Ο Ρέι Μπράντμπερι έγραψε το βιβλίο "Φαρενάιτ 451" το 1953 στη διάρκεια της περιόδου Μακάρθι στην Αμερική. Μιας ιδιαίτερα δύσκολης περιόδου που κανένας δεν εμπιστευόταν κανέναν: όλοι μπορούσαν από την μια στιγμή στην άλλη να κατηγορηθούν ως κομουνιστές χωρίς βάσιμες αποδείξεις. Η Αμερική πολεμά στην Κορέα, σε λίγο θα ξεκινήσει ο πολύχρονος και αιματηρός πόλεμος στο Βιετνάμ και ο ψυχρός πόλεμος καλά κρατεί.
Το κάθε βιβλίο αντανακλά την εποχή του. Έτσι γίνεται και με το "Φαρενάιτ 451" που μας μεταφέρει σε ένα δυστοπικό περιβάλλον όπου όλα τα βιβλία ανεξαιρέτως καίγονται. Ο ήρωας του βιβλίου είναι ο Γκέι Μόνταγκ, στέλεχος μιας ομάδας ασφαλείας που είναι επιτετραμμένη να καίει τα βιβλία. Προϊστάμενος του είναι ο Μπήτυ (που για τις ανάγκες της θεατρικής διασκευής έχει αλλάξει φύλο και έχει γίνει η Μπήτυ), μια πανέξυπνη γυναίκα, πρώην λάτρης των βιβλίων, δυσαρεστημένη όμως από τη ζωή της. Έχει βιώσει θανάτους και αποτυχίες και ανακάλυψε ότι τελικά τα βιβλία και οι γνώσεις που αποκόμισε από αυτά, δεν την βοήθησαν στα προβλήματα που βίωσε. Ο Μόνταγκ είναι ένας αδιάφορος πυροτεχνουργός έως τη στιγμή που ανακαλύπτει την μαγεία των βιβλίων και από την μια μέρα στην άλλη γίνεται από θύτης θύμα, από κυνηγός καταζητούμενος. Ένας νέος κόσμος θα αποκαλυφθεί μπροστά του, θα γνωρίσει τους αντιφρονούντες που κρύβονται στα δάση, τους ανθρώπους που λατρεύουν τα βιβλία και τις γνώσεις τους και για αυτόν το λόγο αποστηθίζουν το περιεχόμενό τους για να μπορέσουν να το περάσουν στις επόμενες γενιές, για να μην χαθεί η ομορφιά του Πλάτωνα, του Ντοστογιέφσκι, του Σαίξπηρ και τόσων άλλων.
Η καύση των βιβλίων είναι συνηθισμένο φαινόμενο των απολυταρχικών καθεστώτων. Βιβλία έκαιγαν στην Ιερά Εξέταση, βιβλία έκαιγαν οι ναζιστές, βιβλία έκαιγε ο Στάλιν, συγκεκριμένα βιβλία γενικά έχουν απαγορευτεί σε διάφορες χρονικές περιόδους και σε διάφορα κράτη ανάλογα με τα πιστεύω που πρέπει να καταργηθούν. Το διαφορετικό στο έργο του Μπράντμπερι είναι ότι στην δυστοπική αυτή κοινωνία καίγονται όλα τα βιβλία ανεξαιρέτως ιδεών. Όπως εξηγεί η Μπήτυ στον Μόνταγκ, δεν πρέπει να θίγονται οι μειονότητες, οπότε καίμε τα κομουνιστικά για να μην παρεξηγηθούν οι δεξιοί, καίμε τα συντηρητικά για να μην παρεξηγηθούν οι αριστεροί, καίμε την Καλύβα του Μπάρμπα Θωμά για να μην παρεξηγηθούν οι μαύροι κ.ο.κ. Καίμε τα πάντα σε μια λανθασμένη και επιμελώς δυσερμήνευτης και κακώς εννοούμενης πολιτικής ορθότητας. Εν αντιθέσει, προωθείται μια ευκολοχώνευτη μαζική κουλτούρα μέσα από τεράστιες οθόνες τηλεόρασης που προβάλουν συνεχώς παιχνίδια, διαφημίσεις προϊόντων και σόου. Οι πολίτες καλούνται να μην σκέφτονται, να μην αναπτύσσουν κριτική σκέψη και στον ελεύθερο χρόνο τους να ασχολούνται μόνο με τηλεοπτικές ευκολοχώνευτες εκπομπές.
Αν σκεφτεί κανείς ότι την χρονιά που γράφτηκε το έργο (το 1953) υπήρχαν ελάχιστες συσκευές τηλεοράσεων στον κόσμο που πρόβαλαν μόνο ασπρόμαυρα, θα καταλάβει πόσο προφητικός ήταν ο Μπράντμπερι. Στην εποχή μας, εβδομήντα σχεδόν χρόνια μετά, κυριαρχούν τα video wall, όλος ο κόσμος βρίσκεται συνεχώς μπροστά από μια οθόνη υπολογιστή, όλα τα νέα παιδιά διαθέτουν κινητά και τάμπλετ και ασχολούνται συνεχώς μαζί τους, η συμβατική τηλεόραση προβάλει συνεχώς ριάλιτι και τηλεπαιχνίδια... Τα βιβλία πλέον δεν καίγονται όπως στην ναζιστική Γερμανία για να αποφευχθούν κάποιες ιδεολογίες, καίγονται μαζικά και ανεξάρτητα από συγκεκριμένες θεωρίες. Την σκέψη, την κρίση και την καλλιέργεια προσπαθεί να σταματήσει αυτό το μελλοντικό καθεστώς.
Ο ίδιος ο Μπράντμπερι έκανε την θεατρική διασκευή του έργου του το 1979. Την συγκεκριμένη παράσταση που είδα στο θέατρο Πόρτα σκηνοθέτησε και μετέφρασε ο Θωμάς Μοσχόπουλος, ο οποίος έκανε μια εξαιρετική δουλειά: οι διάλογοι είναι ζωντανοί και ταυτόχρονα δεν χάνουν σε τίποτα από την πολυπλοκότητά τους. Ειδικά ο διάλογος μεταξύ Μπήτυ και Μόνταγκ, όπου η Μπήτυ εξηγεί τους λόγους καύσης όλων των βιβλίων, είναι αριστουργηματικός. Παρεμπιπτόντως, εξαιρετική η Άννα Μάσχα γενικά και πιο ειδικά σε αυτήν την σκηνή. Η σκηνοθεσία είναι εξίσου γρήγορη, έξυπνη και δεν στερείται την χρήση τρικ: μπαίνοντας στην αίθουσα και πριν ακόμα αρχίσει το έργο βλέπουμε καπνούς που άφησε πίσω της η πυρά. Τα σκηνικά της Ευαγγελίας Θεριανού είναι μοντέρνα, λιτά και αιχμηρά (αν μου επιτρέπεται η έκφραση), έχεις την αίσθηση ότι έχουν γωνίες, ότι έχουν αυστηρότητα, ότι είναι ψυχρά (σαν τον ψυχρό πόλεμο που βίωσε ο ίδιος ο Μπράντμπερι την δεκαετία του 1950 στις ΗΠΑ). Υπεύθυνη για τα κουστούμια είναι η Κλαιρ Μπρέισγουελ, οι στολές που φορούν οι ασφαλίτες είναι τόσο κομψές που καταλαβαίνεις γιατί υπάρχει μεγάλο μέρος του κόσμου που έλκεται από τους αστυνομικούς! Οι ηλίθιες κυρίες που έχουν αφοσιωθεί στην θέαση των τηλεοπτικών τηλεπαιχνιδιών φορούν λαμέ μίνι φορεματάκια που παραπέμπουν σε κακόγουστη μόδα της δεκαετίας του 1950. Οι αντιφρονούντες είναι ντυμένοι με γούνες και φθαρμένα παλτά και στέκονται όρθιοι μπροστά από ένα βαρέλι που καίει η φωτιά για να ζεσταθούν μέσα στο δάσος. Στέκονται όλοι γύρω γύρω και απαγγέλλουν Θερβάντες και Έμιλι Ντίκινσον για να μην ξεχάσουν τα λόγια. Η εν λόγω σκηνή είναι συγκλονιστική και από άποψη σκηνοθεσίας, και σκηνογραφικά αλλά και ενδυματολογικά.
Όπως είπα και πιο πριν η ερμηνεία της Άννας Μάσχα είναι εξαιρετική, στο μεγαλύτερο μέρος του έργου έχει μια ήσυχη, μετρημένη παρουσία αλλά στο τέλος του πρώτου μέρους όταν εξηγεί στον Μόνταγκ για ποιον λόγο έπρεπε να κάψουν όλα τα βιβλία (για να είναι πολιτικώς ορθοί έναντι σε όλους και ειδικά στις μειονότητες!) είναι φοβερή. Στον ρόλο του Μόνταγκ ο Αλέξανδρος Λογοθέτης μας χαρίζει μια στιβαρή ερμηνεία του ανθρώπου που είναι ευαίσθητος αλλά αδιάφορος αρχικά και που σιγά σιγά ανακαλύπτει την μαγεία της σκέψης. Οι προσπάθειές του να διαβάσει τα κείμενα (δεν μπορεί να διαβάσει παρότι είναι εγγράμματος, πολύ απλά γιατί δεν έχει ξαναδιαβάσει βιβλίο!) είναι πολύ όμορφες και καθόλου υπερβολικές. Τέλος, η Ξένια Καλογεροπούλου εμφανίζεται σε δύο ρόλους καμέο: είναι η κυρία Χάντσον, μια ηλικιωμένη γυναίκα που προτιμά να καεί μαζί με τα παιδιά της (τα χίλια βιβλία που αγαπάει) και μια επαναστάτρια των δασών που προσπαθεί να απομνημονεύσει βιβλία για να τα μεταδώσει σε μελλοντικές γενιές. Πόσο χάρηκα που είδα ξανά στο σανίδι αυτήν την αγαπημένη ηθοποιό να χαίρεται και να αποδίδει υπέροχα τους ρόλους της!
Συντελεστές:
Μετάφραση - Σκηνοθεσία: Θωμάς Μοσχόπουλος
Σκηνικά: Ευαγγελία Θεριανού
Κοστούμια: Κλαιρ Μπρέισγουελ
Μουσική: Κορνήλιος Σελαμσής
Φωτισμοί: Σοφία Αλεξιάδου
Επιμέλεια κίνησης: Σοφία Πάσχου
Βοηθός σκηνοθέτη: Ρωμανός Μαρούδης
Βοηθός φωτιστή: Tracey Gibbs
Βοηθός σκηνογράφου: Γεωργία Τσίπουρα
Σχεδιασμός προβολών: Mavra Gidia|Χρυσούλα Κοροβέση & Μάριος Γαμπιεράκης
Κατασκευή κοστουμιών: Olga Evseeva
Σχεδιασμός κομμώσεων: Talkin' heads
Συμπαραγωγή: Φεστιβάλ Αθηνών – ΠΟΡΤΑ
Παίζουν: Αλέξανδρος Λογοθέτης, Άννα Μάσχα, Ευδοκία Ρουμελιώτη, Κίττυ Παϊταζόγλου, Χάρης Τσιτσάκης, Μάνος Γαλανής, Θάνος Λέκκας, Ξένια Καλογεροπούλου
Στο θέατρο Πόρτα, Μεσογείων 59, 2107711333 κάθε Παρασκευή και Σάββατο στις 21.15 και Κυριακή στις 19.30
