koukidaki: Η Εφημερίς των Κυριών, Τ' όνειρο

Η Καλλιρρόη Παρρέν (1861-1940) ήταν Ελληνίδα δημοσιογράφος και λογία και μία από τις πρώτες Ελληνίδες φεμινίστριες. Αγωνίστηκε για την ισότητα των γυναικών, για μια αξιοπρεπή θέση τους στην εργασία, στην κοινωνική ζωή του τόπου, στην οικογένεια, παλεύοντας με ισχυρούς άντρες και ακόμη ισχυρότερη πεπαλαιωμένη αντίληψη. Απελπισμένη, φοβισμένη και απογοητευμένη επικαλείται τη Σαπφώ, ποιήτρια του 4ου αιώνα π.Χ. που δίδαξε στις γυναίκες την αγάπη για το ωραίο, τη μουσική, το τραγούδι, την ποίηση, όχι φυσικά χωρίς αντιδράσεις. Οι δυο γυναίκες, διαχρονικά σύμβολα του φεμινισμού και όχι μόνο, μαζί θα προσπαθήσουν να στηρίξουν η μία την άλλη, θα ανταλλάξουν απόψεις και ιδέες και τελικά η Σαπφώ θα εμφυσήσει δύναμη και πείσμα στην Καλλιρρόη για να συνεχίσει το έργο της.

Μια υπέροχη και δυνατή παράσταση ξεκίνησε από τις 11 Φεβρουρίου 2019 στο θέατρο «Κνωσός», γεμάτη συναισθήματα, ιδέες, ένταση, τραγούδι και μουσική. Η Θεοδώρα Σιάρκου ως Σαπφώ και η Βίκυ Μαραγκάκη ως Καλλιρρόη Παρρέν υποδύονται δυο γυναίκες-σύμβολα της ελληνικής Ιστορίας που αλληλεπιδρούν πολύ εύστοχα και η ζωή τους ταυτίζεται σε πολλά σημεία. Η Θεοδώρα-Σαπφώ εμπνέει, υποστηρίζει, αγκαλιάζει, παροτρύνει, επιβραβεύει όσο η Βίκυ-Καλλιρρόη φοβάται, αγωνιά, κουράζεται, αναθεματίζει, φωνασκεί, παραιτείται, ιδρώνει, συναντά εμπόδια.

Ο διάλογός τους διανθίζεται με ζωντανή μουσική υπόκρουση, στολίζεται με την κελαρυστή φωνή της Μόρφως Τσαϊρέλη και συνοδεύεται από βιντεο-προβολές. Το κείμενο είναι δυνατό, εύστοχο, έξυπνο και επιμορφωτικό ενώ οι δύο ηθοποιοί παίζουν πειστικά, παραστατικά, με ρεαλισμό και αγάπη για τους χαρακτήρες που καλούνται να ζωντανέψουν. Τα χορευτικά ιντερλούδια της Φένιας Μπότση φέρνουν στο προσκήνιο την ατμόσφαιρα και την πλαστικότητα της αρχαίας αρμονικής κίνησης και ταιριάζουν απόλυτα με τη ροή του έργου.

Η παράσταση ξεκινάει με την επίκληση «Ω, ευγενικές γυναίκες!» θυμίζοντας την τεχνοτροπία του Ομήρου, που ξεκινούσε την απαγγελία των επών του προσφωνώντας τη Μούσα που θα του χαρίσει έμπνευση και καλλιέπεια: «Άνδρα μοι έννεπε, Μούσα, πολύτροπον» στην Οδύσσεια, «Μήνιν άειδε θεά Πηληιάδεω Αχιλήος ουλομένην» στην Ιλιάδα. Από την αρχή λοιπόν και χωρίς έπαρση, η συγγραφέας του κειμένου, Έλενα Παλαιολόγου, βάζει στο κλίμα τον θεατή, προετοιμάζοντάς τον πως θα δει κάτι διαφορετικό, κάτι όμορφο και λυρικό, γεμάτο καλολογικά στοιχεία, πως θα ταξιδέψει σε μιαν άλλη εποχή και στιγμή, μακριά από το σήμερα.

Με εύληπτο και έξυπνο τρόπο, η Σαπφώ και η Παρρέν εξιστορούν τις στιγμές του βίου τους, τα σημαντικότερα περιστατικά, τη λάσπη που δέχτηκαν, τον ευτελισμό που υπέστησαν και τις απηνείς διώξεις. Δημιουργικοί και καθόλου κουραστικοί διάλογοι, ουσιώδεις ερωταπαντήσεις, σωστή υποκριτική τέχνη, ποικιλία εκφράσεων και κινήσεων, ευρηματική σκηνοθεσία που δεν αφήνει τίποτα μες στο θέατρο ανεκμετάλλευτο (ακόμη και την πλατεία χρησιμοποιεί!), για να μην αναφερθώ ξανά στην εξαιρετική μουσική επιμέλεια και τις χορογραφίες, όλα αυτά είναι γνωρίσματα μιας καλοκουρδισμένης παράστασης που θα κερδίσει και τον πιο απαιτητικό θεατή.

Η Σαπφώ, η ψαλμωδός του έρωτα, βαδίζοντας στα χνάρια της Υπατίας, της Ασπασίας και άλλων σημαντικών γυναικών, καταφέρνει να εμπνεύσει την Καλλιρρόη Παρρέν γιατί μεγάλωσε στη Μυτιλήνη, τμήμα της Αιολίδας που περιελάμβανε τα βορειοδυτικά παράλια της Μικράς Ασίας, όπου εγκαταστάθηκε το φύλο των Αιολέων από τη Θεσσαλία και τη Στερεά Ελλάδα γύρω στα τέλη του 12ου αιώνα π.Χ. Σε αυτήν την περιοχή λοιπόν οι γυναίκες ήταν σε καλύτερη κοινωνικά θέση, σχεδόν ισότιμες στη λήψη αποφάσεων με τους άντρες και είχαν μια σχετική ελευθερία κινήσεων και πρωτοβουλιών. Έτσι λοιπόν η Σαπφώ, έχοντας μεγαλώσει σε μια τέτοια κοινωνία, κι έχοντας υποστεί πόλεμο και διώξεις ακριβώς όπως η Παρρέν, είναι το καλύτερο παράδειγμα ανθρώπου που θα μπορούσε να εμψυχώσει τη δημοσιογράφο. Τι πρεσβεύει; Την εδραίωση του ανθρωπισμού και της ελευθερίας και την ίση αντιμετώπιση γυναικών και ανδρών. Μέσα από τη μορφή της ξεπηδάει ένα διαχρονικό και πάντα επίκαιρο μήνυμα: «Να δώσετε άλλη τροπή στη σκέψη των εφήβων». Κατ’ εκείνη, η παιδεία και η αγωγή, η μόρφωση, η αγάπη για το ωραίο και την τέχνη είναι τα καταλληλότερα εφόδια για την πνευματική πρόοδο μιας κοινωνίας, εξ ου και ίδρυσε το Ωδείο Νεανίδων, για να διδάξει το ωραίο στην τέχνη. Σοφά λόγια ξεπηδούν από το στόμα της: «Η βάρκα θέλει δύο κουπιά αλλιώς με ένα γυρίζει γύρω γύρω»! Επίσης: «Δεν μπορείς ν’ αλλάξεις τον κόσμο αν δεν ξέρεις τι θέλεις ν’ αλλάξεις».

Στον αντίποδα, η Καλλιρρόη Παρρέν, η πρώτη δημοσιογράφος, που ίδρυσε το Λύκειο Ελληνίδων και την Εφημερίδα των Κυριών, έρχεται να συνεχίσει αυτήν την παράδοση αιώνων, όπου η γυναίκα πρέπει κάθε φορά να παλεύει μια αρτηριοσκληρωτική κοινωνία για να αποδείξει την αξία της, να στηριχτεί στα πόδια της και να διατηρήσει την αξιοπρέπειά της και τη θέση της στην οικογένεια και το κράτος. Έχει φτάσει στο σημείο όπου νιώθει αδύναμη για το βάρος που σηκώνει και δεν ξέρει τι να κάνει πια ενώ έχει επιζήσει από δύο τουλάχιστον απόπειρες κατά της ζωής της. Η εμφάνιση της Σπαφούς έρχεται την κατάλληλη στιγμή για να της δώσει θάρρος και δύναμη, να δώσει νέα φλόγα στην πένα της, να την εμπνεύσει και να τη γεμίσει αισιοδοξία. Μια γυναίκα που παλεύει σε μια πόλη γεμάτη νόθα παιδιά, απότοκα κι αυτά της σοβινιστικής στάσης των αντρών που δεν πρόκειται ν’ αλλάξουν βλέμμα απέναντι στις γυναίκες ποτέ οφείλει να μη σταματήσει επ’ ουδενί.

«Πολεμοχαρείς ή με μυαλό κόκορα» τους αποκαλεί η οργισμένη Παρρέν και καταφέρεται εναντίον του Εμμανουήλ Ροΐδη που δεν έχανε ευκαιρία να την απαξιεί και να τη λοιδωρεί. Από την άλλη όμως έχει την υποστήριξη του Ανδρέα Καρκαβίτσα, του Κωστή Παλαμά και του Γρηγορίου Ξενόπουλου (οι απόψεις τους ακούγονται ως voice off). Μέσα από τη συζήτηση με τη Σαπφώ διαπιστώνει τη διαχρονικότητα των αιτημάτων της γυναίκας και την ανάγκη να συνεχίσει ό,τι κάνει, για το καλό των αδύναμων και καταπιεσμένων αυτών πλασμάτων.

Η συζήτηση των δύο ηρωίδων διανθίζεται με υπέροχα ποιήματα της Έλενας Παλαιολόγου, που έχει γράψει και το κείμενο, απόλυτα ταυτισμένα και συνυφασμένα με την ατμόσφαιρα και τις στιγμές που ζωντανεύουν οι ηθοποιοί. Η Μόρφω Τσαϊρέλη, με μια εξαίσια και ανεπανάληπτη φωνή, κάνει δικά της στίχους και νοήματα και τα χαρίζει απλόχερα στο κοινό, με μια ανεπανάληπτη μελωδικότητα και μια πρωτόφαντη ένταση, απόλυτα χαλιναγωγημένη όμως στο τέμπο που επιβάλλεται από την ίδια την παράσταση και συντονισμένη με τα μουσικά όργανα που την πλαισιώνουν. Προσέξτε τη Φένια Μπότση με τι ρυθμό χορεύει και πόσο απόλυτα ταιριαστή είναι σαν παρουσία με όσα έπονται ή προηγούνται επί σκηνής. Το σκηνικό του Γιώργου Λυντζέρη λιτό, απλό, αφήνει ελεύθερο το πεδίο στους ερμηνευτές και τους ηθοποιούς να κινηθούν όπου και όπως θέλουν, τα κοστούμια της Καλλιόπης Παλεοσακελίτου είναι απολύτως ταιριαστά και η σκηνοθεσία της Ισμήνης Σακελλαροπούλου είναι ένα ευφάνταστο και αρμονικό παζλ διάφορων και διαφορετικών σκηνών και εμφανίσεων που με γοήτευσε.

«Η Εφημερίς των Κυριών, το όνειρο» είναι μια αξιόλογη παράσταση 80 λεπτών που μου σύστησε δυο εμβληματικές φυσιογνωμίες της ελληνικής Ιστορίας, με γέμισε συναίσθημα και σκέψεις, μου έδειξε κάποια από τα κακώς κείμενα του σήμερα, απότοκα του χτες και μιας παγιωμένης αντίληψης και μου απέδειξε χωρίς στόμφο και αλλοπρόσαλλες κραυγές πως η γυναίκα αξίζει να έχει τον δικό της ρόλο στην Ιστορία, μιας και δεν υπολείπεται σε τίποτα από τον άντρα. Φεμινιστική παράσταση; Όχι, φιλόγυνη!