Γιούγκερμαν

Ο Βάσια Γιούγκερμαν, αξιωματικός του ρωσικού τσαρικού στρατού, έρχεται μέσω Μυτιλήνης στον Πειραιά στα τέλη της δεκαετίας του 1920 και κάνει μια νέα αρχή. Αρπάζει τη ζωή από τα μαλλιά, παρασύρεται σε σαρκικές ηδονές, ασχολείται με το εμπόριο στο οποίο και διαπρέπει χάρη στην οξυδέρκεια και το μυαλό του κι ερωτεύεται. Τη Βούλα; Την Ντάινα; Ή μήπως σε όλη του τη ζωή κυνηγάει ν’ αντιμετωπίσει τη φαντασίωση της μητέρας του; Αυτή είναι σε πολύ γενικές γραμμές η υπόθεση του μυθιστορήματος του Μ. Καραγάτση, που διασκευάσθηκε από τον Στρατή Πασχάλη και ανεβαίνει φέτος στο θέατρο Πορεία.

Πρόκειται για μια τρίωρη καλοκουρδισμένη και ευρηματικά σκηνοθετημένη παράσταση, γεμάτη πολύ καλές ερμηνείες, ποικιλία από σκηνές και γεγονότα, κατάλληλη μουσική υπόκρουση κι έναν θίασο ανθρώπων που οι περισσότεροι υποδύονται δύο ή και παραπάνω ρόλους. Είναι ένα άοκνο και ακάματο μελίσσι, σε απόλυτη αρμονία και συστοιχία, που αλλάζει γρήγορα τα σκηνικά, εμφανίζεται μπροστά στους θεατές από καταπακτές ή κρυμμένες πόρτες, ο καθένας ζωντανεύει τον χαρακτήρα που καλείται να υποδυθεί κάθε φορά και προχωράει στο επόμενο tableau-vivant κι από κει στο επόμενο... Άκρως χρηστικά αντικείμενα βοηθάνε με την απλότητα και τη σημασία τους στην καλύτερη κατανόηση του τόπου όπου εκτυλίσσεται η δράση, σηματοδοτώντας το όριο του χώρου όπου κινούνται οι ηθοποιοί. Δεν είναι μόνο τα πράγματα αλλά και τα έπιπλα που παίζουν σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια της παράστασης, με το κρεβάτι στη δεξιά πλευρά να αποκτά προς το τέλος έναν πρωταγωνιστικό και αναπάντεχο ρόλο. Τα κοστούμια είναι εξίσου όμορφα, αποδίδουν πιστά την ατμόσφαιρα και τη μόδα του Μεσοπολέμου και ποικίλλουν από βραδινά φορέματα επίσημων δεξιώσεων μέχρι απλά καθημερινά ρούχα μεροκαματιάρηδων ανθρώπων.

Από την αρχή το μυαλό μου δε σταμάτησε να σκέφτεται ούτε λεπτό είτε παρακολουθώντας με αγωνία την εξέλιξη της πλοκής είτε καταγράφοντας τα πιο όμορφα αποσπάσματα του κειμένου του Μ. Καραγάτση είτε θαυμάζοντας τη διαδραστικότητα των ηθοποιών και την ποικιλία των εκφράσεών τους. Αν θέλει κάποιος να δει μια παράσταση χωρίς να έχει δεύτερες σκέψεις στο μυαλό του, μπορεί απλώς να αφεθεί στην εξέλιξη της ιστορίας, θαυμάζοντας την ηθοποιία, τα κοστούμια και τα σκηνικά, αν όμως θέλει να έχει και κάτι για να σκεφτεί όταν σβήσουν τα φώτα, τότε εδώ θα βρει πολλά και δεν αναφέρομαι μόνο στο σημαντικό διαχρονικό έργο του μεγάλου συγγραφέα Μ. Καραγάτση αλλά και στο βάθος της ερμηνείας όλων όσοι συμμετέχουν επί σκηνής, βοηθώντας στην απόδοση των συναισθημάτων και υλοποιώντας κατά ένα μέρος όσα ένα μυθιστόρημα αφήνει στον αναγνώστη να φανταστεί.

Οι ηθοποιοί είναι πολλοί και οι ρόλοι ακόμη περισσότεροι, επομένως δεν έχει νόημα να αναφερθώ σε καθένα ξεχωριστά, μιας και όλοι μαζί συγκροτούν ένα άρτιο αποτέλεσμα και όπως ανέφερα πριν μου έκανε θετική εντύπωση το γεγονός της συμμετρικής αλληλουχίας της εμφάνισής τους ή της συμβολής τους στην αλλαγή των σκηνών. Ας μου επιτραπεί όμως παρ’ όλ’ αυτά να τονίσω τον εκφραστικό και στιβαρό Γιάννη Στάνκογλου, τον βαρύ Χρήστο Μαλάκη, την τρυφερή και λιτή Θάλεια Σταματέλου, την τραγική Δανάη Σαριδάκη και την κωμική Λήδα Μανιατάκου.

Ο Γιάννης Στάνκογλου στον ρόλο του Γιούγκερμαν αλωνίζει σε όλη τη μεγάλη σκηνή του θεάτρου, μεταμορφώνεται από αμαθής ξένος σε έξυπνο και καπάτσο υπάλληλο, θελκτικό εραστή, γοητευτικό μπον βιβέρ, σκληρό αφεντικό, μαλακωμένο εραστή, διαλυμένο μεσήλικα και ανασφαλές παιδί. Μπάσα φωνή, απόλυτα ελεγχόμενες κινήσεις, αρμονία ανάμεσα στις εντολές της σκηνοθεσίας και την εσωτερική ματιά του στον ρόλο που ζωντανεύει. Αν έχετε μάλιστα και την τύχη να κάθεστε στις πρώτες σειρές, διαπιστώνετε εύκολα πως το παράστημά του είναι το ιδανικό για έναν χαρακτήρα σαν τον Γιούγκερμαν.

Ο Χρήστος Μαλάκης, που υπάρχουν σαφέστατες υπόνοιες πως ο Μιχάλης Καραμάνος που υποδύεται είναι το alter ego του Μ. Καραγάτση, εμφανίζεται φυσιογνωμικά ίδιος ο συγγραφέας. Καταφέρνει όμως να ξεφύγει από το απλό κοπιάρισμα και τη σκέτη μιμητική και να πλάσει έναν άνθρωπο παγιδευμένο στα κείμενά του και τη διανόηση, εθισμένο στα βερονάλ, μιας και οι αϋπνίες του δεν έχουν καταπολεμηθεί με άλλο τρόπο, και σταδιακά με σαλεμένο νου. Κι όμως, ακόμη και στο ψυχιατρείο όπου θα νοσηλευτεί, έχει κενά διαύγειας, χαρίζοντάς μας μια συγκλονιστική σκηνή. Επίσης, συγκράτησα μια βαθυστόχαστη φράση, τόσο ταιριαστή με την ιδιοσυγκρασία του Καραγάτση και ταυτόχρονα τόσο διαχρονική:

«Καλά είναι τα βιβλία αλλά μου κόστισαν ύπνο»!

Τι να πω για τη Θάλεια Σταματέλου, τη Βούλα δηλαδή, το κορίτσι που το σκάει από τη Μυτιλήνη με τον άντρα που θα την παντρευτεί, τον ίδιο άνθρωπο που θα την εγκαταλείψει για μεγάλο χρονικό διάστημα λόγω σπουδών, αφήνοντας έτσι χωρίς να το ξέρει στον Γιούγκερμαν χώρο να τη γνωρίσει καλύτερα; Ο Γιούγκερμαν και η Βούλα είναι ένα ζευγάρι που ζει μεγάλες συναισθηματικές δυσκολίες κι επιπλέον η ζωή παίζει ένα από τα βρώμικα κόλπα της, με αποτέλεσμα να στήνεται μπροστά στο κοινό μια δραματική, απόλυτα ρεαλιστική Πιετά, λερωμένη με αίμα και στεφανωμένη με δάκρυα. Η Θάλεια Σταματέλου κάποιες φορές μας χαρίζει και την εύθραυστη, λαμπερή φωνή της, τραγουδώντας χαμηλές νότες, χαρίζοντας επιπλέον μέθεξη στην υπάρχουσα μυσταγωγία.

Η Δανάη Σαριδάκη σαν Αλκμήνη είναι η Καρυάτιδα της παράστασης: ψηλή, με εντυπωσιακό παράστημα και ταυτόχρονα τραγική στον ρόλο της. Είναι η μία από τις δύο αδελφές που ζουν μόνες τους σ’ ένα αρχοντικό στην Καστέλα, ανύπαντρες, μιας και ο αδερφός τους παραμένει άγαμος. Ο Γιούγκερμαν νοικιάζει δωμάτιο και ταυτόχρονα τους χαρίζει μια νότα αισιοδοξίας στη μίζερη, άδεια ζωή τους. Γυναίκες ταπεινές, απλές, μόνες, όχι από επιλογή και ταυτόχρονα κοινωνικές, αισιόδοξες, δεν το βάζουν κάτω και ντύνουν τη μιζέρια τους με στυλ. Προσέξτε την απελπισία των δύο γυναικών για συντροφιά, όταν ο Γιούγκερμαν ζητά να έρθει για γεύμα και του λένε σχεδόν με μια φωνή: «Ελάτε, θα σας περιμένουμε»! Η Αλκμήνη μάλιστα δείχνει πως τελικά ίσως βρει κάτι τυχερό στη ζωή της, μόνο που κι εδώ ο αδίστακτος συγγραφέας τής φέρνει τα πάνω κάτω κι έτσι η δική της τελική σκηνή ήταν από τις εξαιρετικότερες του όλου έργου.

Η Λήδα Μανιατάκου, κυρίως σαν Αντιόπη, είναι από τις διασκεδαστικότερες κωμικές νότες της παράστασης. Λαϊκή, φωνακλού, στεγνή, ιδιότροπη και εντελώς πεζή, είναι η γυναίκα που καθαρίζει το δωμάτιο του Γιούγκερμαν. Η συμπεριφορά της, οι εκφράσεις της, το λεξιλόγιό της είναι κωμικά, φέρνουν άφθονο γέλιο και ταυτόχρονα δεν αγγίζουν την καρικατούρα. Η Λήδα Μανιατάκου κρατά με στιβαρότητα τη λεπτή γραμμή ανάμεσα στο αστείο και τη φάρσα. Ποιος άλλος θα μπορούσε να πει με στόμφο: «Το κορμί μου δεν παίρνει χαμπάρι κι εγώ γλυτώνω από χίλια βάσανα» ενώ είναι με ανοιχτά τα σκέλια περιμένοντας τον Γιούγκερμαν χωρίς να ρίξει κάτω το κοινό από τα γέλια;

Τέλος, θα αναφερθώ στη Ζέτα Μακρυπούλια, γιατί έχω καταλάβει πως η ερμηνεία της είναι αμφιλεγόμενη και πολλοί απ’ όσους έχουν δει το έργο δεν έχουν καταλήξει αν τους άρεσε ή όχι. Ομολογώ πως στον ρόλο της πάμπλουτης, προκλητικής και, γιατί όχι, αδίστακτης Ντάινα δεν προσφέρει κάτι ιδιαίτερο, όχι γιατί δεν μπορεί αλλά γιατί δεν έχει χώρο να αναπτύξει τις δικές της δυνατότητες. Είναι ένα κορίτσι που καλοβλέπει τον Γιούγκερμαν και τον προκαλεί ενώ έχει ήδη σχέση με άλλον, επομένως έχουμε ένα κακομαθημένο κορίτσι που μπαίνει στη ζωή του πρωταγωνιστή για να τον αναστατώσει. Έρχεται όμως η σκηνή που ο Γιούγκερμαν θυμάται τη συνάντησή του με τη μητέρα του στην Γκρενόμπλ, χρόνια μετά που τον παράτησε για να φύγει με τον εραστή της. Τώρα είναι μια ξεπεσμένη γυναίκα, ανύπαντρη ακόμη, μπλεγμένη μ’ έναν άνθρωπο που εξελίχθηκε σε μέθυσο και τη δέρνει.

«-Χαρτοπαιξίες, γυναικοδουλειές, ασωτίες. Είναι κι αυτός ένας Γιούγκερμαν».

Εκεί η ηθοποιός με έπεισε απόλυτα γιατί ο ρόλος που υποδύεται είναι κάτι που όλοι έχουμε δει σε μελοδραματικές ταινίες κι έτσι θα μπορούσε να φανεί ψεύτικη ή επιτηδευμένα ξεπεσμένη όμως όχι, το αποτέλεσμα ήταν ακριβώς το αντίθετο. Στα δικά μου, άπειρα σχετικώς από θεατρικής άποψης, μάτια ήταν όντως μια παραιτημένη και παρατημένη μορφή, με βραχνή φωνή, χωρίς ελπίδες και χωρίς μέλλον, τραγική και δυστυχισμένη. Πουθενά δεν είδα υπερβολή ή ψευτιά, αντιθέτως, παρασύρθηκα από την ένταση της σκηνής και ένιωσα σα να ήμουν δίπλα τους στη συνάντηση αυτή.

Η τελευταία σκηνή του έργου είναι επίσης καλοδουλεμένη, με τους ηθοποιούς να βγαίνουν πάνω σε κυλιόμενο διάδρομο και να κινούνται σα μαριονέτες, με απόλυτη αληθοφάνεια ενώ η σκηνή με την οποία ολοκληρώνεται η ζωή του Γιούγκερμαν πέφτοντας επιτέλους στην ερωτική αγκαλιά της μητέρας του είναι από τις πιο δύσκολες παραστατικά και τις πιο σκληρές ερμηνευτικά, με τον μικρό Γιούγκερμαν να εμφανίζεται την ώρα του θανάτου του Γιάννη Στάνκογλου, κλείνοντας έτσι υποδειγματικά τον κύκλο ζωής ενός αγαπημένου και πολυεπίπεδου χαρακτήρα αλλά και της φροντισμένης αυτής παράστασης. Επίσης, η εμφάνιση του κύκνου οπτικοποιεί την ιδέα του «Γιούγκερμαν» που στηρίχτηκε στον Λόενγκριν του Βάγκνερ, έναν αλήτη (=περιπλανώμενο) κύκνο που έρχεται από τον βορρά, ο από μηχανής ξένος και σημαντικός καταλύτης για τις ζωές όλων.

Ο «Γιούγκερμαν» είναι ένα σημαντικό μυθιστόρημα της νεοελληνικής λογοτεχνίας και από φέτος ένα στιβαρό θεατρικό στοίχημα για τον Δημήτρη Τάρλοου που το σκηνοθετεί με μαεστρία και πείρα. Είναι μια παράσταση που τα έχει όλα, με προβλημάτισε και με συγκίνησε, ζωντάνεψε ικανοποιητικά το περιβάλλον του αυθεντικού κειμένου και παρ’ όλη τη μεγάλη της διάρκεια δεν κουράστηκα ούτε στιγμή. Τη συνιστώ ανεπιφύλακτα!

Συντελεστές:
Διασκευή: Στρατής Πασχάλης

Σκηνοθεσία: Δημήτρης Τάρλοου

Σκηνικά: Έλλη Παπαγεωργακοπούλου

Κοστούμια: Άγγελος Μέντης

Μουσική: Κατερίνα Πολέμη

Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου

Χορογραφία - Επιμέλεια κίνησης: Κορίνα Κόκκαλη

Σχεδιασμός μακιγιάζ: Εύη Ζαφειροπούλου

Σχεδιασμός κομμώσεων: Χρόνης Τζήμος

Βοηθοί σκηνοθέτη: Δήμητρα Κουτσοκώστα, Θωμαΐς Γκερλεγκτσή, Ελένη Χαλαστάνη

Βοηθοί σκηνογράφου - ενδυματολόγου: Δημήτρης Αγγέλης, Αλέξανδρος Γαρνάβος, Λίνα Σταυροπούλου

Βοηθός φωτιστή: Ναυσικά Χριστοδουλάκου

Βοηθός χορογράφου: Χριστιάνα Κοσιάρη

Φωτογραφίες - trailer: Βάσια Αναγνωστοπούλου

Διανομή:

Γιούγκερμαν: Γιάννης Στάνκογλου

Μιχάλης Καραμάνος: Χρήστος Μαλάκης

Ντάινα / Λίλη: Ζέτα Μακρυπούλια

Βούλα: Θάλεια Σταματέλου

Γιώργος Μάζης / Αστυφύλακας: Γιάννης Καπελέρης

Κλεό: Πολύδωρος Βογιατζής

Σκλαβογιάννης / Διευθυντής Τραπέζης / Διοικητής / Κάρλ: Χάρης Εμμανουήλ

Θωμάς Παπαδέλης / Σύμβουλος Οικονομικών / Ντε Κρεσύ: Γιάννης Νταλιάνης

Αλκμήνη: Δανάη Σαριδάκη

Ασπασία / Μητέρα Καραμάνου / Σάσα: Καίτη Μανωλιδάκη

Λιάπκιν / Μόγιας / Πρίγκηψ Αρκάνωφ: Δημήτρης Μπίτος

Γερο-Στρατής / Υπηρέτης: Νίκος Καλαμό

Νίτσα / Γυναίκα που τραγουδά / Αντιόπη: Λήδα Μανιατάκου

Παύλος / Νεαρός: Αλκιβιάδης Μαγγόνας

Έφη / Πόρνη 1 / Συνοδός Γιώργου Μάζη: Μπίλιω Μαρνέλη

Τσιγγάνα / Συνοδός Κλεό: Κορίνα Κόκκαλη

Νάσος / Υπάλληλος: Ανδρέας Νάτσιος

Κυρία Αντωνοπούλου / Πόρνη 2: Ελένη Χαλαστάνη

Μικρός Γιούγκερμαν: Άγγελος Πιλιτσίδης, Μάριος Σουλτάτης, Αντώνης Στάμου, Φίλιππος Τάρλοου

Μουσικός επί σκηνής: Λένα Χατζηγρηγορίου

Κάθε Τετάρτη στις 19.00, Πέμπτη στις 20.00, Παρασκευή στις 20.00, Σάββατο 16.00 & 20.30 και Κυριακή στις 19.00 στο θέατρο Πορεία, Τρικόρφων 3-5 & 3ης Σεπτεμβρίου 69, Πλατεία Βικτωρίας, 2108210991, 2108210082