Ο Ιβάν Ιλίτς Μέτσιντκοφ είναι ένας πετυχημένος εισαγγελέας. Από μικρός υπήρξε το αγαπημένο και πετυχημένο παιδί της οικογένειάς του: ο έξυπνος και επιμελής που κατάφερε να σπουδάσει νομικά, να κάνει τον πετυχημένο κοινωνικά γάμο, να κάνει παιδιά, να αναρριχηθεί στην εξουσία μέσω της επαγγελματικής του καταξίωσης, να γίνει σεβαστός στους συναδέλφους. Ο Ιβάν Ιλίτς επιθυμεί να κάνει παρέα μόνο με ανθρώπους της ανώτερης τάξης και προσπαθεί να εκμεταλλευτεί τις γνωριμίες του για να ανέβει κοινωνικά όσο πιο πολύ γίνεται, θέλει να μένει στο μεγάλο ανάκτορο και να έχει υπηρέτες προκειμένου να νιώσει επιτυχημένος. Μια μέρα επισκέπτεται τον γιατρό του γιατί έχει επίμονους πόνους στα νεφρά, και εκεί μαθαίνει πως πάσχει από καρκίνο και ότι του μένουν μόνο μερικοί μήνες για να ζήσει. Είναι σαράντα πέντε ετών, στην καλύτερη εποχή της ζωής του.
Μέσα από την οδυνηρή αυτή εμπειρία ο Ιβάν Ιλίτς σκέφτεται την ζωή του, τις επιλογές του και πάνω από όλα τον ίδιο το θάνατο που τον φοβίζει. Είναι η πρώτη φορά που αντιμετωπίζει τον θάνατο ως συγκεκριμένο γεγονός και όχι απλά ως μια αφηρημένη έννοια. Και είναι παράξενο ότι στις τελευταίες του ημέρες δεν τον συντροφεύει η σύζυγός του ούτε οι βαρυσήμαντοι συνάδελφοι, αλλά ο ταπεινός και απλοϊκός μουζίκος, ο υπηρέτης του, ο Γεράσιμος. Ο αγράμματος χωρικός είναι ο μοναδικός που συμπονά τον Ιβάν Ιλίτς, ο μοναδικός που είναι αληθινός μαζί του. Ο Ιβάν Ιλίτς πεθαίνει και οι συνάδελφοι αναρωτιούνται ποιος θα πάρει την επιθυμητή προαγωγή αφού χήρεψε η θέση του, η σύζυγος αναρωτιέται πόσο μεγάλη θα είναι η σύνταξή χηρείας που θα λάβει από το δημόσιο, ακόμα και ο καλύτερος φίλος του, προσπαθεί να μην σκέφτεται τον θάνατό του επειδή πληγώνεται. Τελικά ο θάνατος είναι μια ιδιαίτερα μοναχική δοκιμασία.
Μέσα από την οδυνηρή αυτή εμπειρία ο Ιβάν Ιλίτς σκέφτεται την ζωή του, τις επιλογές του και πάνω από όλα τον ίδιο το θάνατο που τον φοβίζει. Είναι η πρώτη φορά που αντιμετωπίζει τον θάνατο ως συγκεκριμένο γεγονός και όχι απλά ως μια αφηρημένη έννοια. Και είναι παράξενο ότι στις τελευταίες του ημέρες δεν τον συντροφεύει η σύζυγός του ούτε οι βαρυσήμαντοι συνάδελφοι, αλλά ο ταπεινός και απλοϊκός μουζίκος, ο υπηρέτης του, ο Γεράσιμος. Ο αγράμματος χωρικός είναι ο μοναδικός που συμπονά τον Ιβάν Ιλίτς, ο μοναδικός που είναι αληθινός μαζί του. Ο Ιβάν Ιλίτς πεθαίνει και οι συνάδελφοι αναρωτιούνται ποιος θα πάρει την επιθυμητή προαγωγή αφού χήρεψε η θέση του, η σύζυγος αναρωτιέται πόσο μεγάλη θα είναι η σύνταξή χηρείας που θα λάβει από το δημόσιο, ακόμα και ο καλύτερος φίλος του, προσπαθεί να μην σκέφτεται τον θάνατό του επειδή πληγώνεται. Τελικά ο θάνατος είναι μια ιδιαίτερα μοναχική δοκιμασία.
Ο Λέον Τολστόι έγραψε τη νουβέλα το 1884 και είναι από τα έργα της τελευταίας του συγγραφικής περιόδου. Ο ίδιος καταγόταν από πλούσια οικογένεια αλλά αγαπούσε και λυπόταν τους μουζίκους, υπήρξε επίσης βαθιά θρησκευόμενος, οπότε είναι λογικό που θέτει τα ερωτήματα αυτά στον Ιβάν του. Βασισμένη στον Ιβάν Ιλίτς είναι και η κινηματογραφική ταινία του Ακίρα Κουροσάβα "Ο καταδικασμένος" (1952). Ο ήρωας της ταινίας, ο Κάνζι Βατανάμπε (ο Ιάπωνας Ιβάν Ιλίτς) είναι πετυχημένος δημόσιος υπάλληλος· μετά από τριάντα χρόνια άσκοπης και άχαρης ζωής ανακαλύπτει ότι έχει καρκίνο και ότι είναι καταδικασμένος, και από την μια στιγμή στην άλλη αλλάζει η ζωή του και ανακαλύπτει πράγματα που έως τότε δεν μπορούσε να δει.
Στο θέατρο Αλκμήνη, την μετάφραση του ρωσικού κειμένου έχει κάνει ο Παύλος Στεφάνου και την θεατρική διασκευή και σκηνοθεσία η Κωνσταντίνα Νικολαΐδη. Αξίζουν πολλά μπράβο και στους δυο για την άριστη στην κυριολεξία, δουλειά τους. Η μετάφραση είναι ζωντανή και σύγχρονη, εγχείρημα δύσκολο αν αναλογιστούμε ότι το πρωτότυπο έργο γράφτηκε πριν εκατόν σαράντα χρόνια σε μια ιδιαίτερα δύσκολη γλώσσα όπως είναι η ρωσική. Η σκηνοθεσία επίσης είναι ευφάνταστη και στιβαρή. Στη σκηνή έχουμε μόνο δύο ηθοποιούς οι οποίοι υποδύονται μεταξύ τους όλους τους ρόλους με μοναδική μαεστρία. Ο τρόπος που την μια στιγμή ερμηνεύει τον Ιβάν Ιλίτς ο Θανάσης Κουρλαμπάς και την αμέσως επόμενη στιγμή ο Γιώργος Γαλίτης είναι αριστοτεχνικός. Όταν το διαβάζει κάποιος ίσως νομίσει ότι το έργο είναι χαοτικό, όπως το περιγράφω. Αν συμβεί αυτό θα φταίει μόνο η δική μου περιγραφή, ίσως θα πρέπει κάποιος να το δει ο ίδιος για να νιώσει απόλυτα την μαγεία αυτής της τακτικής. Φυσικά η σκηνοθέτις έχει την βοήθεια δύο τέλειων ηθοποιών.
Είχα δει πριν ένα μήνα περίπου τον Θάνο Κουρλαμπά στους "Δώδεκα ενόρκους" και είχα καταλάβει το μεγάλο του ταλέντο, εδώ όμως πιστεύω πως ξεπερνά τον εαυτό του. Ο Γιώργος Γαλίτης ήταν μια ιδιαίτερα ευχάριστη έκπληξη για εμένα. Θα παρακολουθώ την δουλειά του από εδώ και πέρα.
Το σκηνικό αποτελείται μόνο από μια δερμάτινη πολυθρόνα· θα σας πω κάτι που θα ακουστεί παράξενο: είναι σαν να παίζει και αυτή τον ρόλο της πάνω στη σκηνή. Συμβολίζει τη δύναμη του πετυχημένου νομικού, χρησιμεύει ως νεκροκρέβατο, ως καρέκλα γραφείου, ως κρεβάτι ασθενούς σε ιατρείο. Και όλα αυτά γίνονται με έναν μαγικό τρόπο που το επιτρέπει μόνο η θεατρική σκηνή. Υπεύθυνος για το λιτό σκηνικό αλλά και για κουστούμια των δύο ηθοποιών είναι ο Νίκος Κασαπάκης. Την μουσική έχει επιμεληθεί ο Γιάννης Οικονόμου, είμαι σίγουρη ότι θα σας μαγέψει ο ήχος της μπαλαλάικας και θα σας μεταφέρει λίγο πίσω στον χρόνο και λίγο πιο ανατολικά στο χάρτη.
Είχα δει πριν ένα μήνα περίπου τον Θάνο Κουρλαμπά στους "Δώδεκα ενόρκους" και είχα καταλάβει το μεγάλο του ταλέντο, εδώ όμως πιστεύω πως ξεπερνά τον εαυτό του. Ο Γιώργος Γαλίτης ήταν μια ιδιαίτερα ευχάριστη έκπληξη για εμένα. Θα παρακολουθώ την δουλειά του από εδώ και πέρα.
Το σκηνικό αποτελείται μόνο από μια δερμάτινη πολυθρόνα· θα σας πω κάτι που θα ακουστεί παράξενο: είναι σαν να παίζει και αυτή τον ρόλο της πάνω στη σκηνή. Συμβολίζει τη δύναμη του πετυχημένου νομικού, χρησιμεύει ως νεκροκρέβατο, ως καρέκλα γραφείου, ως κρεβάτι ασθενούς σε ιατρείο. Και όλα αυτά γίνονται με έναν μαγικό τρόπο που το επιτρέπει μόνο η θεατρική σκηνή. Υπεύθυνος για το λιτό σκηνικό αλλά και για κουστούμια των δύο ηθοποιών είναι ο Νίκος Κασαπάκης. Την μουσική έχει επιμεληθεί ο Γιάννης Οικονόμου, είμαι σίγουρη ότι θα σας μαγέψει ο ήχος της μπαλαλάικας και θα σας μεταφέρει λίγο πίσω στον χρόνο και λίγο πιο ανατολικά στο χάρτη.
Θα ήθελα να κλείσω με τα λόγια του Τολστόι: «Κατρακυλούσα ολοένα κι εγώ είχα την εντύπωση πως σκαρφαλώνω, πως κατακτώ τη ζωή. Ναι, για την κοινή γνώμη ανέβαινα, μα στην πραγματικότητα η ζωή γλιστρούσε κάτω από τα πόδια μου. Και τώρα ξόφλησα. Τώρα... ο θάνατος!»
«Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς» βασίζεται στο αληθινό γεγονός του θανάτου του δικαστή Ιβάν Ιλίτς Μετσνίκοφ, όπως το διηγήθηκε στον ίδιο τον Τολστόι η μητέρα του αποθανόντος. Παρ’ όλο που δεν είναι από τα πιο γνωστά, συγκαταλέγεται από φιλοσόφους και λογοτέχνες, στα πιο σημαντικά και πιο ώριμα έργα του Τολστόι.
Συντελούν:
Κείμενο: Leo Tolstoy
Μετάφραση από τα ρωσικά: Παύλος Στεφάνου
Θεατρική διασκευή/Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνα Νικολαΐδη
Σκηνικά/Κοστούμια: Νίκος Κασαπάκης
Πρωτότυπη μουσική: Γιάννης Οικονόμου
Κίνηση: Χριστίνα Φωτεινάκη
Σχεδιασμός φωτισμών: Χριστίνα Θανάσουλα
Φωτογραφίες: Γιώργος Σακκάς
Γραφιστική επιμέλεια: Γιάννης Στιβανάκης
Promo video: Κώστας Γεραμπίνης
Επικοινωνία: Άντζυ Νομικού
Παραγωγή: A PRIORI
Παίζουν οι: Γιώργος Γαλίτης & Θανάσης Κουρλαμπάς
Σημείωμα της σκηνοθέτριας Κωνσταντίνας Νικολαΐδη:
Πρέπει να είναι… 10 χρόνια… περίπου ναι, τόσα έχουν περάσει απ’ όταν πρωτοδιάβασα αυτό το αριστούργημα. Το είχα βρει ανάμεσα σε κάτι βιβλία της θείας μου και το «έκλεψα» με μαεστρία. Παρ’ ότι δεν έχω καλή μνήμη, θυμάμαι έντονα τη στιγμή που διάβασα το συγκεκριμένο βιβλίο. Ήταν νύχτα και ήμουν ξαπλωμένη στο κρεβάτι μου, στο πατρικό μου. Είχε ησυχία. Όταν διάβασα και την τελευταία λέξη, το έκλεισα, έμεινα λίγο στη σιωπή και στο σκοτάδι και αναρωτήθηκα -πέραν από αυτά που ένιωσα τα οποία είχαν τεράστιο όγκο για να καταφέρω να αποκρυπτογραφήσω- τι είχα μόλις δει! Ναι, πολύ σωστά! Δεν είχα διαβάσει τον Θάνατο του Ιβάν Ιλίτς, τον είχα δει! Κι όχι μόνο! Τον είχα ζήσει! Η υπέροχη πένα του Τολστόι μπόρεσε, όχι μόνο να μου δημιουργήσει εικόνες, αλλά να με κάνει συμπαίκτη. Ήμουν εκεί, σε όλα όσα συνέβησαν σ’ αυτόν τον άνθρωπο… τον Ιβάν Ιλίτς. Μα αυτό το έργο είναι θέατρο! Είναι πιο θέατρο κι απ΄ το θέατρο! Το έκλεισα. Δεν ήταν τότε η ώρα του να το κάνω κάτι. Δεν μπορούσα τότε να το κάνω κάτι. Μετά, όπως συμβαίνει δυστυχώς κάποιες φορές, χαθήκαμε. Πέρασαν τα χρόνια, ξέχασα τον τίτλο, ξέχασα την υπόθεση, ξέχασα και τον συγγραφέα (συγνώμη Μέγα Τολστόι, μα αυτή είναι η αλήθεια). Θυμόμουν μόνο την απόχρωση του εξώφυλλου, ένα περίεργο όνομα κι ένα πόμολο. Α! Και μια κουρτίνα! Κι έναν Θάνατο. Τον Θάνατο. Τα τελευταία χρόνια άρχισα να το αναζητώ πιο επίμονα. Το έψαξα πάρα πολύ, σφούγγιζα το μυαλό μου να βρω μία έστω μικρή πληροφορία για κάτι… Κάτι! Δυστυχώς τίποτα. Ρώτησα πολλούς, περιέγραψα όπως-όπως την ιστορία (είχε ξεθωριάσει κι αυτή, παρ’ όλο που το συναίσθημα ήταν το ίδιο έντονο μέσα μου όπως εκείνη τη νύχτα), έψαξα στο ίντερνετ… αλλά τι να βρεις με μια κουρτίνα, ένα πόμολο κι έναν Θάνατο. Η Πίστη όμως μετακινεί βουνά κι εγώ πίστευα βαθιά μέσα μου ότι θα το βρω, ότι θα με βρει! Και με βρήκε. Αυτό με βρήκε! Μετά από 10 χρόνια. Εγώ απλώς κάτι έψαχνα για Ντοστογιέφκσι… να ‘ναι καλά! Και να ‘μαστε τώρα εδώ! Ο Γιώργος, ο Θανάσης κι εγώ, να σκαλίζουμε αυτή την υπέροχη ιστορία. Να γελάμε… να κλαίμε… να φοβόμαστε… να αγαπάμε! Αυτά κι άλλα τόσα, μέσα απ’ τον Θάνατο του Ιβάν Ιλίτς. Ένας απλός Θάνατος ενός απλού ανθρώπου, όπως τον περιγράφουν. Για μένα… ένας ύμνος στη Ζωή και τον Θάνατο!
Σημείωμα του μεταφραστή Παύλου Στεφάνου:
Ο Τολστόι στη νουβέλα του «Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς» ξεσκεπάζει το αξιοθρήνητο κενό της ζωής αυτής (και υπάρχουν, σαν κι αυτή, μυριάδες, μυριάδων). Με τις κωμικές φιλοδοξίες της, τις φτωχές ικανοποιήσεις του εγωισμού που δεν προσπορίζουν καμία σχεδόν ευχαρίστηση, την ανία και την αηδία του υπαλληλικού σταδίου, τις παραχωρήσεις που πληγώνουν και οργίζουν και τέλος τη μόνη αληθινή ευτυχία, τη χαρτοπαιξία! Και η γελοία αυτή ζωή κινδυνεύει από μια αιτία ακόμα πιο γελοία… Μετά ακολουθεί… το ψέμα της ασθένειας, το ψέμα του γιατρού, το ψέμα της οικογένειας… το ψέμα της ζωής. Ο Ιβάν Ιλίτς θρηνεί για την απομόνωση του και τον εγωισμό των ανθρώπων. Υποφέρει φρικτά ως την ημέρα που συνειδητοποιεί ότι ολόκληρη η περασμένη ζωή του ήταν ένα ψέμα. Αλλά το ψέμα αυτό, ακόμη και τούτη την ύστατη ώρα, μπορεί να το επανορθώσει.
Στο Θέατρο Αλκμήνη, Αλκμήνης 8-12, Γκάζι, 2103428650.
Συντελούν:
Κείμενο: Leo Tolstoy
Μετάφραση από τα ρωσικά: Παύλος Στεφάνου
Θεατρική διασκευή/Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνα Νικολαΐδη
Σκηνικά/Κοστούμια: Νίκος Κασαπάκης
Πρωτότυπη μουσική: Γιάννης Οικονόμου
Κίνηση: Χριστίνα Φωτεινάκη
Σχεδιασμός φωτισμών: Χριστίνα Θανάσουλα
Φωτογραφίες: Γιώργος Σακκάς
Γραφιστική επιμέλεια: Γιάννης Στιβανάκης
Promo video: Κώστας Γεραμπίνης
Επικοινωνία: Άντζυ Νομικού
Παραγωγή: A PRIORI
Παίζουν οι: Γιώργος Γαλίτης & Θανάσης Κουρλαμπάς
Σημείωμα της σκηνοθέτριας Κωνσταντίνας Νικολαΐδη:
Πρέπει να είναι… 10 χρόνια… περίπου ναι, τόσα έχουν περάσει απ’ όταν πρωτοδιάβασα αυτό το αριστούργημα. Το είχα βρει ανάμεσα σε κάτι βιβλία της θείας μου και το «έκλεψα» με μαεστρία. Παρ’ ότι δεν έχω καλή μνήμη, θυμάμαι έντονα τη στιγμή που διάβασα το συγκεκριμένο βιβλίο. Ήταν νύχτα και ήμουν ξαπλωμένη στο κρεβάτι μου, στο πατρικό μου. Είχε ησυχία. Όταν διάβασα και την τελευταία λέξη, το έκλεισα, έμεινα λίγο στη σιωπή και στο σκοτάδι και αναρωτήθηκα -πέραν από αυτά που ένιωσα τα οποία είχαν τεράστιο όγκο για να καταφέρω να αποκρυπτογραφήσω- τι είχα μόλις δει! Ναι, πολύ σωστά! Δεν είχα διαβάσει τον Θάνατο του Ιβάν Ιλίτς, τον είχα δει! Κι όχι μόνο! Τον είχα ζήσει! Η υπέροχη πένα του Τολστόι μπόρεσε, όχι μόνο να μου δημιουργήσει εικόνες, αλλά να με κάνει συμπαίκτη. Ήμουν εκεί, σε όλα όσα συνέβησαν σ’ αυτόν τον άνθρωπο… τον Ιβάν Ιλίτς. Μα αυτό το έργο είναι θέατρο! Είναι πιο θέατρο κι απ΄ το θέατρο! Το έκλεισα. Δεν ήταν τότε η ώρα του να το κάνω κάτι. Δεν μπορούσα τότε να το κάνω κάτι. Μετά, όπως συμβαίνει δυστυχώς κάποιες φορές, χαθήκαμε. Πέρασαν τα χρόνια, ξέχασα τον τίτλο, ξέχασα την υπόθεση, ξέχασα και τον συγγραφέα (συγνώμη Μέγα Τολστόι, μα αυτή είναι η αλήθεια). Θυμόμουν μόνο την απόχρωση του εξώφυλλου, ένα περίεργο όνομα κι ένα πόμολο. Α! Και μια κουρτίνα! Κι έναν Θάνατο. Τον Θάνατο. Τα τελευταία χρόνια άρχισα να το αναζητώ πιο επίμονα. Το έψαξα πάρα πολύ, σφούγγιζα το μυαλό μου να βρω μία έστω μικρή πληροφορία για κάτι… Κάτι! Δυστυχώς τίποτα. Ρώτησα πολλούς, περιέγραψα όπως-όπως την ιστορία (είχε ξεθωριάσει κι αυτή, παρ’ όλο που το συναίσθημα ήταν το ίδιο έντονο μέσα μου όπως εκείνη τη νύχτα), έψαξα στο ίντερνετ… αλλά τι να βρεις με μια κουρτίνα, ένα πόμολο κι έναν Θάνατο. Η Πίστη όμως μετακινεί βουνά κι εγώ πίστευα βαθιά μέσα μου ότι θα το βρω, ότι θα με βρει! Και με βρήκε. Αυτό με βρήκε! Μετά από 10 χρόνια. Εγώ απλώς κάτι έψαχνα για Ντοστογιέφκσι… να ‘ναι καλά! Και να ‘μαστε τώρα εδώ! Ο Γιώργος, ο Θανάσης κι εγώ, να σκαλίζουμε αυτή την υπέροχη ιστορία. Να γελάμε… να κλαίμε… να φοβόμαστε… να αγαπάμε! Αυτά κι άλλα τόσα, μέσα απ’ τον Θάνατο του Ιβάν Ιλίτς. Ένας απλός Θάνατος ενός απλού ανθρώπου, όπως τον περιγράφουν. Για μένα… ένας ύμνος στη Ζωή και τον Θάνατο!
Σημείωμα του μεταφραστή Παύλου Στεφάνου:
Ο Τολστόι στη νουβέλα του «Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς» ξεσκεπάζει το αξιοθρήνητο κενό της ζωής αυτής (και υπάρχουν, σαν κι αυτή, μυριάδες, μυριάδων). Με τις κωμικές φιλοδοξίες της, τις φτωχές ικανοποιήσεις του εγωισμού που δεν προσπορίζουν καμία σχεδόν ευχαρίστηση, την ανία και την αηδία του υπαλληλικού σταδίου, τις παραχωρήσεις που πληγώνουν και οργίζουν και τέλος τη μόνη αληθινή ευτυχία, τη χαρτοπαιξία! Και η γελοία αυτή ζωή κινδυνεύει από μια αιτία ακόμα πιο γελοία… Μετά ακολουθεί… το ψέμα της ασθένειας, το ψέμα του γιατρού, το ψέμα της οικογένειας… το ψέμα της ζωής. Ο Ιβάν Ιλίτς θρηνεί για την απομόνωση του και τον εγωισμό των ανθρώπων. Υποφέρει φρικτά ως την ημέρα που συνειδητοποιεί ότι ολόκληρη η περασμένη ζωή του ήταν ένα ψέμα. Αλλά το ψέμα αυτό, ακόμη και τούτη την ύστατη ώρα, μπορεί να το επανορθώσει.
Στο Θέατρο Αλκμήνη, Αλκμήνης 8-12, Γκάζι, 2103428650.
