Ηλίας που διασχίζει τη μισή Αθήνα με τα πόδια για να πάρει ένα αυτόγραφο από τη συγγραφέα του αγαπημένου του βιβλίου, «Τα μυστικά του βάλτου». Υποδύεται κι άλλους ρόλους, πάντα με διαφορετική εκφραστικότητα.

Ο Αργύρης Γκαγκάνης είναι ο πονόψυχος, φιλικός γιατρός Φρίντμαν που βοηθάει την Πηνελόπη Δέλτα να βγάλει από μέσα της τα προβλήματά της και προσπαθεί να βάλει λογική στο μυαλό του γραμματέα του, που θεωρεί τη συγγραφέα ασύδοτη πόρνη. Ο Στέλιος Γιαννακός δημιουργεί έναν συγκλονιστικό εικοσιπεντάχρονο νεαρό άνδρα που ακόμη δεν έχει σεξουαλικές επαφές και τηρεί μονοδιάστατες απόψεις για την ηθική μιας γυναίκας. Όταν μάλιστα αρχίζει να υποψιάζεται πως η «φίλη» της Δέλτα στη Βιέννη είναι ένα πρόσωπο ξένο κι όχι ο άντρας της αρχίζει να παραφυλάει και να πιέζει ψυχολογικά την Πηνελόπη. Η φωνή του αλλάζει εντελώς όταν υποδύεται τον εκφωνητή του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών που αγωνιά να μεταδώσει αληθινές ειδήσεις έστω και την τελευταία στιγμή πριν την επέλαση των Γερμανών. Στους άλλους ρόλους ήταν εξίσου ικανοποιητικός.

Η Ανθή Φουντά στον ρόλο της Μαριάνθης, που βοηθάει και φροντίζει την ηλικιωμένη Πηνελόπη Δέλτα, ήταν εξίσου εκφραστική και ικανή να σταθεί δίπλα στο μεγαθήριο που λέγεται Μπέτυ Λιβανού. Σκερτσόζα, διασκεδαστική, αθώα, με προλήψεις και δεισιδαιμονίες, αλαφροΐσκιωτη και με πάμπολλη αγάπη για την κυρά της είναι πολύ σημαντική για την παράσταση.

Η μουσική σύνθεση είναι επίσης του Κώστα Γάκη και την έβαλα μες στην καρδιά μου από την αρχή. Διακριτικές νότες που βαραίνουν ή αλαφραίνουν την ατμόσφαιρα, σοκαριστική διασκευή του Ύμνου εις την Ελευθερίαν όταν μπαίνουν οι κατακτητές στην πόλη και τόσες άλλες ηχητικές εκπλήξεις αποδεικνύουν και πάλι πόσο πολύ δούλεψε αυτός ο άνθρωπος πάνω στο μυθιστόρημα του Στέφανου Δάνδολου και έκανε μια ουσιαστική κατάθεση ψυχής, όχι μια επιφανειακή εκμετάλλευση του κειμένου.

Κοστούμια και σκηνικά είναι δημιουργίες του Κωνσταντίνου Ζαμάνη. Τα κοστούμια είναι ταιριαστά της εποχής και πολύ κομψά ενώ τα σκηνικά είναι εύπλαστα και λιτά. Ο ολάνθιστος κήπους που υποδέχεται τους θεατές είναι μια πανδαισία που σύντομα όμως καταπατιέται, τσαλακώνεται και μαδιέται από τους ηθοποιούς στο πλαίσιο της σκηνικής δράσης. Πραγματικά «μπράβο» σε όποιους έχουν αναλάβει να στήνουν από την αρχή τον τεράστιο κήπο πριν από κάθε παράσταση.

Οι φωτισμοί του Λευτέρη Παυλόπουλου παίζουν κι αυτοί σημαντικό ρόλο στην παράσταση. Φώτα, προβολείς, ακόμη και φακοί που κρατούν οι ηθοποιοί δίνουν άλλη διάσταση στα δρώμενα και χαρίζουν ασύλληπτες στιγμές που παίζουν ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι. Το βίντεο και γενικότερα η επεξεργασία των εικόνων που προβάλλονται είναι του Γιώργου Γεωργόπουλου που αξίζει συγχαρητήρια όχι μόνο για το σύνολο της δουλειάς του αλλά και για το υποβλητικό φινάλε του μοιραίου φιλιού με φόντο ένα κατακόκκινο τριαντάφυλλο. Ακόμη ανατριχιάζω στη σκέψη αυτής της σκηνής!

Υπέροχες ερμηνείες, αληθινή συγκίνηση, σωστή και με μέτρο θεατρικότητα. Κλάμα και χαρά, αγωνία και λύπη. Ιστορία χωρίς όνομα. Συναισθήματα χωρίς λόγια. Μη χάσετε αυτήν την υποβλητική, δυνατή θεατρική παράσταση.