Από τον πόλεμο γύριζε για μιά νύχτα ο στρατηγός.
Με ματωμένα χέρια πά’ στο χαλινάρι του αλόγου.
Φόνοι πολλοί στη μάχη -έτρεχε για να ξεφύγη.
Ίσως κάπως νάχε χάσει του έρωτα την αίσθηση.
Τραβούσε, όμως, καλπάζοντας! Στη Θήβα!
Ροβόλαγε το άλογο να προλάβει τη Νύχτα.
Υπό το φώς των άστρων, κάλπαζε λαχανιαστά.
Ώσπου αντίκρυσε την επτάπυλη την πόλη...
Νύχτα -το πρόσωπό του να δεί η αγαπημένη.[1]
Ο στρατηγός Αμφιτρύων λείπει καιρό τώρα στο πεδίο της μάχης μακριά από την πατρίδα του, την αρχαία πόλη της Θήβας. Σε μιαν ανάπαυλα του πολέμου, αποφασίζει να επιστρέψει και να συναντήσει για λίγο τη σύζυγό του Αλκμήνη. Οπότε, στέλνει μήνυμα με το δούλο του Σωσία να ετοιμαστεί εκείνη και να τον περιμένει. Αλλά, όταν φτάνει στο σπίτι, αρχίζει να καταλαβαίνει μια παράξενη σκευωρία, στημένη απ’ τον ίδιο το Δία: Ο πατέρας θεών κι ανθρώπων, ποθώντας ερωτικά την Αλκμήνη, έχει λάβει τη μορφή του πολεμιστή κι ο ολύμπιος αγγελιαφόρος, ως βοηθός του ανώτατου θεού, αυτή του δούλου. Κάποιοι απ’ όσους έχουν απομείνει στην πόλη –γυναίκες, παιδιά και γέροντες (ο Χορός του δράματος)–, τρέχουνε να δούνε τί συμβαίνει συμμετέχοντας στην αποκάλυψη της απάτης και συμπαραστεκόμενοι στον πόνο του Αμφιτρύωνα και στην πλήρη αμηχανία της αγαπημένης, όπως τη σέρνει στην αγορά της πόλης, για να την κάψει...
Από την Αρχαιότητα, πολλοί δραματουργοί (Πλαύτος, Μολιέρος, Κλάιστ κ.λ.π.) έχουν ασχοληθεί με την κωμική εκδοχή του μύθου, όπως μάλλον την παρέδωσε ο Μένανδρος κατά τη Νέα Αττική Κωμωδία. Αυτό το έργο έχει ως βασική του έμπνευση την τραγική εκδοχή, όπως αποκαθίσταται, εν μέρει, για τη μή σωζόμενη ευριπίδεια Αλκμήνη. Ολόκληρη η πλοκή εκτυλίσσεται μπρος απ’ το σπίτι του Αμφιτρύωνα, πάνω σ’ ένα λόφο της Θήβας, κατά τη διάρκεια μίας νύχτας (κ’ η θεά Νύχτα προλογίζει κιόλας). Το έργο ξεκινάει με φρενήρεις κωμικούς ρυθμούς, ωσότου ανατραπεί πλήρως η ατμόσφαιρα και καταλήξει στην τραγική συνειδητοποίηση.
Οι θεοί μεταμορφώθηκαν σε θνητούς, για να πετύχουν το σκοπό τους και, ως θεοί, κατάφεραν να μιμηθούν σε όλα τους τους δυο θνητούς. Ποιος είναι λοιπόν «αληθινώτερος»; –ο θεός-μιμητής ή ο θνητός-υπόδειγμα;.. Και ποια η ευθύνη της Αλκμήνης που δεν κατάλαβε –παρά τη μεγάλη κ’ ειλικρινή της αγάπη– πως πλάι της δεν ήταν ο σύζυγός της;.. Πόσο άδικος είναι ο Αμφιτρύωνας που θέλει να πάρει εκδίκηση;..
Κάποιες φορές τα π ρ ο σ ω π ε ί αείν᾽ αληθινώτερα απ᾽ τα πρόσωπα
λέει ο Δίας στην Έξοδο της τραγικοκωμωδίας.
Με όλα τα προηγούμενα, μας εξηγεί ο ίδιος ο συγγραφέας την υπόθεση και το πεδίο δράσης του θεατρικού του. Το πρώτο πράγμα που σκέφτομαι όταν κρατάω το βιβλίο στα χέρια μου είναι ο συνδυασμός ενός σύγχρονου έργου με το αρχαίο θέατρο και όχι μόνο ως προς το θέμα και τους ήρωες αλλά γενικότερα, ως προς τη γενικότερη δομή και γλώσσα: συναντάμε επεισόδιο, πάροδο, στάσιμο, είσοδο και έξοδο (σε ό,τι αφορά στη δομή) ενώ η κάθε ατάκα ή στίχος ακολουθεί πιστά τα πρότυπα των αρχαίων τραγωδών.
Κάνοντας μια αναδρομή στην ιστορία της ευριπίδειας Αλκμήνης, πρέπει να σημειώσουμε ότι τα σωζόμενα αποσπάσματα είναι πενιχρά και αφορούν κυρίως παραθέματα: από τα δεκαεννέα αποσπάσματα τα δεκατέσσερα είναι ανθολογημένα από τον Στοβαίο, δύο συναντάμε σε λεξικογραφικά λήμματα, δύο περιέχονται στους Βατράχους και μόνο το ένα από αυτά προέρχεται από πάπυρο κι αυτό δεν είναι σε θέση να μας βοηθήσει να εξάγουμε σίγουρα συμπεράσματα. Στο φτωχό αυτό υλικό μπορούμε να προσθέσουμε κάποιες αγγειογραφίες όμως και πάλι πολλά ερωτήματα μένουν χωρίς ασφαλή απάντηση. Για τον μύθο γύρω από την Αλκμήνη μπορούμε να ανασύρουμε στοιχεία από τον Όμηρο, τον Αριστοτέλη, τον Παυσανία, τον Διόδωρο, τον Υγίνο, τον Αθηναίο κ.ά. (όχι δε τα γνωρίζω απ' έξω όλα αυτά· ήθελα να το ψάξω λιγάκι προτού γράψω το οτιδήποτε) και από έργα άλλων όπως ο Πλαύτος (δείτε και παραπάνω στο κείμενο του συγγραφέα).
Με αυτά τα «εφόδια», φαντασία και άποψη, ο Θεοδόσης Παπαδημητρόπουλος, «ζωντανεύει» την Αλκμήνη (του) βάζοντας σε τραγικότερη από εκείνη θέση τον Θηβαίο στρατηγό, με ανάγλυφο ύφος, πολυτονική γραφή, τραγικότητα... κι εκείνη τη σημασία της κωμωδίας όπως την εννοεί ο Ίψεν στο δράμα «Η κωμωδία του έρωτα» (για κάποιο λόγο ήρθε στο μυαλό μου, ίσως επειδή θα μπορούσε να είναι ο εναλλακτικός τίτλος της ιστορίας).
Το βιβλίο είναι μια σύγχρονη πρόταση κλασικού αρχαιοελληνικού θεάτρου και οπωσδήποτε αξίζει τη ματιά σας.
Δία, φανέρωσε, όπως εσύ γνωρίζεις,
τη μόνη αλήθεια! Ουράνιε,
μη μ΄αφήσεις!... Δία, εσύ,
πού αγαπάς τους δίκαιους...
Η τραγικοκωμωδία του Θεοδόση Παπαδημημτρόπουλου, Αμφιτρύων, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Θεοδόσης Αγγ. Παπαδημητρόπουλος. Βρείτε το εδώ.
Ευχαριστώ τον Θεοδόση Παπαδημητρόπουλο για τη διάθεση του βιβλίου του.
Το παραπάνω περιέχει απόσπασμα.
[1] Ο Θεοδόσης Παπαδημητρόπουλος συμπληρώνει την ακροστιχίδα του τίτλου του βιβλίου του. Η ακροστιχίδα είναι ένα παλαιό ποιητικό παιχνίδι στο οποίο τα αρχικά γράμματα των στίχων αν διαβαστούν από πάνω προς τα κάτω δίνουν μια λέξη ή φράση. Στην δική μου εκδοχή τα αρχικά γράμματα δίνουν τον τίτλο του έργου εκείνου που γράφει το παζλ και, εφόσον είναι ελεύθερος να συμπληρώσει τα αρχιγράμματα με όποιον τρόπο θέλει (μονολεκτικά, ποιητικά, περιγραφικά, κ.ο.κ. ακόμα και μονοσύλλαβα) ονόμασα την στήλη Ακρότιτλο. Περισσότερα σαν κι αυτό εδώ.
Το παραπάνω περιέχει απόσπασμα.
[1] Ο Θεοδόσης Παπαδημητρόπουλος συμπληρώνει την ακροστιχίδα του τίτλου του βιβλίου του. Η ακροστιχίδα είναι ένα παλαιό ποιητικό παιχνίδι στο οποίο τα αρχικά γράμματα των στίχων αν διαβαστούν από πάνω προς τα κάτω δίνουν μια λέξη ή φράση. Στην δική μου εκδοχή τα αρχικά γράμματα δίνουν τον τίτλο του έργου εκείνου που γράφει το παζλ και, εφόσον είναι ελεύθερος να συμπληρώσει τα αρχιγράμματα με όποιον τρόπο θέλει (μονολεκτικά, ποιητικά, περιγραφικά, κ.ο.κ. ακόμα και μονοσύλλαβα) ονόμασα την στήλη Ακρότιτλο. Περισσότερα σαν κι αυτό εδώ.
