koukidaki: Ο Γιάννης Τράντας και ο Αίας (Τέταρτη διάσταση)

Από 7 Οκτωβρίου 2019 και κάθε Δευτέρα στις 19:00, στο θέατρο Αλκμήνη, έρχεται ο «Αίας» που σκηνοθετεί και ερμηνεύει ο Γιάννης Τράντας.

Στο δελτίο τύπου λέει χαρακτηριστικά:

Ὁ Ρίτσος γράφει τὸν «Αἴαντα», ἐξόριστος ἀπὸ τὴ χοῦντα τῶν συνταγματαρχῶν, στὴ Λέρο καὶ στὴ Σάμο (Αὔγουστος 1967 – Ἰανουάριος 1969), ποὺ ἀνήκει στὴν ποιητική του συλλογὴ «Τέταρτη Διάσταση». Δὲν ἀναπαριστᾶ τὸν Αἴαντα ὅπως τὸν ξέρουμε ἀπὸ τὸν Ὅμηρο καὶ τὸ Σοφοκλῆ, ἀλλὰ τὸν καλλιεργεῖ ὡς γῆ γόνιμη πάνω στὴν ὁποία ἀποθέτει τὸ δικό του καημό, ἀφοῦ στὴ ζωή του ἔζησε καὶ μὲ παρόμοιες ἐμπειρίες καὶ πίκρες. Ἀπὸ αὐτὲς ἐπιδιώκει νὰ καθαρθεῖ...

Ὁ Αἴας ὁ Τελαμώνιος, ὁ μέγας, ὁ Σαλαμίνιος, θεωρεῖται μετὰ τὸν πρῶτο του ξάδερφο - τὸν Ἀχιλλέα - ὁ πιὸ γενναῖος ἥρωας ἀπ’ τοὺς Πανέλληνες, ποὺ ἐκστρατεύσαν στὸ Ἴλιον. Ὅταν θανατώθηκε ὁ Ἀχιλλέας ἀπ’ τὸν Πάρη - Ἀλέξανδρο, τὰ ὅπλα τοῦ Ἀχιλλέα ἔπρεπε νὰ πᾶνε στὸν πιὸ γενναῖο, δηλαδὴ στὸν Αἴαντα. Οἱ Ἀτρεῖδες ἀρχηγοὶ μὲ πονηριὲς κι ἀπάτες τὸν ἀποκλείουν ἀπ’ τὰ ὅπλα, δίνοντάς τα στὸν Ὀδυσσέα. Μετὰ ἀπ’ αὐτὴ τὴν καταφανὴ καὶ ὕψιστη προσβολή, ὁ Αἴαντας καθὼς ἔχει ἐπιστρέψει στὴν σκηνή του στὸ στρατόπεδο, ἀποφασίζει νὰ βγῇ, νὰ σκοτώσῃ καὶ νὰ αἰχμαλωτίσῃ αὐτοὺς ποὺ τὸν ἀδίκησαν. Ἡ θεὰ Ἀθηνᾶ ὅμως τοῦ σκοτίζει τὸν νοῦ κι ὁ Αἴαντας μαινόμενος σφάζει ὅ,τι ζῶο βρεθεῖ μπροστά του, νομίζοντας πὼς σκοτώνει τοὺς Ἀτρεῖδες. Ὅταν πιὰ ὅλοι, ἐκτὸς τῶν ζώων, ἔχουν μείνει ζωντανοὶ κι ἀλώβητοι ἀπ’ τὸν Αἴαντα, ἡ Ἀθηνᾶ τὸν ἐπαναφέρει στὰ συγκαλά του, καθὼς ἔχει ἐπιστρέψει ξανὰ στὴν σκηνή του. Ὁ Ρίτσος πιάνει τὸ νῆμα ἀπὸ τὴν στιγμὴ ποὺ ὁ Αἴαντας ἀρχίζει νὰ συνέρχεται καὶ νὰ ἀντιλαμβάνεται τί ἔχει κάνει, μὲ τὶς «τυφλὲς ἀνδραγαθίες» του… «καὶ μὲ τὶς ἄλλες, τὶς πραγματικὲς ἐκεῖνες ποὺ κάποτε ἔπραξε γιὰ τὴν Ἑλλάδα καὶ τοὺς Ἕλληνες».

Ο ερμηνευτής και σκηνοθέτης, Γιάννης Τράντας, μιλάει για το έργο και τον ήρωά του...

Πώς σας ήρθε η ιδέα; Ποιο ήταν το έναυσμα, η έμπνευση ή ό,τι άλλο που αποτέλεσε το κίνητρο για τη δημιουργία αυτής της παράστασης;

Γιάννης Τράντας: «…τίποτα ο φόβος δεν είναι του εχθρού μπροστά στο φόβου του φίλου, που ξέρει τις κρυφές πληγές κι εκεί σημαδεύει…». Το 2009, έτος εορτασμού για τα 100 χρόνια από την γέννηση του ποιητή, προσκλήθηκα για μια ραδιοφωνική απαγγελία του «Αίαντα» από την ΕΡΑ2. Κείμενο συγκλονιστικό, γεμάτο θυελλώδεις εικόνες, με μια ζωντάνια που προκαλεί συναισθηματική αναστάτωση, λόγος απλός, καθημερινός, ουσιώδης. Λόγος προκλητικά θεατρικός, που με κάλεσε να τον ζωντανέψω ώστε να πάρει θεατρική σάρκα και οστά.

Ποιες οι προκλήσεις και τα εμπόδια που αντιμετωπίσατε;

Γ.Τ.: Ο πυρετικός λόγος ενός ανθρώπου, που μόλις αρχίζει να συνέρχεται από την τρέλα, δεν είναι και το πιο διαχειρίσιμο πράγμα, ώστε να αποκτήσει συνοχή και ειρμό. Πρέπει ο ηθοποιός να βρει και να αναδείξει αθόρυβα την λεπτή κλωστή που συνδέει τις αλλεπάλληλες καταστάσεις της ψυχικής κρίσης του ήρωα Αίαντα. Ο Ρίτσος κεντάει με ψιλοβελονιά αυτόν τον μίτο της έντασης των κρυφών νοημάτων και των συνδέσεών τους, κατορθώνοντας ο λόγος του τελικά να είναι σαφής και διαυγής. Εκεί ο ηθοποιός προκαλείται να νικήσει τον Μινώταυρο των φαινομενικά αλλόκοτων καταστάσεων και να οδηγήσει τον θεατή στο ξέφωτο της κατανόησης.

Τι σηματοδοτεί για εσάς ο Αίας ως άνθρωπος και τι ως ήρωας; Τι θα θέλατε να κρατήσει ο θεατής;

Γ.Τ.: Ως άνθρωπος είναι εκείνος ο αγωνιστής υπέρ των αξιών της ζωής, που δεν βάζει νερό στο κρασί του, εκτός αν πρέπει να υπηρετήσει το όντως καλό, οπότε νερώνει μόνο το δικό του κρασί. Ως ήρωας, και μάλιστα ομηρικός, είναι το τελευταίο σήμα κατατεθέν της ηρωϊκής εποχής. Δεν τον αφορά τόσο η επιβίωση παντί σθένει, όσο ο δρόμος της περηφάνειας και της τιμής, όσο μοναχικός κι αν είναι, κι αυτό είναι και η ύβρις του.

Ο θεατής θα μπορούσε να προβληματιστεί με τα λόγια του, «αν νικήθηκα, νικήθηκα όχι απ’ ανθρώπους, μόνο απ’ τους θεούς, καμιά νίκη, ούτε ήττα δεν είναι δική μας… ό,τι φτιάχνουμε κι ό,τι είμαστε, άλλος μας τόδωσε και μας το παίρνει πίσω, ξένος, άγνωστος, χωρίς τη θέλησή μας».

Πώς θα χαρακτηρίζατε την παράσταση Αίας; Σύγχρονη, κλασικότροπη, επίκαιρη, κοινωνική, δράμα... κάτι άλλο;

Γ.Τ.: Δράμα, με την πρωτογενή σημασία του. Η δυναμική του ποιήματος αυτού ενέχει επάξια θέση στην διαχρονία των μεγάλων και πανανθρώπινων κειμένων, χωρίς υπερβολή. Μιλάει στην καρδιά και το θυμικό κάθε ανθρώπινου όντος, όπου γης.

Πώς θα χαρακτηρίζατε το έργο με μια λέξη;

Γ.Τ.: Μήνις. Την έχουν φαίνεται στο σόι τους τα πρωτοξάδερφα Αχιλλέας και Αίας και μας την κληρονόμησαν κι εμάς των νεοελλήνων. Εμφύλια φαγωμάρα για ένα «γαμώτο».