koukidaki: Κρίμα κι άδικο

Της Ζωρζ Σαρή
06/12/2018

Η φιλαναγνωσία συναντήθηκε στην βιβλιοθήκη της Ορέστου για να συζητήσει για το βιβλίο της Ζωρζ Σαρή, «Κρίμα κι άδικο». Αναρωτηθήκατε ποτέ πώς ένα βιβλίο μικρού μεγέθους μπορεί να προσφέρει τόσο πλούσια πνευματική τροφή στον αναγνώστη και να γίνει το έναυσμα για πολλούς θεματικούς κύκλους συζητήσεων;

Κι όμως παρόλο που το βιβλίο απευθύνεται σε εφήβους και νεανικό κοινό, με την ίδια ανταπόκριση το αγκάλιασαν και οι ενήλικες. Αυτοί γνωρίζουν το φαινόμενο της μετανάστευσης που είναι το κυρίαρχο θέμα στο μυθιστόρημα και στην πρώιμη μορφή του της μεταπολεμικής διάστασης όταν οι Έλληνες έφευγαν εργάτες ανειδίκευτοι για το εξωτερικό και με την σημερινή μορφή του brain drain.

Στα σημερινά χρόνια όμως οι νέοι φεύγουν μετανάστες για την αναζήτηση μιας καλύτερης εργασιακής τύχης, γιατί το κράτος αδυνατεί να τους παρέχει εργασία και αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης με ό,τι αυτό συνεπάγεται, ασφάλεια, μέλλον, ίσες ευκαιρίες, αξιοκρατία που είναι δικαίωμα κάθε ανθρώπου να μετέχει. Επίσης οι σημερινοί άνθρωποι είναι νέοι μορφωμένοι, μυαλά που διαρρέουν στο εξωτερικό, αλλά και εδώ αναλογικά ακολουθεί και αυτό το σύγχρονο ρυθμό πνευματικής ανάπτυξης. Πλέον όποιος δεν ξέρει αγγλικά, υπολογιστές και δεν έχει ένα πτυχίο πανεπιστημίου είναι ο σύγχρονος αμόρφωτος.

Στο μυθιστόρημα λοιπόν, για να επανέλθουμε, η κα Κορτέσα είναι η μάνα του Δημήτρη, που ζει στην Ολλανδία και της Μαρίας που ζει μαζί της στη Στερεά Ελλάδα. Η κα Κορτέσα είναι ένας αντιπροσωπευτικός τύπος της Ελληνίδας μάνας και γιαγιάς που ζει στην επαρχία. Μια γυναίκα που ζει για τους άλλους ή καλύτερα μέσα από τις ζωές των άλλων.

Στη σελίδα 25 βλέπουμε την αξία του διαλόγου στις ανθρώπινες σχέσεις, «Με τις κουβέντες γίνεσαι φίλος, αγαπάς» και στη σελίδα 27 «γεμίζει με το βουητό της την σιωπή», «το πρώτο βήμα είναι δύσκολο, ύστερα τρέχεις και νιώθει κιόλας φευγάτη». Εδώ φαίνεται ότι ζούσε σε μια συντηρητική κοινωνία στην οποία οι γυναίκες δεν έπαιρναν πρωτοβουλίες και αποφάσεις για ταξίδια και η ενασχόλησή τους περιοριζόταν στα καθήκοντα του σπιτιού. Όταν οι γυναίκες έκαναν την υπέρβαση και μετακινούνταν μόνες τους, αυτό συχνά οφειλόταν στην μητρική αγάπη που ήταν τόσο δυνατή και υπερνικούσε τα εμπόδια. Έτσι και η κα Κορτέσα, το επεξεργαζόταν καιρό στο μυαλό της, ώσπου η ιδέα να γίνει πράξη και να υλοποιηθεί το ταξίδι της στο εξωτερικό. Ένα θέμα που αναδύεται είναι η παραδοσιακή μητέρα της ελληνικής επαρχίας που θάβει τις προσωπικές τις επιθυμίες και αφιερώνεται ολοκληρωτικά στην οικογένεια. Στη σελίδα 63 του βιβλίου γίνεται λόγος για «στραγγαλισμό της προσωπικότητας», χαρακτηρισμός που αποδίδει με ακρίβεια την καταπίεση και το κλίμα στο οποίο γαλουχήθηκαν οι γυναίκες των αναπτυσσόμενων κοινωνιών.

Οι εικόνες της περιγραφής της καθημερινότητας δίνονται με ζωντάνια και παραστατικότητα. Στη σελίδα 39 η συγγραφέας αποκαλύπτει μερικές από τις διαχρονικές αλήθειες που βιώνουν οι άνθρωποι όλων των κοινωνιών στο πέρασμα του χρόνου όταν λέει ότι η δωρεάν περίθαλψη είναι φούμαρα. Στη σελίδα 96 φαίνεται ο πόθος της να βοηθήσει τον γιό της και να τον δει να πετυχαίνει, να τον υποστηρίξει με όλες της τις δυνάμεις για να κάνει ο Δημήτρης το όνειρό του πραγματικότητα, να έχει μια πετυχημένη επιχείρηση εστίασης στο εξωτερικό.

Η γνώση μας λέει είναι το πιο κοφτερό σπαθί, είναι δύναμη στον άνθρωπο. Βλέπουμε το δίπολο ύπαιθρος και πόλη. Βιώνουμε την εμπορευματοποίηση των πόλεων με τις καταναλωτικές συνήθειες των πολιτών, ορισμένες από τις οποίες είναι απαραίτητες ενώ οι περισσότερες ικανοποιούν τον βασικό στόχο του καταναλωτισμού που είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους. Η συγγραφέας μας ταξιδεύει στις σχέσεις της με τον άντρα της, σκιαγραφεί τον χαρακτήρα της κόρης της Μαρίας που παρουσιάζεται σκληρή και ζηλιάρα. Μερικές βασικές αλήθειες και αξίες που προβάλλονται στο διήγημα συρρικνώνονται στο απόσπασμα «Πριν και πάνω απ’ όλα η πατρίδα και το σπίτι σας, πριν απ’ όλα πάνω απ’ όλα η πίστη, η αγάπη, η φιλία, πριν απ’ όλα πάνω απ’ όλα η τόλμη, πριν απ’ όλα πάνω απ’ όλα η ομορφιά και η εξυπνάδα και γιατί όχι και η πονηριά, όμως το κάθε χάρισμα χωριστά δεν αξίζει τίποτε. Όλα μαζί τα χαρίσματά σας, γερά δεμένα, χαρίζουν τη γνώση και η γνώση χαρίζει τη δύναμη. Τα σπαθιά κόβουν τις κοφτερές ουρές, όμως ξεφυτρώνουν άλλες…».

Το βιβλίο είναι ανατρεπτικό, καθώς ο γιος της σκοτώνεται σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα και τελικά όταν φτάνει στην Ολλανδία είναι για να παρευρεθεί στην κηδεία του και όχι για να σταθεί στο πλευρό του. Τα ταφικά έθιμα εκεί διαφέρουν και η μητέρα δυσκολεύεται να εκφράσει ελεύθερα την οδύνη και τον πόνο που κουβαλά η ψυχή της για τον χαμό του παιδιού της. Μια άλλη σκηνή συγκλονιστική είναι όταν το εγγονάκι της παίρνει χρήματα από τη γιαγιά του κρυφά για να την εμποδίσει να φύγει μακριά του. Η μητέρα του νομίζει ότι τα έκλεψε για να παίξει ηλεκτρονικά παιχνίδια και τον ξυλοφορτώνει. Είναι μια στιγμή αδικίας που στην πορεία αναδεικνύεται η αλήθεια και αποκαθίσταται, αφήνει όμως μια πικρή γεύση στον αναγνώστη και πολλά ερωτηματικά για την ελευθερία λόγου που στερούνταν τα παιδιά, την καταπίεση που έχουν υποστεί από γονείς, δασκάλους και άλλους ανθρώπους που ασκούσαν τον έλεγχο και την εξουσία στην διαπαιδαγώγησή τους. Πόσα βιώματα μαζεύονταν στις παιδικές ψυχούλες από λάθη γονέων είναι ένας προβληματισμός για περισυλλογή.

Η Ζωρζ Σαρή με το κοινωνικό της βιβλίο, Κρίμα κι άδικο, το οποίο εκδόθηκε το 1990 για άλλη μια φορά μας ταξιδεύει με επιτυχία σε άλλες κοινωνίες και μας μεταφέρει στην καθημερινότητα της εποχής, μας δημιουργεί αναστοχασμό με τα πλούσια θέματα που πηγάζουν από τις διηγήσεις της.