koukidaki: Πόλεμος και Ειρήνη

Κατ' αρχήν να ξεκαθαρίσω ότι εγώ προσωπικά είμαι ενάντια στις δραματοποιήσεις των μυθιστορημάτων και στην μεταφορά τους σε θεατρικά έργα. Θεωρώ ότι η κάθε τέχνη εξυπηρετεί τον ίδιο μεν σκοπό με τελείως διαφορετικές δομές όμως. Θεωρώ ακόμα πιο δύσκολη την θεατρική μεταφορά ενός μυθιστορήματος που ξεπερνά τις 1.500 σελίδες, που η υπόθεσή του ξεκινά το 1805 και τελειώνει το 1812, που διαθέτει πάνω από τριάντα καλοδουλεμένους χαρακτήρες (που έχουν κάτι να προσθέσουν στην πλοκή του έργου) και που ο ίδιος ο συγγραφέας του χρειάστηκε έξι χρόνια για να το ολοκληρώσει. Όπως καταλάβατε, μιλάμε για την κορωνίδα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, για το «Πόλεμος και Ειρήνη» του Λέοντος Τολστόι.

Μετά από όλα αυτά, πήγα στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά ιδιαίτερα επιφυλακτική και τολμώ να πω ότι ήμουν προετοιμασμένη να παρακολουθήσω μια πανωλεθρία. Χαίρομαι πολύ που διαψεύστηκα. Η σκηνοθέτις Ιόλη Ανδρεάδη μαζί με τον Άρη Ασπρούλη κατάφεραν να πράξουν το πολύ δύσκολο εγχείρημα: να μεταφέρουν στο θέατρο αυτόν τον χείμαρρο των πληροφοριών των Ναπολεόντιων πολέμων στη Ρωσία. Φυσικά υπέπεσαν σε κάποια λαθάκια -αλίμονο αν δεν υπήρχαν! Και ίσως να μην γίνονταν αντιληπτά από κάποιον άλλον που δεν είχε διαβάσει το βιβλίο πριν ένα μήνα για τρίτη φορά στη ζωή του και δεν είχε τόσο μεγάλη αδυναμία στο εν λόγω έργο.
Ποια είναι τα λάθη αυτά; Η αναγκαστική έλλειψη πολλών χαρακτήρων που υπάρχουν στο μυθιστόρημα -και που δεν μπορούν να υπάρξουν πάνω στο σανίδι λόγω οικονομίας χρόνου- βάζει τους διασκευαστές να βάλουν λόγια κάποιων ηρώων στο στόμα άλλων. Π.χ. στο μυθιστόρημα ο Αντρέι Μπαλκόνσκι ζητά την άδεια και ουσιαστικά την ευχή του γέρου πατέρα του προκειμένου να παντρευτεί την Νατάσα. Ο γέρος πρίγκιπας -που δεν επιθυμεί αυτόν το γάμο- ζητά από τον γιο του να περιμένει έναν χρόνο πριν πραγματοποιήσει τον γάμο για να βεβαιωθεί για τα αισθήματά του. Στο θεατρικό έργο δεν εμφανίζεται αλλά ούτε καν αναφέρεται ο γέρος πατέρας, έτσι ο Αντρέι ζητά την συγκατάθεση της αδελφής. Και η αδελφή του ζητά να περιμένει ένα χρόνο πριν τον γάμο για να σιγουρέψει τα αισθήματά του. Στην Ρωσία όμως του 19ου αιώνα σε μια εντελώς ανδροκρατούμενη κοινωνία, κανένας άντρας δεν θα ζητούσε ούτε καν τη γνώμη της αδελφής του για να παντρευτεί την εκλεκτή της καρδιάς του. Άλλο λάθος λόγω έλλειψης χαρακτήρων πάνω στο σανίδι: Ο Πιερ καλεί σε μονομαχία τον εραστή της γυναίκας του και όχι τον αδελφό της. Η Ελέν ήταν άπιστη ως προς τον σύζυγό της αλλά δεν είχε διαπράξει αιμομιξία. Τρίτο λάθος: στο μυθιστόρημα ο Πιερ παρουσιάζεται εμφανισιακά ως ένας ιδιαίτερα εύσωμος άντρας. Στην θεατρική διασκευή που είδαμε ο ηθοποιός Κωνσταντίνος Μπίμπης που υποδύεται τον Πιερ, είναι σχετικά αδύνατος. Συνεχώς όμως ακούμε να τον αναφέρουν ως "χοντρό Πιερ". Τέταρτο λάθος: συνεχώς γίνεται αναφορά στους δουλοπάροικους εκείνης της εποχής και συνεχώς ελοχεύει μια προσπάθεια επανάστασης. Και ναι μεν στην Ρωσία του 19ου αιώνα είχαν ήδη γίνει απόπειρες επανάστασης (ίδε κίνημα Δεκεμβριστών κ.λ.π.) αλλά ο Τολστόι στο συγκεκριμένο έργο δεν αναφέρεται στην πάλη των τάξεων και στα δεινά των μουζίκων. Το έργο αυτό δεν έχει να κάνει με πολιτική αλλά με φιλοσοφία. Είναι εντελώς άστοχη λοιπόν η παρουσίαση των αγροτών (που παρεμπιπτόντως παίζουν ελάχιστο έως μηδαμινό ρόλο στην εξέλιξη του έργου) με σφυροδρέπρανα. Ένα τελευταίο σχόλιο έχει να κάνει με την παρουσίαση του Ναπολέοντα ως γελοίου προσώπου που συζητά συνεχώς με το άλογό του (που έχει το όνομα Βουκεφάλας!). Ο Γεράσιμος Γεννατάς, που υποδύεται τον Βοναπάρτη, έχει ένα εκπληκτικό ταλέντο αλλά ο Τολστόι ποτέ δεν έγραψε αλλά ούτε καν υπαινίχθηκε ότι ο Ναπολέοντας ήταν κωμικός ή ηλίθιος.

Τελείωσα με τα άσχημα, τα ανέφερα αρχικά εν αντιθέσει με τη συνηθισμένη πρακτική μου να λέω πρώτα μερικά λόγια για την υπόθεση του έργου και για τον συγγραφέα και μετά να ασχολούμαι με την παράσταση. Το έκανα αυτό γιατί παρόλα όσα έγραψα πιο πάνω, και το ξαναλέω μην μου δίνετε και τόσο μεγάλη σημασία (είναι από τα πιο αγαπημένα μου λογοτεχνικά έργα όλων των εποχών και ίσως άθελά μου υπεραναλύω γεγονότα που δεν θα ανέλυε ο μέσος θεατής).

Ας περάσουμε λοιπόν στην υπόθεση: βρισκόμαστε στο 1805 στην Ρωσία. Η καλή κοινωνία διασκεδάζει στα σαλόνια της Μόσχας και της Πετρούπολης και λίγο ασχολείται με τον Ναπολέοντα που προελαύνει νικητής στην Αυστρία. Ήρωες του έργου είναι: ο Πιερ Μπεζούχοφ, νόθος γιος του κόμητος Μπεζούχοφ (ένας καλοκάγαθος πληθωρικός άνθρωπος που αναζητά συνεχώς την αλήθεια και το νόημα της ζωής), ο Αντρέι Μπαλκόνσκι (ένας αριστοκράτης που απογοητεύτηκε νωρίς, τίμιος και απαισιόδοξος), η Νατάσα Ροστόβα (μια κοπελίτσα που ενθουσιάζεται εύκολα), Νικολάι Ροστόβ (αδελφός της Νατάσας, ουσάρος, με μεγάλη πίστη στον τσάρο και στην πατρίδα), η Μαριάν (αδελφή του Αντρέι, μια γεροντοκόρη πλούσια και θρησκόληπτη), η Λίζα (γυναίκα του Αντρέι), η εντυπωσιακή Ελέν (γυναίκα του Πιερ, άσωτη πλούσια που το μόνο που την ενδιαφέρει είναι η καλοπέρασή της) και ο Ανατόλ (αδελφός της Ελέν, το ίδιο πρόστυχος όπως και η αδελφή του). Όλα αυτά τα πρόσωπα αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Τα χρόνια περνάνε, ο Ναπολέοντας και ο τσάρος συνάπτουν προσωρινή ειρήνη, η οποία δεν θα κρατήσει πολύ. Για τους Ρώσους, τα ήσυχα χρόνια φεύγουν όταν ο Ναπολέοντας περνά τα σύνορά τους και τους απειλεί με κατάληψη της χώρας τους. Τότε αποφασίζεται να κάψουν την ίδια την πρωτεύουσα για να μην βρει ο κατακτητής τίποτα να πάρει. Και φυσικά δίνεται η περίφημη μάχη του Μπαραντινό, 180 χιλιόμετρα από την Μόσχα, η οποία ήταν ιστορικά και η πρώτη μεγάλη ήττα του Ναπολέοντα.

Η Ιόλη Ανδρεάδη κάνει την μετάφραση και την διασκευή του έργου από τα αγγλικά. Για μένα αυτό είναι λάθος αφού "όλοι χανόμαστε στην μετάφραση". Από την στιγμή που το πρωτότυπο έργο είναι ρώσικο, η μετάφραση έπρεπε να γίνει από τα ρώσικα και όχι από τα αγγλικά. Η δομή της αγγλικής γλώσσας δεν έχει καμία σχέση με την ρωσική. Εν αντιθέσει, η ρωσική γλώσσα έχει πολλά κοινά με την ελληνική. Καταλαβαίνω την δυσκολία εύρεσης μεταφραστή από την ρωσική, πάντα σε σύγκριση με την αγγλική αλλά δεν παύει να με στενοχωρεί. Παρόλα τα ίσως κακεντρεχή σχόλια μου, θεωρώ ότι η παράσταση σε γενικές γραμμές είναι πετυχημένη. Ιδίως αν σκεφτεί κανείς το σχεδόν αδύνατο εγχείρημα της μεταφοράς αυτού του ογκόλιθου της λογοτεχνίας στο σανίδι. Ο Κώστας Καζάκος είναι εξαίσιος στον διπλό ρόλο του Τολστόι και του στρατηγού Κουτούζοφ. Παρά την μεγάλη ηλικία του, καταφέρνει να δώσει έναν εκπληκτικό Λέοντα Τολστόι αλλά και έναν γραφικό γέροντα στρατηγό. Φυσικά η παράσταση δεν αποφεύγει την διήγηση των γεγονότων -πώς να την αποφύγει άλλωστε;
Η Ρούλα Πατεράκη υποδύεται την γυναίκα του Τολστόι (που τον βοηθάει στην καταγραφή των γεγονότων φέρνοντάς του τσάι!) αλλά και μια αριστοκράτισσα που σχολιάζει τα κοινωνικά θέματα των σαλονιών. Δυστυχώς δεν είδα κάτι εξαιρετικό στην ερμηνεία της παρά μια συνηθισμένη μανιέρα.

Ο Πυγμαλίωνας Δαδακαρίδης είναι ο Αντρέι Μπαλκόνσκι. Μας χαρίζει μια ωραία ερμηνεία του τίμιου και στυγερού αριστοκράτη.

Δεν έμεινα και τόσο ευχαριστημένη από την ερμηνεία του Κωνσταντίνου Μπίμπη ως Πιερ Μπεζούχοφ. Δεν ταίριαζε ούτε εμφανισιακά στον ρόλο (σε αυτό τουλάχιστον που είχε στο μυαλό του ο Τολστόι) αλλά θεωρώ ότι δεν κατάφερε να αποδώσει την αναζήτησή του για το καλό.

Η παράσταση είναι γεμάτη από ρώσικα παραδοσιακά τραγούδια, ετοιμαστείτε να ακούσετε την Κατιούσα, την Καλίνκα, τις Νύχτες της Μόσχας και τα Μαύρα Μάτια. Καθώς και το δεύτερο βαλς του Σοστακόβιτς. Επίσης ακούγονται αρκετές λέξεις στα ρωσικά καθώς και στα γαλλικά. Μου άρεσαν ιδιαίτερα οι χορογραφίες. Τα κοστούμια ήταν μέτρια κατά την άποψή μου: εύκολα για τους άντρες. Όλοι φορούσαν μπότες και στρατιωτικά αλλά για τις γυναίκες θα περίμενα κάτι καλύτερο από φουστάνια περιπάτου. Θα περίμενα τουαλέτες. Σκηνικά φυσικά δεν υπήρχαν. Ένα γραφειάκι στην άκρη της σκηνής όπου ο Τολστόι γράφει την ιστορία. Δυο φιγούρες αλόγων που ανεβοκατεβαίνουν ανάλογα με τις μάχες.

Θεωρώ ότι είναι καλό να δείτε αυτήν την παράσταση, παρά τα αρνητικά σχόλιά μου. Κανείς μας δεν κατέχει το αλάθητο. Πιστεύω ότι η Ιόλη Ανδρεάδη έκανε μια τίμια δουλειά σύμφωνα πάντα με τον οικονομικό προϋπολογισμό που της διέθεσαν. Αν το έργο ανεβαζόταν στο Γουεστ Εντ θα είχα άλλες απαιτήσεις. Και για να μιλήσουμε και πιο καθαρά: αν θέλετε να μάθετε τι είναι το Πόλεμος και Ειρήνη, διαβάστε το!