Ο Δημήτρης Φίλιας, Καθηγητής Λογοτεχνικής Μετάφρασης Ιονίου Πανεπιστημίου, ανταποκρίνεται στο κάλεσμά μου και απαντά διεξοδικά τις ερωτήσεις μου για το λογοτεχνικό του έργο, για τη Γαλλόφωνη Λογοτεχνία και τη Λογοτεχνία γενικότερα, τις δράσεις, τα σχέδιά του...
Μιλήστε μας για τη σχέση σας με τις εκδόσεις Γρηγόρη.
Δ.Φ.: Με χαρά να σας μιλήσω για τη συνάντησή μου με τις εκδόσεις Γρηγόρη αλλά να μου επιτρέψετε πρώτα να πω κάτι που θεωρώ σημαντικό ακόμα και αν ακουστεί κοινότοπο. Σε μια εποχή όπου οι ανθρωπιστικές σπουδές εξακολουθούν να δέχονται επίθεση από όσους επιθυμούν και επιδιώκουν την κυριαρχία της τεχνοκρατικής πλευράς στην εκπαίδευση και την δημιουργία πολιτών δίχως ευαισθησίες και προβληματισμούς, η εμφάνιση εκδοτικών σειρών σχετικών με τη Λογοτεχνία, φαντάζει, σε ημέρες μάλιστα βαθιάς οικονομικής ύφεσης, εγχείρημα παράτολμο.
Με τον διευθυντή των εκδόσεων «Γρηγόρη», Δημήτρη Σεφεριάδη, γνωριζόμαστε από το 2006 και είχαμε πάντα γόνιμη ανταλλαγή απόψεων σχετικά με τον χώρο του βιβλίου και της έκδοσης. Έμπειρος και τολμηρός εκδότης, συνεχίζει μια παράδοση χρόνων στο σπουδαίο αυτό εκδοτικό οίκο προσφέροντας βιβλία που καλύπτουν μια ευρύτατη γκάμα γνωστικών αντικειμένων και ενδιαφερόντων (Παιδαγωγική, Ιστορία, Ψυχολογία, Θεολογία, Διδακτική, Τέχνη, Φιλοσοφία, Λαογραφία, Λογοτεχνία, Παιδικό βιβλίο). Πάντα είχα το όνειρο για τη δημιουργία μιας εκδοτικής σειράς σχετικής με Γαλλόφωνη Λογοτεχνία. Ως σκέψη, είχε ξεκινήσει μέσα μου στην αρχή της δεκαετίας του 2000. Η κυοφορία της όμως ξεκίνησε το 2010 όταν είχα σχετικές ανταλλαγές απόψεων με το Δημήτρη Σεφεριάδη. Προσπάθησα να τον μυήσω στον κόσμο της Γαλλοφωνίας, τόσο με τη θεσμική του έννοια της σύστασης Διεθνούς Οργανισμού όσο και της διάστασής της που συνίσταται στο σύνολο των δράσεων προώθησης της γαλλικής γλώσσας και των αξιών των οποίων είναι φορέας, ανεξάρτητα από τις χώρες στις οποίες καλλιεργούνται. Έτσι, σταδιακά, η πρότασή μου να αναλάβω (αμισθί βέβαια) επιστημονικός υπεύθυνος της νέας αυτής σειράς, κέρδισε έδαφος και μετουσιώθηκε τελικά σε πράξη στις αρχές του 2011 με προγραμματισμό των πρώτων βιβλίων που θα εγκαινίαζαν τη συμμετοχή του εκδοτικού οίκου Γρηγόρη στη Γαλλοφωνία με σκοπό την προβολή μεταφράσεων γαλλόφωνων συγγραφέων στα ελληνικά, αναδεικνύοντας έτσι τη γλωσσική και πολιτιστική πολυμορφία αλλά, ουσιαστικά, στηρίζοντας και την ελληνική γλώσσα.
Ποιοι είναι οι τίτλοι που κυκλοφορούν από τη σειρά «Γαλλόφωνη Λογοτεχνία»;
Δ.Φ.: Από το 2011 μέχρι σήμερα, έχουν εκδοθεί έντεκα (11) βιβλία. Η συγκυρία από την μια πλευρά και η προσωπική μου προτίμηση για τον θεατρικό λόγο από την άλλη, συντέλεσαν ώστε, από τα βιβλία αυτά, τα έξι να είναι θεατρικά. Κατά σειράν έκδοσης, τα βιβλία που έχουν μέχρι σήμερα εκδοθεί από τη σειρά «Γαλλόφωνη Λογοτεχνία» είναι τα εξής:
1. Ρεμί ντε Βος, «Μέχρι να μας χωρίσει ο θάνατος» (Θέατρο, μετάφραση Δημήτρης Φίλιας, 2011)
2. Φαμπρίς Μελκιώ, «Το κερί της ζωής μου ή Ο συνένοχος θεατής» (Θέατρο, μετάφραση Δημήτρης Φίλιας, 2012)
3. Ζαν Λυκ Λαγκάρς, «Στο σπίτι περιμένοντας τη βροχή» (Θέατρο, μετάφραση Δημήτρης Φίλιας, 2012)
4. Esther André Gonzalez, «Frida-Frida» (Θέατρο, μετάφραση Χρήστος Κωνσταντέλλος, 2012)
5. Μαξ Βιλαίν, «Τρεχαντήρια της Μεσογείου» (Πεζογραφία, μετάφραση Δημήτρης Φίλιας, 2013 )
6. Καρόλ Φρεσέτ , «Η Βιολέτ στη γη» (Θέατρο, μετάφραση Δημήτρης Φίλιας, 2013)
7. Maurice Maeterlinck, «Αλλαντίνη και Παλομίδης» (Θέατρο, μετάφραση Χαρά Μπακονικόλα, 2014)
8. Μαργαρίτα της Ναβάρρας, «Νουβέλλες από το Επταήμερο» (Πεζογραφία, μετάφραση Αίγλη Σιούτη, 2014)
9. Ντομινίκ Ρομπέρ, «Δωμάτιο φίλων» (Πεζογραφία, μετάφραση Στέλλα Κόκκαλη, 2015)
10. Δημήτρης Φίλιας, «Ο Πρεβελάκης και η Γαλλία» (Δοκίμιο, συγγραφέας Δημήτρης Φίλιας, 2015)
11. Christian Bobin, «Μαυροφώτεινη» (Ποίηση, δίγλωσση έκδοση, μετάφραση Γιώργος – Μάρω Φρέρη, 2017)
Βλέπω ότι έχετε και ο ίδιος δυναμική παρουσία και ως μεταφραστής θεατρικών έργων στη σειρά αυτή. Πέστε μας δυο λόγια για αυτό.
Δ.Φ.: Η επαφή μου με το θεατρικό είδος είναι παλιά αλλά, ουσιαστικά, πριν από τα θεατρικά που μετέφρασα στο πλαίσιο της σειράς «Γαλλόφωνη Λογοτεχνία», είχα δοκιμαστεί σε μετάφραση δυο ιδιαίτερα δύσβατων θεατρικών κειμένων. Του Καζαντζακικού «Πρωτομάστορα» πρώτα, που μετέφρασα στα γαλλικά με τον τίτλο «Maître Maçon» και εκδόθηκε το 1995 στη Γαλλία σε δίγλωσση έκδοση (εκδ. A.Die). Επίσης, το 2007 εκδόθηκε η μετάφρασή μου στα ελληνικά της «Πριγκίπισσας της Ήλιδας» του Μολιέρου (εκδ. Κέδρος).
Στη σειρά «Γαλλόφωνη Λογοτεχνία», έχουν, μέχρι σήμερα, εκδοθεί τέσσερα θεατρικά έργα σε μετάφρασή μου. Το πρώτο θεατρικό της σειράς, ήταν το Μέχρι να μας χωρίσει ο θάνατος του Γάλλου συγγραφέα, Ρεμί ντε Βος, έργο του 2004 που εκδόθηκε στα ελληνικά το Νοέμβριο του 2011. Ως αντιπροσωπευτικό έργο της σύγχρονης γαλλικής δραματουργίας, διδάχτηκε από τον καλλιτεχνικό οργανισμό «Το Σπίρτο» και το Low Budget Theatre σε μικρό αριθμό παραστάσεων τον Μάιο και Ιούνιο του 2012 στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης σε σκηνοθεσία Γιώργου Καραμίχου. Ο ίδιος μάλιστα σκηνοθέτης, το ξαναδίδαξε με επιτυχία στη διάρκεια της θεατρικής σεζόν 2014-2015 σε κεντρικό θέατρο της Αθήνας με την αξέχαστη Τζέσυ Παπουτσή στο ρόλο της μητέρας. Στο ρόλο της κόρης, ήταν η Μαρλέν Σαΐτη ενώ ο Δημήτρης Λιακόπουλος υποκρίθηκε τον φίλο της κόρης.
Μετά την εκδοτική και θεατρική πορεία του πρώτου βιβλίου, ακολούθησε, την Άνοιξη του 2012, η έκδοση του δεύτερου βιβλίου, θεατρικού έργου και αυτού. Τίτλος του, «Το κερί της ζωής μου ή ο συνένοχος θεατής» του Γάλλου Φαμπρίς Μελκιό, έργο του 2004. Όπως και το πρώτο θεατρικό έργο της σειράς, έτσι και αυτό, έτυχε θεατρικού ανεβάσματος και αυτό από το Low Budget Theatre στα τέλη Μαΐου του 2012 σε σκηνοθεσία Έλλης Παπακωνσταντίνου.
Το τρίτο στη σειρά θεατρικό έργο που μετέφρασα (από τα γαλλικά στα ελληνικά πάντα), είναι το «Στο σπίτι περιμένοντας τη βροχή» του Γάλλου συγγραφέα Ζαν Λυκ Λαγκάρς, έργο του 1994, ελληνική έκδοση Νοέμβριος 2012. Το έργο αυτό, πρωτοπαραστάθηκε τον Απρίλιο του 2013 πάλι στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης σε μια προσωπικής έμπνευσης δραματουργική επεξεργασία της Σύλβιας Λιούλιου. Για εμένα όμως, ως μεταφραστή του έργου, η αποκατάσταση της θεατρικής τάξης και η πραγματική σκηνική διδασκαλία του, άξια του κειμένου και του συγγραφέα, έγινε στα τέλη του 2014 από την καλή και έμπειρη σκηνοθέτη, Esther André Gonzalez. Να σημειώσω ότι το έργο ανέβηκε στην Αθήνα στον χώρο «Προσωρινός» και ότι τους ρόλους ερμήνευσαν υποδειγματικά πέντε πολλά υποσχόμενες νεαρές ηθοποιοί, η Χρυσούλα Ζαχαριάδη, η Όλγα Κωνσταντοπούλου, η Άννα Αναστασιάδη, η Βιβή Σμέτη και η Ευαγγελία Καμπερίδου.
Ολοκληρώνω με το τέταρτο θεατρικό που μετέφρασα το 2013 από τα γαλλικά στα ελληνικά και που μπορείτε να διαβάσετε από την σειρά μας. Πρόκειται, ουσιαστικά, για το πρώτο πραγματικά γαλλόφωνο εκτός γαλλικών συνόρων έργο και έχει τίτλο «Η Βιολέτ στη γη», έργο του 2002 της γαλλόφωνης Καναδής συγγραφέως, Καρόλ Φρεσέτ.
Τι συνέχεια να αναμένουμε στην εκδοτική σειρά «Γαλλόφωνη Λογοτεχνία»;
Δ.Φ.: Έχουμε 2-3 αξιόλογα γαλλόφωνα λογοτεχνικά έργα τα οποία σταδιακά σκεπτόμαστε να εντάξουμε στο εγγύς μέλλον στην εκδοτική μας προοπτική. Δεν μπορώ, αυτή τη στιγμή, με σιγουριά να σας πω ποιοι τίτλοι θα προηγηθούν αλλά ευελπιστώ ότι η μετάφραση και έκδοση του θεατρικού έργου «Βιολέτ στη γη» της Καναδής γαλλόφωνης, Carole Frechette, θα σηματοδοτήσει τη σταδιακή διεύρυνση και σε άλλα κείμενα της αμερικανικής ηπείρου. Δεν θα εξαιρέσουμε όμως, τα επόμενα χρόνια, από την εκδοτική μας στόχευση, την ενσωμάτωση μεταφρασμένων στα ελληνικά αξιόλογων έργων γαλλόφωνης λογοτεχνίας και από άλλα μέρη της υφηλίου όπου η Γαλλοφωνία αποτελεί πραγματικότητα και τρόπο έκφρασης όπως η Μαύρη Αφρική, το Βέλγιο, η Ελβετία, η Μέση Ανατολή, ο Ινδικός Ωκεανός και η Ωκεανία.
Πείτε μας για το βιβλίο σας «Ο Πρεβελάκης και η Γαλλία». Πρόκειται νομίζω για δοκίμιό σας.
Δ.Φ.: Ακριβώς! Ο μεγάλος Κρητικός συγγραφέας Παντελής Πρεβελάκης (1909-1986) υπήρξε πνευματικός μου πατέρας. Με μύησε στη λογοτεχνία και τη μετάφραση. Είναι αδικημένο πνεύμα αφού, παρά το ιδιαίτερα αξιόλογο λογοτεχνικό, μεταφραστικό, διδακτικό και ερευνητικό του έργο, είχε την ατυχία να συμπορεύεται με τον μεγάλο, καταξιωμένο αλλά και (για να πούμε αλήθειες…), πάντα περισσότερο προωθούμενο από ακαδημαϊκούς και εκδοτικούς χώρους και οργανισμούς, Νίκο Καζαντζάκη.
Ήθελα πάντα να τιμήσω τον Πρεβελάκη με μια μονογραφία. Θεωρώ ότι η προσέγγιση των σχέσεών του με τη γαλλική σκέψη αποτελεί ευρύ και πολυδιάστατο πεδίο έρευνας. Ως εκ τούτου, οι φιλοδοξίες του δοκιμίου μου περιορίστηκαν σε μια συμβολή στη «συνάντησή» του με τα γαλλικά γράμματα –την κλασική και τη σύγχρονη γραμματεία– «συνάντηση» η οποία απέβη μια από τις σημαντικότερες πηγές έμπνευσης στη δημιουργία πρωτότυπου και μεταφραστικού έργου.
Ήθελα πάντα να τιμήσω τον Πρεβελάκη με μια μονογραφία. Θεωρώ ότι η προσέγγιση των σχέσεών του με τη γαλλική σκέψη αποτελεί ευρύ και πολυδιάστατο πεδίο έρευνας. Ως εκ τούτου, οι φιλοδοξίες του δοκιμίου μου περιορίστηκαν σε μια συμβολή στη «συνάντησή» του με τα γαλλικά γράμματα –την κλασική και τη σύγχρονη γραμματεία– «συνάντηση» η οποία απέβη μια από τις σημαντικότερες πηγές έμπνευσης στη δημιουργία πρωτότυπου και μεταφραστικού έργου.
Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου αυτού, παρακολουθούμε τον ρόλο που διαδραμάτισαν και τη σημασία που είχαν στην εξέλιξη της λογοτεχνικής πορείας του Ρεθυμνιώτη δημιουργού οι πνευματικές συγγένειές του με εκπροσώπους της γαλλικής διανόησης και λογοτεχνικής γραφής, όπως ο Μολιέρος, ο Ρολάν, ο Μωρουά, ο Βαλερύ, ο Κλωντέλ και ο Μοντερλάν. Παρακολουθούμε επίσης και καταγράφουμε την πρόσληψη του έργου του στη Γαλλία, κυρίως μέσα από τις γαλλικές μεταφράσεις έργων του από τον Ζακ Λακαριέρ και τον Πιέρ Κοαβού.
Αν δεν κάνω λάθος, εδώ και δυο περίπου χρόνια επιμελείστε και μια νέα εκδοτική σειρά των εκδόσεων Γρηγόρη. Θέλετε να μας μιλήσετε για αυτήν;
Δ.Φ.: Ευχαρίστως! Παρακολουθώ κι εγώ, τις τελευταίες δεκαετίες, την προσπάθεια που γίνεται να ακουστεί η σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία στο εξωτερικό μέσα από μεταφράσεις έργων της σε ξένες γλώσσες, εγχείρημα που παρουσιάζει, για ευνόητους γλωσσικούς και εκδοτικούς λόγους, μεγάλο βαθμό δυσκολίας. Καθώς λοιπόν προχωρούσαμε στην έκδοση των βιβλίων της σειράς «Γαλλόφωνη Λογοτεχνία», συνειδητοποιούσαμε όλο και περισσότερο την ανάγκη να δοκιμάζαμε την έναρξη μιας νέας εκδοτικής σειράς μας η οποία θα στόχευε στη γνωριμία του παγκόσμιου γαλλόφωνου κοινού που δεν γνωρίζει την ελληνική γλώσσα, με αντιπροσωπευτικές λογοτεχνικές νεοελληνικές φωνές. Η σειρά αυτή έγινε πράξη πριν από περίπου δυο χρόνια και έχει τίτλο «Νεοελληνική Λογοτεχνία σε μετάφραση». Από τη σειρά αυτή έχουν, μέχρι σήμερα, εκδοθεί τρία βιβλία, το θεατρικό «Εχθροί εξ αίματος» του Αρκά σε δική μου απόδοση στα γαλλικά (2017) και δυο ποιητικές συλλογές σε δίγλωσση ελληνογαλλική μορφή, η «Πανδαισία Ιριδισμών» της Έμυς Τζωάννου (2017, σε απόδοση στα γαλλικά Παρασκευής Μόλαρη) και «Παλίμψηστος Πάπυρος» του Κωνσταντίνου Μπούρα (2018, επίσης σε απόδοση Παρασκευής Μόλαρη).
Επειδή μάλιστα η σχετική έκδοση είναι ήδη σε εξέλιξη, μπορώ να σας αποκαλύψω ότι το επόμενο βιβλίο της σειράς αυτής (που θα είναι το τέταρτο) θα αποτελεί ένα πρώτο μας εγχείρημα να αναδείξουμε, για το γαλλόφωνο αναγνωστικό και ερευνητικό κοινό, παλαιότερες κλασικές γραφές της ελληνικής Γραμματείας. Ο εκδοτικός οίκος «Γρηγόρη» λοιπόν, θα προσφέρει μια δίγλωσση ελληνογαλλική έκδοση της «Κερένιας κούκλας» του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου σε γαλλική μετάφραση του καταξιωμένου Γάλλου Νεοελληνιστή, Henri Tonnet.
Επειδή μάλιστα η σχετική έκδοση είναι ήδη σε εξέλιξη, μπορώ να σας αποκαλύψω ότι το επόμενο βιβλίο της σειράς αυτής (που θα είναι το τέταρτο) θα αποτελεί ένα πρώτο μας εγχείρημα να αναδείξουμε, για το γαλλόφωνο αναγνωστικό και ερευνητικό κοινό, παλαιότερες κλασικές γραφές της ελληνικής Γραμματείας. Ο εκδοτικός οίκος «Γρηγόρη» λοιπόν, θα προσφέρει μια δίγλωσση ελληνογαλλική έκδοση της «Κερένιας κούκλας» του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου σε γαλλική μετάφραση του καταξιωμένου Γάλλου Νεοελληνιστή, Henri Tonnet.
Φιλοδοξίες, όνειρα, σχέδια... ή ό,τι άλλο θέλετε να μοιραστείτε..
Δ.Φ.: Όσο υπάρχουμε ονειρευόμαστε και προγραμματίζουμε...
Θα ήθελα να έχουμε υγεία να συνεχίσουμε τις δύο αυτές εκδοτικές σειρές οι οποίες εξακολουθούν την πορεία τους σε πείσμα των αντιπνευματικών καιρών και των δυσοίωνων συνθηκών χάρη, κυρίως, στην έμπνευση και το μεράκι του εκδότη Δημήτρη Σεφεριάδη.
Προσωπικά, αν και, όπως συχνά επαναλαμβάνω, με ενδιαφέρει πρώτιστα να συνεχίσω το διδακτικό και ερευνητικό μου έργο ως ακαδημαϊκός δάσκαλος· δεν μπορώ να σας κρύψω ότι θα χαρώ να δω σύντομα να ανεβαίνει το θεατρικό της Καρόλ Φρεσέτ, «Η Βιολέτ στη γη» από μια ομάδα νέων πολλά υποσχόμενων ταλαντούχων ηθοποιών. Δεν θα αργήσουμε να σας ενημερώσουμε σχετικά με αυτή την προοπτική.
Εκείνο όμως που, πέρα από προσωπικές φιλοδοξίες, παραμένει όνειρο και στόχος ζωής, είναι η σκηνική διδασκαλία της «Πριγκίπισσας της Ήλιδας» του Μολιέρου, το μοναδικό του μεγάλου κλασικού Γάλλου θεατρικού συγγραφέα με ελληνικής έμπνευσης θέμα. Είναι απορίας άξιο που, μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει ενδιαφέρον για το μοναδικό αυτό έργο το ανέβασμα του οποίου θα αποτελούσε θεατρικό και καλλιτεχνικό γεγονός. Μακάρι να βρισκόταν χρηματοδότης και άξιος σκηνοθέτης με δυνατό θίασο για να το αναδείξουν!
Εκείνο όμως που, πέρα από προσωπικές φιλοδοξίες, παραμένει όνειρο και στόχος ζωής, είναι η σκηνική διδασκαλία της «Πριγκίπισσας της Ήλιδας» του Μολιέρου, το μοναδικό του μεγάλου κλασικού Γάλλου θεατρικού συγγραφέα με ελληνικής έμπνευσης θέμα. Είναι απορίας άξιο που, μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει ενδιαφέρον για το μοναδικό αυτό έργο το ανέβασμα του οποίου θα αποτελούσε θεατρικό και καλλιτεχνικό γεγονός. Μακάρι να βρισκόταν χρηματοδότης και άξιος σκηνοθέτης με δυνατό θίασο για να το αναδείξουν!
📖
Ο Πρεβελάκης και η Γαλλία, Δημήτρη Φίλια
Πνευματικές συγγένειες και επιδράσεις. Μεταφραστικές επιλογές. Πρόσληψη του έργου του (Γαλλόφωνη λογοτεχνία 10 - Δοκίμιο 1) Βρείτε το βιβλίο εδώ.
Βρείτε τον Δημήτρη Φίλια στο facebook
Βρείτε τον Δημήτρη Φίλια στο facebook
