Φυσικά, δεν θα μπορούσα ποτέ να παραλείψω το γεγονός ότι ο δικός μας Διαμαντής Αξιώτης, μεσολάβησε διακριτικά και ευγενικά ώστε η Φωτεινή να γνωρίσει τη Βακιρτζή και η Χρυσούλα να συνομιλήσει με την Τσαλίκογλου. Όντως «δέσαμε» η Φωτεινή κι εγώ, έτσι της πρότεινα να μου δώσει μια συνέντευξη -μια συνέντευξη με βάση τα όσα κρυφοκουβεντιάζουμε κατά καιρούς οι δυο μας. Με βάση τονίζω... ε, σιγά μη σας τα αποκαλύψουμε όλα!
Ιδού λοιπόν, η Φωτεινή και εγώ στη συνέντευξη της γνωστής σε όλους μας ψυχολόγου και συγγραφέως, Φωτεινής Τσαλίκογλου.
Χρυσούλα Βακιρτζή: «Εμείς δουλεύουμε με θεωρίες», ακούμε συχνά να μας λένε οι σύγχρονοι ψυχολόγοι. Ισχύει αυτό, Φωτεινή;
Φωτεινή Τσαλίκογλου: Καλές και άγιες οι θεωρίες όμως αν δεν βρίσκονται σε μια συνεχή σχέση αλληλοτροφοδότησης με την κλινική εφαρμογή χάνουν τη δύναμη και την αξιοπιστία τους. γίνονται περιττές και θνησιγενείς.
Χ.Β.: Πιστεύεις, απευθύνεται σήμερα ο μέσος σύγχρονος πολίτης στους ψυχολόγους και στην ψυχοθεραπεία;
Φ.Τ.: Το ανυπολόγιστο ψυχικό κόστος της κρίσης αυξάνει την ανάγκη προσφυγής στον ψυχολόγο ωστόσο το οικονομικό κόστος είναι ένα μείζον εμπόδιο. Δεν είναι έμποροι της οδύνης οι ψυχολόγοι και οι ψυχοθεραπευτές. Αλίμονο αν ήταν! Κι όμως, οι νόμοι της άγριας αγοράς που πρυτανεύουν και εδώ καθιστούν ανέφικτο το αίτημα της ψυχοθεραπευτικής στήριξης.
Χ.Β.: Μήπως η επιστήμη της ψυχολογίας κλείνει πια τον κύκλο της και έχει δώσει όσα μπορούσε να δώσει;
Φ.Τ.: Δεν θα συμφωνήσω. Όπως δεν υπάρχει τέλος της ιστορίας έτσι και δεν υπάρχει τέλος της ψυχολογίας.
Χ.Β.: Στην αρχαιότητα, όταν συνέβαινε κάτι που αφορούσε το «σύνολο», ο λόγος δινόταν σε ρήτορες και φιλόσοφους στην Αγορά. Τώρα τον λόγο έχουν οι ψυχολόγοι των ΜΜΕ;
Φ.Τ.: Τα πάθη της ψυχής ευτελίζονται στο ψυχρό γυαλί της μικρής οθόνης. Η λογική της τηλε-εικόνας που δεν γνωρίζει αποχρώσεις, σιωπές, δισταγμούς, αναστοχασμούς είναι μια λογική ξένη προς την πολυπλοκότητα του ανθρώπινου ψυχισμού.
Χ.Β.: Η φιλοσοφία γέννησε, κατά κάποιον τρόπο, την ψυχολογία. Ήρθε η ώρα ως άλλος Κρόνος η φιλοσοφία να... φάει το παιδί της;
Φ.Τ.: Αλίμονο αν ο φιλοσοφικός στοχασμός πάψει να τροφοδοτεί την ψυχολογική γνώση. Έχω την εντύπωση ότι ο στείρος εμπειρισμός και όχι ο φιλοσοφικός στοχασμός απειλεί να αδειάσει την ψυχολογία από την ψυχή της.
Χ.Β.: «Πολλά τα λόγια που είχανε μοναδικό τους προορισμό εσένα», τονίζει ο Ελύτης. Πώς θα περάσουμε από τη θεωρία στην πράξη εν καιρώ οικονομικής στενωπού και κρίση αξιών;
Φ.Τ.: Ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη πέφτει η σκιά. Δραματικοί καιροί, ενδιαφέροντες καιροί. Οι καιροί γεννούν τέρατα, όμως το στοίχημα και η μεγάλη πρόκληση είναι η εικόνα μας στον καθρέφτη να θυμίζει άνθρωπο και ΟΧΙ τέρας.
Χ.Β.: Ξεπέρασε ποτέ η Ελλάδα τα παιδικά της τραύματα;
Φ.Τ.: Όχι γιατί η υπέρβαση του τραυμάτισε θέλει μόχθο, κόπο, επεξεργασία. Ο έμφοβος, εγκλωβισμένος στην πλασματική ευμάρεια των χάρτινων παραδείσων, καταναλωτής αρνείται κάθε επεξεργασία, είναι παραδομένος στη στιγμιαία απόλαυση, στο έχειν και κατέχειν, αρνείται το τραύμα. Το τραύμα όμως επιστρέφει, επιμένει και εκδικείται. Η αναζήτηση της ταυτότητας ένα ταξίδι που δεν τελειώνει ποτέ.
Χ.Β.: Καταργήθηκε ποτέ ουσιαστικά η δουλεία; Μήπως σήμερα είμαστε όλοι λίγο πολύ υπόδουλοι του life style, του υπερπολυτελή εξοχικού των προαστίων, του προσωπικού pc, του κινητού κ.λ.π.;
Φ.Τ.: Η κρίση κρύβει μια χρυσή ευκαιρία: Την ανατροπή όλων των κατεστημένων αξιακών μας συστημάτων. Ένα άλλο μοντέλο ύπαρξης μακριά από επιλογές θανάτου.
Χ.Β.: Πόσο δύσκολο είναι να είσαι γυναίκα σήμερα, Φωτεινή;
Φ.Τ.: θα έλεγα ότι είναι δύσκολο σήμερα να είσαι άνθρωπος. Αυτή η δυσκολία όμως σε κρατάει ζωντανό, μια επικίνδυνη ζωντάνια με ακροβασίες πάνω σε ένα τεντωμένο σχοινί.
Χ.Β.: Μπορούμε ακόμα να ελπίζουμε στον Άνθρωπο;
Φ.Τ.: Η ελπίδα είναι ο πιο επίφοβος αντίπαλος του θανάτου.
Χ.Β.: Λογοτεχνία, Βιβλίο ίσον πολιτισμός;
Φ.Τ.: Ίσον η ζωή που αντιτίθεται στο θάνατο.
Χ.Β.: Ζούμε στον αιώνα της αναβλητικότητας και ενίοτε του εφησυχασμού;
Φ.Τ.: Όχι πλέον. Η κρίση μας δώρισε την άρση του εφησυχασμού.
Χ.Β.: Μήπως είναι ώρα να γίνουμε εμείς ο πολιτικός που ψηφίζουμε και ακουμπάμε στα χέρια του τα όνειρά μας;
Φ.Τ.: Ωραία ιδέα! Όπως το παιδί μιας ανυπόληπτης οικογένειας που μεγαλώνοντας γίνεται ο γονιός του γονιού του και χάνεται και μετουσιώνεται η αλλοτινή αθλιότητα.
Χ.Β.: Σε μια πανσεξουαλική εποχή, υπάρχει ο έρωτας; Ερωτεύονται σήμερα οι άνθρωποι;
Φ.Τ.: Αλίμονο αν σταματούσε ο έρωτας.
Χ.Β.: Το ισχυρό Big Bang της υπερκατανάλωσης και του Αμερικανικού Ονείρου καθιερώθηκε / κυριαρχεί πλέον το επαγγελματικό και πελατειακό καθεστώς –ακόμα και σε σχέσεις γάμου ή γονέα– παιδιού;
Φ.Τ.: Δεν υπάρχουν όρια.
Χ.Β.: Γιατί μας τρομάζει σήμερα η θλίψη; Πώς μπορεί ένας καταθλιπτικός να φοβάται έναν άλλον καταθλιπτικό;
Φ.Τ.: Φοβόμαστε ότι θα κολλήσουμε τη θλίψη του άλλου, λες και η θλίψη είναι μια μολυσματική ασθένεια. Τρομάζουμε να αναγνωρίσουμε στον άλλον τον μαύρο ήλιο που κρύβεται μέσα μας.
Χ.Β.: Κατά τον Σεφέρη «μας τρομάζουν οι φίλοι που δεν ξέρουν πια πώς να πεθάνουν». Πότε θα μάθουμε να χάνουμε, να αποδεχόμαστε τα λάθη μας και να μη λειτουργούμε με γνώμονα τον πληγωμένο μας εγωισμό;
Φ.Τ.: θέλει παιδεία, αντοχή και ανθεκτικότητα στη απώλεια, επεξεργασία της οδύνης, της οδύνης που είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας. Με άλλα λόγια θέλει όλα όσα σήμερα λείπουν.
Χ.Β.: Γιατί μας βολεύει το γραφικό, η υποταγή, το γνώριμο δεδομένο;
Φ.Τ.: Η περίφραξη μας πνίγει αλλά συγχρόνως μας δίνει μια πλασματική ασφάλεια, μια αίσθηση ψεύδο-προστασίας.
Χ.Β.: Αγάπη σημαίνει θλίψη, μοναξιά;
Φ.Τ.: Η αγάπη περιλαμβάνει και θλίψη και μοναξιά αλλά και τη δυνατότητα, έστω μιας στιγμιαίας υπέρβασης τους. Αυτό το στιγμιαίο είναι το θαύμα τη αγάπης...
Χ.Β.: «Έξι και μία τύψεις για τον ουρανό», έγραφε πριν μερικά χρόνια ο Ο. Ελύτης. Εμείς γιατί δεν νιώθουμε τύψεις και αδιαφορούμε αν πληγώσαμε κάποιον διπλανό μας;
Φ.Τ.: Κουλτ της αναλγησίας είναι το πιο εύθραυστο ευάλωτο οχυρό μας. Είμαστε οι ανοχύρωτοι άνθρωποι του σήμερα. Δήθεν ασφαλείς μέσα στη σκληρότητα μας. Απρόσβλητοι από τον πόνο του άλλου, πορευόμαστε μέσα στην έρημη ατομικότητα μας. Ένα ταβάνι στη θέση του ουρανού.
Χρυσούλα Βακιρτζή
To μυθιστόρημα της Φωτεινής Τσαλίκογλου, Το χάρισμα της Βέρθας, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Βρείτε το βιβλίο εδώ.
Στην περίληψη λέει:
«Mε αγαπάς;»
«Σε αγαπώ».
«Από παλιά;»
«Nαι. Από παλιά».
«Θα σκεφτείς κάτι καλό για μένα; Έχει χώρο στο μυαλό σου για μένα; Θα είναι ζεστά; Θα είναι σαν μαμά;»
Εκλιπαρεί ο άνθρωπος για μια στάλα παραμυθιού, για ένα ελάχιστο ίχνος συγκάλυψης. Καμουφλάζ. Κι όμως, δεν μπορεί. Δε γίνεται. Θα υπάρξει κάτι άλλο, κάποιος άλλος τρόπος.
«Πώς να το ζητήσω;»
«Θα δεις».
«Θα μπορέσω να το βρω;»
«Θα μπορέσεις».
«Μέσα στις ιστορίες που γράφω;»
«Ναι».
«Μου λες αλήθεια;»
«Όχι».
Η Βέρθα ζει και μεγαλώνει σε μια ανήσυχη πόλη. Μια πόλη που φοβάται τον εαυτό της και ονειρεύεται μια άλλη ζωή για τους προγόνους και τα παιδιά της. Κανένας δε γνωρίζει για το φάντασμα του μικρού αδερφού της, που κάθε τόσο την επισκέπτεται. Αγκαλιάζονται. Λένε μυστικά. Στα χέρια της πληθαίνουν τα σημάδια, μικρά κατακόκκινα αστεράκια. Το κορίτσι αυτό έχει ένα μαγικό χάρισμα: μαντεύει αυτό που θα γίνει στο μέλλον και συγκρατεί στη μνήμη του πράγματα από καιρό ξεχασμένα.
Η κυρία Μιράζ, η δασκάλα ζωγραφικής στο σχολείο, φέρνει τη Bέρθα σε επαφή με ένα ισχυρό αντίδοτο: την τέχνη και τις παράξενες ζωές των ζωγράφων. Ο Μπαλτίς, ο Κάσπαρ Φρίντριχ, ο Μαγκρίτ, ο Καραβάτζιο, η Αλοΐζ, ο Ντάργκερ έρχονται να μεταμορφώσουν τη ζωή και την πόλη της.
H Φωτεινή Τσαλίκογλου είναι συγγραφέας και καθηγήτρια Ψυχολογίας. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης με καθηγητή τον Ζαν Πιαζέ και ειδικεύτηκε στην Κλινική Ψυχολογία. Είναι συγγραφέας επιστημονικών βιβλίων και δοκιμίων. Μυθιστορήματά της έχουν ανέβει στο θέατρο, έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και κυκλοφορούν στην Ευρώπη και την Αμερική. Το μυθιστόρημα 8 ώρες και 35 λεπτά (The Secret Sister) διακρίθηκε από το World Literature Today ως ένα από τα πιο αξιοπρόσεκτα μεταφρασμένα βιβλία του 2015 στην Αμερική. Η ιταλική του μετάφραση (La Sorella Segreta) από τον Μαουρίτσιο ντε Ρόζα τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης Έργου Ελληνικής Λογοτεχνίας σε Ξένη Γλώσσα.
