Ο Σαίξπηρ έγραψε τον Αντώνιο και Κλεοπάτρα το 1607, όπως πολλές άλλες φορές (Κοριολανός, Ιούλιος Καίσαρας) συνέλεξε τα ιστορικά στοιχεία του από το έργο του Πλούταρχου «Βίοι Παράλληλοι». Δραματοποίησε ο βάρδος τις ιστορικές καταγραφές του Έλληνα ιστορικού προκειμένου να υμνήσει τον έρωτα. Αλλά αυτήν τη φορά δεν μιλάμε για τον αγνό, νεανικό έρωτα του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας αλλά για το ερωτικό πάθος που μας χτυπά την πόρτα στην ηλικία των πενήντα.
Ο Μάρκος Αντώνιος, στρατηγός και πολιτικός στη Ρώμη, σχηματίζει τριανδρία μαζί με τον Οκταβιανό και τον Λέπιδο μετά τη δολοφονία του Ιούλιου Καίσαρα. Οι τρεις άντρες κυνηγούν και κατατροπώνουν τους δολοφόνους του Καίσαρα, τον Βρούτο και τον Κάσσιο. Αμέσως μετά οι τρεις άντρες μοιράζονται τις κτήσεις της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ο Μάρκος Αντώνιος κυβερνά την Ανατολή. Εκεί γνωρίζει την Κλεοπάτρα. Η Κλεοπάτρα είναι ουσιαστικά η τελευταία Ελληνίδα βασίλισσα της Αιγύπτου. Η καταγωγή της προέρχεται από τους Πτολεμαίους (ελληνική οικογένεια μακεδονικής καταγωγής που κυβέρνησε την Αίγυπτο μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου). Ο Αντώνιος ερωτεύεται την Κλεοπάτρα και αυτή παθιάζεται μαζί του. Παρά την προχωρημένη σχετικά ηλικία τους, το πάθος τους δεν γνωρίζει όρια. Ο Αντώνιος για να ευχαριστήσει την Κλεοπάτρα, της προσφέρει εδάφη που ανήκουν στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και αφήνει τη νόμιμη σύζυγό του, Οκταβία (αδελφή του έως τότε σύμμαχου του, Οκταβιανού) για χάρη της. Ο Οκταβιανός αλλά και οι πολίτες της Ρώμης εξοργίζονται με αυτήν τη συμπεριφορά. Εμφύλιος πόλεμος ξεσπά ανάμεσα στους δύο ισχυρούς άντρες, ο οποίος κρίθηκε στη ναυμαχία στο Άκτιο (λίγο έξω από την σημερινή Πρέβεζα). Στη ναυμαχία νίκησε ο Οκταβιανός. Ο Μάρκος Αντώνιος και η Κλεοπάτρα αυτοκτόνησαν. Τα τρία παιδιά που είχαν αποκτήσει από το γάμο τους μεταφέρθηκαν στη Ρώμη και τα ανέθρεψε η Οκταβία. Όλα αυτά για την ιστορία.
Πάμε τώρα στο δράμα του Σαίξπηρ, που για άλλη μια φορά εμπνεύστηκε από ιστορικά γεγονότα. Όπως γράψαμε και πιο πριν, ο μεγαλύτερος θεατρικός συγγραφέας όλων των εποχών, υμνεί αυτόν τον έρωτα που είναι καταστροφικός εντέλει. Ο Αντώνιος είναι ένας ισχυρός άντρας που θα μπορούσε να κρατήσει απλά την Κλεοπάτρα ως ερωμένη του στα κρυφά. Δεν θα ήταν ούτε ο πρώτος ούτε ο τελευταίος. Ή θα μπορούσε να αφήσει την εξουσία που είχε, να πάρει την αγαπημένη του και να ζήσει ως απλός θνητός όμορφα και ωραία. Ούτε αυτό ήθελε. Ήθελε και την εξουσία αλλά και την Κλεοπάτρα ως νόμιμη σύζυγό του. Πήγε εναντίον του συστήματος και το σύστημα τον σκότωσε. Από την πλευρά της, η Κλεοπάτρα, προσπαθώντας να αναβιώσει την αυτοκρατορία των Πτολεμαίων που είχε ξεκινήσει πριν τριακόσια χρόνια και που όδευε προς το τέλος της- έπεισε τον Αντώνιο να της δώσει πίσω τα εδάφη του Λιβάνου, της Σιδώνας και της Αρμενίας.
Ο έρωτας κυριαρχεί σε όλο το έργο. Αυτός ο έρωτας όμως είναι επικίνδυνος γιατί και οι δύο εμπλεκόμενοι είναι άνθρωποι με εξουσία. Αυτή είναι η βασίλισσα της Αιγύπτου, η τελευταία εκπρόσωπος της γενιάς της. Αυτός είναι ισχυρός άντρας της ρωμαικής δημοκρατίας, ο ένας από την μεγάλη τριανδρία. Θα μπορούσαν να αφήσουν πίσω τους την πολιτική δύναμη και να χαρούν ο ένας τον άλλον. Δεν το κάνουν όμως: αυτοί οι δύο θέλουν τα πάντα. Και να χαίρονται ο ένας τον άλλον αλλά και να χαίρονται μαζί την εξουσία. Και να ερωτεύονται ο ένας τον άλλον από τη δύναμη που αντιπροσωπεί. Γιατί, αν ο Αντώνιος ήταν ένας απλός πολίτης θα τον ερωτευόταν η Κλεοπάτρα; Ή το αντίστροφο; Γιατί τελικά ο έρωτας έλκεται και από την πολιτική δύναμη και από την εξουσία και από την φήμη. Και κατά πόσο οι κάθε λογής πολιτικοί μας δεν επηρεάζονται σαν τον Αντώνιο και την Κλεοπάτρα, στις οποιεσδήποτε αποφάσεις τους -που μπορεί να αφορούν την καθημερινότητά μας;
Ας περάσουμε όμως τώρα στην συγκεκριμένη παράσταση που είδα στην σκηνή Ολίβιε του Εθνικού Θεάτρου του Λονδίνου. Η σκηνή Ολίβιε είναι η κεντρική του Εθνικού Θεάτρου του Λονδίνου, χτίστηκε το 1977, ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του ηθοποιού και του τότε διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου, Λώρενς Ολίβιε και έχει χωρητικότητα 1.100 ατόμων. Έχει κατασκευαστεί αρχιτεκτονικά σύμφωνα με το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου η σκηνή κάτω, αμφιθεατρικά καθίσματα σε διάφορες ζώνες, τρομερή ακουστική, τρομερή θέαση από όπου κι αν κάθεσαι).
Η σκηνή Ολίβιε διαθέτει ειδικούς μηχανισμούς περιστροφής σκηνικών, διαφορετικά σκηνικά γυρίζουν δεξιά αριστερά και άλλα βυθίζονται κάτω και αναδεικνύονται καινούρια. Το αποτέλεσμα είναι να έχουμε πολύ πλούσια και διαφορετικά σκηνικά: η Αίγυπτος που αναπαρίσταται με ξαπλώστρες και πισίνες, η κρεβατοκάμαρα της Ρώμης που αναδεικνύεται με ένα διπλό κρεβάτι με σατέν σκεπάσματα, το πεδίο της μάχης όπου στριφογυρίζουν τοίχοι σκηνικά και οι πολεμιστές πηδάνε ανάμεσά τους... Υπεύθυνος για τα τόσο διαφορετικά σκηνικά είναι ο Χίντεγκαρντ Μπέτσλερ.
Οι ηθοποιοί αλλάζουν τουλάχιστον πέντε κουστούμια ο καθένας (μιλάω για τους πρωταγωνιστές: Αντώνιος, Κλεοπάτρα, Οκταβιανός, Λέπιδος) Τα κουστούμια είναι σύγχρονης εποχής, οι στρατιώτες δεν φοράνε χλαμύδες αλλά ρούχα εκστρατείας, οι πολιτικοί στρατηγοί φοράνε κουστούμια και οι γυναίκες κανονικά φορέματα. Έχει γίνει μια ιδιαίτερη προσπάθεια να γίνει διαχρονικό το έργο μετά από τόσους αιώνες. Δεν έχει νόημα να βλέπουμε χλαμύδες και σανδάλια στον 21ο αιώνα. Έχει όμως νόημα να βλέπουμε τη διαχρονικότητα των καταστάσεων. Ο έρωτας είναι το μεγαλύτερο συναίσθημα αλλά και η εξουσία είναι μεγάλος πόλος έλξης. Και κάποιες φορές όταν αυτά τα δύο συναντιούνται είναι η καταστροφή. Ενδυματολόγος της παράστασης είναι η Ήβιη Γκούρνει.
Στον ρόλο του Αντώνιου είναι ο Ρέιφ Φάινς. Τον έχω δει στο θέατρο τουλάχιστον δέκα φορές. Είναι ένας αξιόλογος θεατρικός ηθοποιός. Αλλά όταν ερμηνεύει ρόλους του Σαίξπηρ είναι συγκλονιστικός. Καταφέρνει να δώσει την θεατρικότητα που χρειάζεται σε κάθε παράσταση.
Στον ρόλο της Κλεοπάτρας η Σόφι Οκονέντο αναλαμβάνει τον δύσκολο ρόλο της γυναίκας είδωλο. Σύμφωνα με τις ιστορικές μαρτυρίες που έχουμε, η Κλεοπάτρα δεν ήταν καλλονή αλλά μια πανέξυπνη γυναίκα, ίσως η μεγάλη ευστροφία της να ήταν αυτή που την έκανε τόσο ποθητή στους άντρες· ας μην ξεχνάμε ότι ήταν και η ερωμένη του Ιούλιου Καίσαρα.
Εδώ βέβαια, θα διαφωνήσω με την επιλογή της Σόφι ως Κλεοπάτρας, γιατί η Κλεοπάτρα ιστορικά ήταν λευκή, η τελευταία απόγονος των Πτολεμαίων. Ίσως ο σκηνοθέτης Σάιμον Γκόντγουιν να ήθελε να την παρουσιάσει μαύρη για να την κάνει πιο εξωτική και να κάνει πιο δυνατή την σύγκριση των δύο πολιτισμών: του δυτικού και του ανατολικού.
Ακριβώς επειδή ο Γκόντγουιν ήθελε να τονίσει τον εξωτισμό της Ανατολής και την επίδρασή του στον ρωμαϊκό πολιτισμό, βάζει τους Ρωμαίους να χορεύουν συρτάκι και τον Αντώνιο να χορεύει έναν χορό που μου θύμισε το τσιφτετέλι. Άλλη μια σκηνοθετική οδηγία του είναι να τραγουδά ο Αντώνιος τους στίχους που μιλάνε για τα νιάτα που φεύγουν.
Στα συν της παράστασης είναι η ζωντανή μουσική που συνοδεύει την πρόζα, είναι η πρώτη φορά που βλέπω σε θεατρική παράσταση που δεν είναι μιούζικαλ, ζωντανή ορχήστρα.
Επίσης στα συν της συγκεκριμένης παράστασης είναι η μεγάλη της διάρκεια (η παράσταση κρατά 3,5 ώρες), αφού κατ᾽αυτόν τον τρόπο έχουμε τη δυνατότητα να απολαύσουμε σχεδόν ατόφιο το συγκλονιστικό κείμενο του μεγάλου βάρδου.
Σημειώστε:
Η παράσταση θα μεταδοθεί ζωντανά από τη βρετανική πρωτεύουσα την Πέμπτη 6 Δεκεμβρίου στις 21.00 στην Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών (Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη Βασιλίσσης Σοφίας & Κόκκαλη, Αθήνα, 2107282333), στο πλαίσιο του κύκλου «Θέατρο στο Μέγαρο – National Theatre Live (NTL)». Με ελληνικούς υπέρτιτλους σε μετάφραση Μιχάλη Κακογιάννη.
Συντελούν:
Διανομή:
Έρως: Fisayo Akinade
Σκάρος: Alexander Cobb
Μάντισσα: Hiba Elchikhe
Βεντίδιος: Henry Everett
Αντώνιος: Ralph Fiennes
Μήνας: Gerald Gyimah
Κλεοπάτρα: Sophie Okonedo
Σκηνοθέτης: Simon Godwin
Σκηνικά: Hildegard Bechtler
Κοστούμια: Evie Gurney
Σχεδιασμός φωτισμών: Tim Lutkin
Μουσική: Michael Bruce
Υπεύθυνοι κινησιολογίας: Jonathan Goddard, Shelley Maxwell
Σχεδιασμός ήχου: Christopher Shutt
Σχεδιασμός βίντεο: Luke Halls
Μουσική διεύθυνση: Magnus Mehta
Σκηνοθεσία πάλης: Kev McCurdy
Αγωγή λόγου: Jeannette Nelson
Συνεργάτις-σκηνοθέτις: Emily Burns
Συνεργάτις-σχεδιάστρια κοστουμιών: Laura Hunt
