Τρία έργα του Ερρίκου Ίψεν, «Η Λαίδη Ίνγκερ του Έστρωτ», «Η νύχτα τ' Αγιαννιού» και «Νόρμα ή ενός πολιτικού η αγάπη» κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Θεοδόσης Παπαδημητρόπουλος σε μετάφραση, υποσημειώσεις, πρόλογο και επίλογο του Θεοδόση Αγγ. Παπαδημητρόπουλου. Διαβάστε τι λέει ο ίδιος για τους τίτλους και τον συγγραφέα όπως και για τα άλλα βιβλία που συμπληρώνουν τη σειρά.
Η νύχτα τ’ Αγιαννιού:
Θ.Π.: Πρόκειται για κωμωδία, που ακολουθεί σε πολλά το σαιξπηρικό: Όνειρο θερινής νυκτός. Είναι να γίνει αρραβώνας στο υποστατικό των Μπερκ, στη νορβηγική ύπαιθρο. Μέλλουσα νύφη η Γιουλιάνε Μπερκ, και μέλλων γαμπρός ο Γιοχάννες Μπιρκ, φοιτητής, που έρχεται από τη Χριστιανία με τον αδελφό της Γιουλιάνε, Γιέργκεν, και το φίλο τους Γιούλιαν Πάουλσεν -μια αναποδογυρισμένη βυρωνική φιγούρα. Όμως, κατά την άφιξή του, ο Μπιρκ αντιλαμβάνεται πως η ετεροθαλής αδερφή της Γιουλιάνε, η Άννα, ήταν η συντροφιά του στο παιγνίδι, όταν ερχόταν κείνος μικρός στο υποστατικό με τον πατέρα του, καλό φίλο του μακαρίτη Μπεργκ. Τελικά, το πράγμα εξελίσσεται αλλιώς απ’ ό,τι είχε κανονιστεί: Τα ζευγάρια σταυρώνουν διαφορετικά κ’ επικρατεί πανδαιμόνιο τη νύχτα κοντά στο θερινό ηλιοστάσιο, τη νύχτα τ’ Αγιαννιού του Κλήδονα ή Ριγανά στην ελληνική παράδοση, παρουσία κιόλας ενός σκανταλιάρικου ξωτικού...
Νόρμα ή ενός πολιτικού η αγάπη:
Θ.Π.: Όπως αναφέρει ο ίδιος ο Ίψεν στον πρόλογό του:
«Τὶς προάλλες ηὑρέθημεν ἐντὸς τῆς αἰθούσης τοῦ Στόρτινγκ [το Νορβηγικό Κοινοβούλιο]· τὸ θέμα πρὸς συζήτησιν, συνηθισμένον τι -δέν δυνάμεθα πλέον νὰ ἐνθυμούμεθα διὰ ποῖον πρᾶγμα ὡμίλουν... [] Καθὼς δέν ὑπῆρχε ὁ,τιδήποτε συγκρατήσῃ τὴν προσοχὴν ἡμῶν, ἄφησα τὴν ἡμετέραν Φαντασίαν ἐλευθέραν παραδοθῆναι παιγνιωδῶς εἰς ἐκείνην τὴν κατάστασιν αἰωρήσεώς τινος ἐντὸς τῆς ἐξ ἀδιαιρέτου ἐπικρατείας τῆς Πραγματικότητος καὶ τῆς Μή Πραγματικότητος -εἰς ταύτην παραδιδόμαστε ἑν ὥρᾳ χαλαρότητος, ὅταν ἡ ψυχὴ αἰσθάνηται κόπωσιν, ἢ ὁ ἐξωτερικὸς κόσμος παρέχῃ ἡμῖν... ὑπνηλία!.. [] Τὸ ἴδιον ἀπόγευμα, εἴδομεν τὴν Νόρμαν τοῦ Μπελλίνι, καὶ ἐξαίφνης κατενοήσαμεν: Τὸ Στόρτινγκ ἀποτελεῖ ταλαντοῦχον λυρικὸν θίασον!.. Τοιαῦται σκέψεις ὡδήγησαν ἡμᾶς εἰς τὴν σύνθεσιν τῆς μουσικῆς τραγῳδίας: Νόρμα ἢ ἑνὸς πολιτικοῦ ἡ ἀγάπη []· προσφέρομεν ταύτην διὰ νὰ παρασταθῇ εἰς ἑορταστικὴν ἢ ἄλλην εὐκαιρίαν... Θὰ πρέπει οἱ ἴδιοι οἱ ἀντιπρόσωποι ἐν τῷ Στόρτινγκ νὰ φροντίσωσι διὰ τὴν μουσικὴν ἐπένδυσιν· ἐφόσον, μάλιστα, ἔχουσι βιρτουόζους εἰς πᾶν ὄργανον –ἀπὸ τρομπέτες ἕως ταμποῦρλα καὶ τρομπόνια–, ἐλπίζομεν ὅτι δέν θὰ συναντήσωσι δυσκολίαν...»
Ο Ίψεν παραλαμβάνει την υπόθεση της όπερας και, εκπαρωδώντας την, στήνει ξεκαρδιστική σάτιρα για τα τότε πολιτικά ήθη της Νορβηγίας, που (κάπως σαν το θεατρικό λόγο του Μποστ) είναι συμβατά και με την τωρινή ελληνική κατάσταση...
Η Λαίδη Ίνγκερ του Έστρωτ:
Θ.Π.: Το δράμα είναι ιστορική τραγωδία σαιξπηρικής έμπνευσης, που εκτυλίσσεται το 1528, στον πύργο του Έστρωτ, πλάι στο Φιορδ του Τρόντχαϊμ της Νορβηγίας. Η Σουηδία έχει ήδη φύγει απ’ την Ένωση του Κάλμαρ όλων των Σκανδικανβικών βασιλείων υπό το στέμμα της Δανίας. Η Νορβηγία μάταια αποζητάει την ανεξαρτησία της: Θα παραμείνει ώς το 1814 και τους Ναπολεόντειους Πολέμους προσάρτημα της Δανικής επικράτειας. Η Λαίδη Ίνγκερ, σημαντική Νορβηγίδα αριστοκράτισα και παντρεμένη με το νεκρό πια Δανό αυλάρχη Γκύλντενλέβε, έχει λησμονήσει τα μητρικά της καθήκοντα προς τις κόρες της: η μία ζωντανή-νεκρή σ’ ένα γάμο με Δανό αριστοκράτη· η δεύτερη νεκρή από ερωτικό καημό για το Δανό ιππότη Νιλς Λύκκε· η τρίτη, η Ελίνε, εγκλωβισμένη στον πύργο. Ο Νιλς Λύκκε έρχεται στο Έστρωτ, για να συνεννοηθεί τη στάση της Λαίδης Ίνγκερ ως προς τις αναταραχές στη Σουηδία και να σαγηνεύσει την Ελίνε, ώστε να εξυπηρετήσει τους σκοπούς του. Η Λαίδη Ίνγκερ κατανοεί το όλον ως ευκαιρία ν’ ανεβεί στο θρόνο ο δικός της γιος, νόθο παιδί του Στούρε, του πρώην αρχηγού της αντίστασης. Η κυρά του κάστρου μηχανορραφεί, δίχως όμως να λογαριάζει τη δυναμική των καταστάσεων, οδηγούμενη στην πλήρη καταστροφή...
Γιατί επιλέξατε να μεταφράσετε και να σχολιάσετε τα έργα του Ίψεν;
Θ.Π.: Ξεκίνησα να μεταφράζω και να σχολιάζω τα τέσσερα τελευταία έργα της υψηλής ωριμότητας (Αρχιμάστορας Σόλνες, Ο μικρός Έγιολφ, Ιωάννης Γαβριήλ Μπόρκμαν, Όταν ξυπνήσουμε εμείς οι νεκροί) ακολουθώντας τη γερμανική, θεωρημένη απ’ τον ίδιο το δημιουργό, έκδοση κ’ ύστερα αντιβάλλοντας όσο μπορούσα τότε με το πρωτότυπο νορβηγικό. Σύντομα κατενόησα την ανεπάρκεια ακόμα κι αυτής της έκδοσης: Στον Πέερ Γκύντ, ίσως το πλέον σύνθετο δράμα της δυτικής παράδοσης μετά τον Άμλετ και τον Φάουστ, συμβουλευόμενος οκτώ ξένες μεταφράσεις σ’ Αγγλικά, Γερμανικά και Γαλλικά, κατάλαβα, εν τη πράξει, ότι ο καθένας έκανε τα δικά του... Αποφάσισα να προσεγγίσω απευθείας το πρωτότυπο. Μεταφράστηκε, σχολιάστηκε κ’ εκδόθηκε και το: Ένας εχθρός του λαού -μία τραγικοκωμωδία για τα παθήματα ενός μεν έντιμου κι άξιου, ιδεοληπτικού και «μονολιθικού» δε Νορβηγού πολίτη. Τα έξι έργα με τις εκδόσεις Gutenberg.
Τώρα συνεχίζω την εργασία στις δικές μου εκδόσεις. Ώς τώρα έχουν εκδοθεί η Αγριόπαπια, ο Κατιλίνας (κυκλοφορεί μόνο σ’ αυτή τη σειρά), Ο τάφος του πολεμιστή (πρωτομεταφρασμένο), Η νύχτα τ’ Αγιαννιού (πρωτομεταφρασμένο), η Νόρμα ή ενός πολιτικού η αγάπη (πρωτομεταφρασμένο), Η Λαίδη Ίνγκερ του Έστρωτ (κυκλοφορεί μόνο σ’ αυτή τη σειρά). Όλα τα δράματα μεταφρασμένα απ’ τα Νορβηγικά, σχολιασμένα, με βιβλιογραφία, ανάλυση, βιογραφικά στοιχεία, όπως και για τη σύλληψη και την παραστασιογραφία.
Ο Ίψεν είχε πει πως, για να τον κατανοήσει κάποιος, πρέπει να διαβάσει το έργο του σε χρονολογική σειρά. Οπότε, εφαρμόζω τη ρήση του, κάνοντας ίσως σε αρκετά του κείμενα (δράματα, πεζά, λυρικά ποιήματα) την πρώτη ανάγνωση από Έλληνα. Σκοπός μου, η αποκατάσταση της παρουσίας του Ίψεν στη συνείδηση του ελληνικού αναγνωστικού κοινού· να φανεί πως δέν είναι μόνο ο σημαντικότατος ρεαλιστικός δραματουργός, όπως τον έχουμε συνηθίσει από τα πολύ γνωστά και πολυπαιγμένα του έργα... Μέσ’ απ’ αυτή την προσπάθεια, πλουτίζω κ’ εγώ ο ίδιος κατανοώντας την δραματουργική τέχνη του μάστορα.
Ποια τα χαρακτηριστικά του Ερρίκου Ίψεν, πώς σκιαγραφεί τους χαρακτήρες του και αντλεί τα θέματά του;
Θ.Π.: Ο Ίψεν σημείωνε πάντα ότι κάθε του έργο έχει ρίζες στα προσωπικά του βιώματα. Πράγματι, αυτό συμβαίνει. Πιστεύω, μάλιστα, πως τούτο αποτελεί καθολική αλήθεια για τη δημιουργία εν γένει. Ακόμα κι όταν παραδίδει πλαστή πλοκή, κινείται από τη βαθύτερη εμπειρία του. Είναι ενδεικτικό το παράδειγμα της Έντα Γκάμπλερ, όπου τα ορμέμφυτα του Ίψεν «φοράνε φορεματάκι» και πατάνε τη σκηνή... Στα εξώφυλλα των βιβλίων και στην αρχή του βιογραφικού σημειώματος που προτάσσω κάθε δράματος, τυπώνω τους εξής στίχους του:
Ζώντας -πολεμάς με δαίμονες
στου νου και της καρδιάς το κάστρο.
Δημιουργώντας -καλείς ναρθεί
επάνω σου της Κρίσεως η Ημέρα.
Κάθε δραματουργική απόπειρα του Ίψεν είναι ουσιαστική αυτοκριτική -αυστηρή θεώρηση της συνείδησής του. Εφόσον κιόλας αποδεικνύεται φιλαλήθης και γενναίος στην εξέταση του εαυτού του (ό,τι κι αν σημαίνει εαυτός, βλ. Πέερ Γκυντ), δέ χαρίζεται και στις καταστάσεις που τυραννούσαν και τυραννούν ακόμα τις ανθρώπινες κοινωνίες εν συνόλω και τα πρόσωπα μέσα τους. Ο λόγος του ποιητή αποτελεί αγέρωχο κάλεσμα αναμέτρησης με το άκριτα παραδεδομένο, το ανάξιο και το θνησιγενές.
Ακολουθούν περισσότερες πληροφορίες κι αποσπάσματα:
Ἡ Λαίδη Ἴνγκερ τοῦ Ἔστρωτ
ΕΛΙΝΕ: Ἔχετε ἀκούσει γιὰ τὴ μάνα ποὺ πήγαινε στὰ βουνὰ τὴ νύχτα μαζὶ μὲ τὰ μικρά της στὸ ἕλκηθρο;.. Ἕνα κοπάδι λύκοι ἀκολούθησαν τὰ ἴχνη της. Ἦταν ζήτημα ζωῆς-θανάτου.. - ἕνα-ἕνα πέταγε τὰ μικρά της, γιὰ νὰ σωθῇ ἡ ἴδια.
Α’ πράξη, σελ. 63.
Ἡ ἱστορικὴ τραγῳδία Ἡ Λαίδη Ἴνγκερ τοῦ Ἔστρωτ ἐκδίδεται, μεταφρασμένη ἀπ’ τὰ Νορβηγικά, μὲ τὴν ἀπαραίτητη ὑπομνημάτιση κι ἀνάλυση, γιὰ νὰ βοηθηθοῦν ὁ μέσος ἀναγνώστης, ὁ σκηνικὸς καλλιτέχνης κι ὁ εἰδικὸς μελετητής.
Ἡ νύχτα τ᾽ Ἁγιαννιοῦ
ΓΙΕΡΓΚΕΝ: Ὅμως, πρέπει τώρα νὰ ἐγκαταλείψῃς ὅλες σου τὶς θεωρίες γιὰ τὸν Ἔρωτα…
ΠΑΟΥΛΣΕΝ: Τὶς θεωρίες μου;.. Ποτέ! Εἰς τὸν Αἰῶνα τῶν Αἰώνων ποτέ!.. Ἀλλὰ δέ θὰ τὶς ἐφαρμόζω κιόλας… Ἀφ᾽ ἑνός, ἐρωτευμένος κά-ποιος, ἐκλαμβάνει τὸν Ἔρωτα ἀπὸ θεωρητικὴ σκοπιά· ἀρραβώνας καὶ γάμος, ἀφ᾽ ἑτέρου,.. εἶναι πρακτικά ζητήματα κ’ οἱ θεωρίες —ὡς γνω-στόν— δέν μποροῦν πάντα νὰ λειτουργοῦν καὶ στὴν πράξη…
Γ’ πράξη, Η’ σκηνή
Ἡ νεραϊδοκωμῳδία, τὸ τέταρτο ἔργο τοῦ Νορβηγοῦ δραματουργοῦ, πρωτομεταφραζόμενο στὴν Ἑλληνική, μὲ τὴν ἀπαραίτητη ὑπομνημάτιση κι ἀνάλυση, γιὰ νὰ βοηθηθοῦν ὁ μέσος ἀναγνώσης, ὁ σκηνικὸς καλλιτέχνης κι ὁ εἰδικὸς μελετητής.
Νόρμα
Τὸ Κοινοβούλιον ἀποτελεῖ ταλαντοῦχον λυρικὸν θίασον!.. Ὡς ἐκ τούτου, προσφέρω τὴν μουσικὴν τραγῳδίαν ταύτην δία νὰ παρασταθῇ εἰς ἑορταστικὴν ἢ ἄλλην εὐκαιρίαν… Θὰ πρέπει μόνοι τους οἱ ἀντιπρόσωποι νὰ ἀσχοληθοῦν μὲ τὴν ἁρμόζουσαν μουσικήν· ἐφόσον, μάλιστα, ἔχουσι βιρτουόζους εἰς πᾶν ὄργανον –ἀπὸ τρομπέτες ἕως ταμποῦρλα καὶ τρομπόνια–, ἐλπίζομεν πὼς δὲν θὰ συναντήσωσι δυσκολίαν…
Ἀπ᾽ τὸν Πρόλογο τοῦ δραματουργοῦ γιὰ τὸ ἔργο
Ἡ μουσικὴ τραγῳδία, παρῳδία τῆς ὀπερατικῆς Νόρμας καὶ τρίτο ἔργο τοῦ Νορβηγοῦ δραματουργοῦ, πρωτομεταφραζόμενο στὴν Ἑλληνική, μὲ τὴν ἀπαραίτητη ὑπομνημάτιση κι ἀνάλυση, γιὰ νὰ βοηθηθοῦν ὁ μέσος ἀναγνώστης, ὁ σκηνικὸς καλλιτέχνης κι ὁ εἰδικὸς μελετητής.
🎭
Περισσότερα:
