koukidaki: Φελίτσε και Λίλυ

Ένας άνθρωπος ανάμεσα στους ανθρώπους

Στην παγκόσμια βιβλιογραφία υπάρχουν πολλές ιστορίες αταίριαστων ζευγαριών, ειδικά στη λογοτεχνία. Άνθρωποι με στοιχεία προσωπικότητας που απέχουν παρασάγγας ή με άλλες εξόφθαλμες διαφορές που όμως ενώνονται από έρωτα ή αγάπη βρίσκοντας –τελικά– κοινές συνιστώσες. Μια τέτοια ιστορία είναι και αυτή της Φελίτσε και της Λίλυ.

Ας τα πάρουμε από την αρχή. Στο βιβλίο της Έρικα Φίσερ, «Aimee and Jaguar: A love story, Berlin 1943», διαβάζουμε την ιστορία αγάπης δύο «κοινωνικά ασύμβατων» γυναικών. Η 29χρονη Λίλυ (Lilly Wust) και η είκοσι ενός ετών Φελίτσε (Felice Schragenheim) συναντιούνται στο Βερολίνο του 1942 και ερωτεύονται σχεδόν κεραυνοβόλα. Η ιστορία τους έμεινε για πάντα καταγεγραμμένη από την πένα της Φίσερ όταν η Λίλυ, σε ηλικία ογδόντα ετών, την εξιστόρησε στην πρώτη, κι εκείνη έγραψε αυτό το πόνημα που πρωτοεκδόθηκε το 1994, μεταφράστηκε σε περισσότερες από είκοσι γλώσσες ενώ έγινε και ταινία από τον Μαξ Φάρμπερμποκ.

Η Λίλυ είναι Γερμανίδα, παντρεμένη με αξιωματικό των Ναζί και έχει τέσσερα αγόρια· κάτι για το οποίο τιμήθηκε από τον Φύρερ, καθώς έφερε στη ζωή τέσσερις μελλοντικούς στρατιώτες «που θα μάθουν να σκοτώνουν χωρίς πρόβλημα». Η Φελίτσε είναι Εβραία κι αυτό αρκεί για να στιγματιστεί και να περιθωριοποιηθεί –αν όχι πεθάνει– ένας άνθρωπος στο Βερολίνο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Καταλαβαίνει άμεσα κανείς τις τεράστιες διαφορές στη ζωή αυτών των γυναικών. Η Λίλυ δε, αποτελεί κοινωνικό πρότυπο για τις γυναίκες της εποχής της, που είχαν μία μόνο αποδεκτή και πρέπουσα επιλογή: να παντρευτούν, να κάνουν παιδιά και να ζήσουν εξυπηρετώντας τις ανάγκες του συζύγου και των τέκνων τους, φροντίζοντας την οικογένεια και το σπιτικό τους. Και παρόλο που δεν υπήρξε ιστορικά κάποιος που να κυνήγησε αυτές τις γυναίκες –όπου κι αν τις συναντήσει κανείς στον κόσμο– αναρωτιέσαι αν τελικά προτιμάς να είσαι με την πλευρά του κυνηγημένου –εδώ των Εβραίων– παρά με του «βολεμένου» αστικά αφού η δεύτερη, η Φελίτσε, είναι η ευτυχισμένη και η ουσιαστικά ελεύθερη.

Το 1942 όμως έχουν κοινό έναν Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και όσα αυτός συνεπάγεται. Κι εδώ ακριβώς εντοπίζεται το δεύτερο σημείο της ιστορίας. Το πώς βίωσαν οι Βερολινέζοι τον πόλεμο. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι που ήθελαν να ζήσουν, να χαρούν, να πραγματοποιήσουν τα όνειρά τους ενώ βρίσκονταν εγκλωβισμένοι σε έναν πόλεμο που δεν επέλεξαν και δεν αποφάσισαν. «Οι βόμβες βόμβες και η ρούμπα ρούμπα» θα πει η Φελίτσε περιγράφοντας τη ρώμη που προσφέρουν τα νιάτα που δεν εγκλωβίζονται στις επιλογές των Αρχών. «Οι βόμβες βόμβες και η ρούμπα ρούμπα» θα πει και η Λίλυ περιγράφοντας τους χορούς και τις συνεστιάσεις όπου η κοινωνική ζωή ξεπερνά τις πολιτικές καταστάσεις και συνεχίζεται αυθόρμητα, αβίαστα και κανονικά.

Όμως η ζωή έχει πάντα τον τρόπο της, και ιδού, μια Ναζί που αφηγείται την ιστορία της με την Εβραία αγαπημένη της. Η Λίλυ εδώ, εκπροσωπώντας την Ιστορία, αποδεικνύει ότι, τελικά, κανένας δεν θέτει ρατσιστικούς διαχωρισμούς, ούτε κοινωνικά πρότυπα, ούτε μοντέλα επιβίωσης, ούτε κανόνες συνύπαρξης... Γιατί όμως να υπάρχουν κάποιοι που να αποφασίζουν για τη ζωή μας; Όταν η Φελίτσε αποκαλύπτει στην αγαπημένη της την Εβραϊκή της καταγωγή δένονται ακόμη περισσότερο –αντί να διαλυθούν– όμως τελικά, η τύχη τους κράτησε ως τις 21 Αυγούστου του 1944 όταν την συνέλαβαν.

Δεκαοκτώ μήνες έμειναν μαζί. Τόσο χρόνο είχαν. Δεκαοκτώ μήνες αγαπήθηκαν, έγραψαν γράμματα η μία στην άλλη και ερωτικά ποιήματα, έβγαλαν φωτογραφίες, χάρηκαν, ανέπνευσαν, ευτύχησαν... (στο βιβλίο της η Φίσερ αναφέρει ότι συνέταξαν ακόμα και συμβόλαιο γάμου) Σχεδόν πενήντα χρόνια μετά η Λίλυ, μόνη πια μα συνεχίζοντας να «ζει» με την Φελίτσε της, προσπαθεί να κατανοήσει εκείνο το «γιατί».

Στην παράσταση, που αυτήν την εποχή μπορείτε να δείτε στον πολυχώρο Vault, θα ανακαλύψετε όλα τα παραπάνω στοιχεία της αφήγησης μέσα από το δυνατό έργο της Ελένης Καρασαββίδου που υπογράφει το κείμενο.
Το σκηνικό είναι απλό και λειτουργικό, υπό την έννοια ότι δε φορτώνει το μάτι με πολλές πληροφορίες κι επιτρέπει στη φαντασία σου να πλάσει τα μέρη αφήνοντας «χώρο» στις ηθοποιούς να «αναπνεύσουν». Η Αγγελίνα Παγώνη που υπογράφει και τα κοστούμια πραγματικά επέλεξε υπέροχα σύνολα για τις τρεις πρωταγωνίστριες, αρμονικά στην εποχή και τους συμβολισμούς της ιστορίας.
Επί σκηνής, θα δείτε τρεις υπέροχες ηθοποιούς που με έκαναν να σκεφτώ ότι, τελικά, υπάρχει μέτρο λογαριασμού της θεατρικής εμπειρίας. Τουλάχιστον σε αυτήν την παράσταση φαίνεται ο πλούτος των εμπειριών τους και το πόσο σταθερά πατούν πάνω στην σκηνή. Πόσο βέβαιες είναι για αυτό που κάνουν και πόσο αποτελεσματικές. Η Δήμητρα Βαμβακάρη σε αιχμαλωτίζει στις στιγμές που απευθύνεται καταπρόσωπο προς το κοινό και, παρόλο που είναι η πιο στατική, δεν σου επιτρέπει να πάρεις το βλέμμα σου από πάνω της. Η Δήμητρα Σύρου (την είχα ξεχωρίσει στο Iraq - 9 τόποι επιθυμίας) ένα έτσι κι αλλιώς ταλαντούχο πλάσμα και η Έλενα Τυρέα μια εξαιρετική χαμαιλέοντας του θεάτρου (θυμίζω το Ο Κανίβαλος) λειτουργούν επάξια. Η σύμπραξή τους σκηνικά είναι δεμένη, αρμονική και άκρως επιτυχημένη.
Η σκηνοθέτης Κατερίνα Πολυχρονοπούλου ενδέχεται να μη χρειάζεται καν συστάσεις στο αθηναϊκό θεατρόφιλο κοινό. Δεν ξέρω τι να πρωτοθυμηθώ. Ενδεικτικά θα αναφέρω τα Ποιος ανακάλυψε την Αμερική, Το χαμόγελο της Μόνα Λίζα, Αχ, Γιάννη μ'!, Ποιος ήταν ο κύριος;, ΜπΑΤσος κ.ά. Πάντα αεικίνητη και πάντα ευρηματική. Ανιχνεύει κι αφουγκράζεται. Μεταλαμπαδεύει και καλλιεργεί. Παραμένει εργάτρια της δραματικής τέχνης με πίστη κι αφοσίωση που δε γίνεται να παραβλέψεις. Και σε αυτήν την παράσταση θα δώσει τον καλύτερο εαυτό της. Θα κρατήσει υπέροχα τις ισορροπίες, θα δείξει όλες τις αποχρώσεις, ανάγλυφα και έντεχνα.

ΥΓ.: Η παράσταση μιλάει για έναν μεγάλο έρωτα, από εκείνους που ακόμα κι αν τερματίσουν ζουν για πάντα, από αυτούς που συμβαίνουν μία φορά. Μιλάει και για έναν πολιτισμό άκρως απολίτιστο, που δεν επιτρέπει την ελεύθερη βούληση, την ελεύθερη έκφραση, ούτε καν την ίδια την επιβίωση. Έναν πολιτισμό εμπόδιο σε κάθε ιδιότητα, επιλογή ή έκφραση που αντιτίθεται στον κανόνα (του), που πολεμά τον άνθρωπο, τον δυναστεύει, τον πνίγει, τον εξολοθρεύει...

Τζένη Κουκίδου

Σκηνοθετικό σημείωμα

Μια Γερμανίδα παντρεμένη με αξιωματικό των Ναζί και μια Εβραία συναντιούνται στο Βερολίνο του 1942 και μια μεγάλη αγάπη γεννιέται στη σκιά του ναζισμού και μιας πόλης που βομβαρδίζεται στο όνομα του «πολιτισμού και της τάξης». Σε μια σκοτεινή εποχή, όπου Εβραίοι, ομοφυλόφιλοι, διαφορετικοί, άνθρωποι με αναπηρία δολοφονούνταν, περιουσίες καταστρέφονταν, παιδιά σκοτώνονταν γιατί είχαν την ατυχία να γεννηθούν τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, σ’ αυτό τον τόπο.

Μια αληθινή ιστορία που ενέπνευσε την Ελένη Καρασαββίδου, ερευνώντας την μέσα από το βιβλίο της Erica Fischer, την ταινία Aimee and Jaguar αλλά και την επικίνδυνη άνοδο της ναζιστικής απειλής και των ρατσιστικών επιθέσεων παγκοσμίως. Επιθέσεις εναντίον γυναικών, ομοφυλόφιλων, ανθρώπων με αναπηρία, ανθρώπων με κάθε είδους ιδιαιτερότητα. Η άρρωστη μανία για εξουσία και κέρδος κάποιων, διαμορφώνει συνειδήσεις εκπαιδεύοντας ανθρώπους να σκοτώνουν συνανθρώπους τους, να ασκούν κάθε μορφής βία χωρίς να σκέφτονται πως αύριο θα έρθει και η δική τους σειρά.

Διαστρεβλώνουν την αλήθεια φανατίζοντας, χειραγωγώντας. Ένας «θαυμαστός καινούριος κόσμος», που αποφασίζει ποιος θα επιζήσει και ποιος όχι, ποια χώρα θα επιβιώσει και ποια θα ισοπεδωθεί, ποια κουλτούρα και ποια γλώσσα θα επικρατήσουν. Ένας παραλογισμός χωρίς τέλος. Που ακόμα και σήμερα, γιορτάζουμε θλιβερές επετείους και δημιουργούμε αλλού, σε άλλα σημεία του πλανήτη που καταστρέφουμε, άλλες οδυνηρές επετείους.

Και η ιστορία συνεχίζεται και θα συνεχίζεται όσο η παιδεία, η ιστορία, τα ΜΜΕ, κατευθύνουν συνειδήσεις και διαπράττουν εγκλήματα καθημερινά, από την κλιματική αλλαγή, τους πυρηνικούς εξοπλισμούς, την καταστροφή ιστορικών πολιτισμών και άρα της συλλογικής μνήμης, τις μαζικές καταστροφές χωρών και τη δολοφονία παιδιών.

Μια παράσταση αγάπης, μνήμης, ενοχής.

Κατερίνα Πολυχρονοπούλου

Συντελεστές

Κείμενο: Ελένη Καρασαββίδου

Δραματουργική επεξεργασία - Σκηνοθεσία: Κατερίνα Πολυχρονοπούλου

Σκηνικά - Κοστούμια: Αγγελίνα Παγώνη

Μουσική - Σχεδιασμός ήχου: Μαρία Βουμβάκη

Χορογραφίες - Κινησιολογία: Αναστασία Γεωργαλά

Βοηθός σκηνοθέτη: Μαριάνθη Κολιάκη

Σχεδιασμός φωτισμών: Κατερίνα Πολυχρονοπούλου-Θοδωρής Μαργαρίτης

Φωτογραφίες: Αγγελίνα Παγώνη

Γραφιστική επιμέλεια: Γιώτα Παρασκευά