Οι 12 ένορκοι

«Οι δώδεκα ένορκοι» συγκαταλέγεται στα πιο αγαπημένα μου έργα γενικά, είτε αυτό λέγεται θέατρο είτε λέγεται κινηματογράφος είτε λέγεται ραδιόφωνο. Έχω δει την κινηματογραφική του μεταφορά με τον αείμνηστο Χένρι Φόντα, το έχω δει ως θεατρικό έργο στο Λονδίνο το 2013 με τον Μάρτιν Σην και τον Τομ Κόντι. Λατρεύω αυτό το έργο, ίσως επειδή από μικρό παιδί με έλκυε οτιδήποτε είχε να κάνει με την δικαιοσύνη, όχι με την δύναμη του δικάζειν αλλά με το αίσθημα δικαίου που πρέπει να έχουμε όλοι μέσα μας. Ίσως μετά από τόσα χρόνια πλέον, να είναι και η διαστροφή του επαγγέλματος.

Ο Αμερικάνος σεναριογράφος Ρέτζιναλντ Ρόουζ έγραψε τους "12 ενόρκους" το 1954. Έμπνευσή του ήταν η πραγματική του εμπειρία όταν κλήθηκε να παρουσιαστεί ο ίδιος ως ένορκος σε μια ποινική δίκη για ανθρωποκτονία. Του έκανε τρομερή εντύπωση ο τρόπος που δώδεκα άγνωστοι άνθρωποι μεταξύ τους έκριναν το μέλλον ενός άλλου άγνωστου ανθρώπου, η δύναμη που έπαιρναν στα χέρια τους για μερικές ημέρες, το κλειστοφοβικό δωμάτιο, η τεράστια ευθύνη, η πιθανή καταδίκη στην εσχάτη των ποινών: στην θανατική ποινή.

Το έργο ξεκίνησε ως τηλεταινία και προσέλκυσε το ενδιαφέρον του διάσημου ηθοποιού Χένρι Φόντα, ο οποίος ενδιαφερόταν να το μεταφέρει στον κινηματογράφο. Ο σκηνοθέτης Σίντνεϊ Λιούμετ ανέλαβε την σκηνοθεσία και ο Χένρι Φόντα μαζί με τον συγγραφέα έγιναν παραγωγοί της ταινίας. Η ταινία προβλήθηκε παγκοσμίως με μοναδικό πόλο έλξης το όνομα του Φόντα. Απέσπασε τρεις υποψηφιότητες στα βραβεία Όσκαρ και άνοιξε ο δρόμος για την θεατρική της παρουσίαση. Ούτως ή άλλως, η ταινία και η υπόθεση βοηθούσαν πολύ ένα θεατρικό ανέβασμα, αφού όλη η πλοκή συντελείται σε ένα κλειστό δωμάτιο.

Ποια είναι η υπόθεση του έργου: μια ποινική δίκη έχει μόλις ολοκληρωθεί και οι δώδεκα ένορκοι καλούνται να αποφασίσουν για το εάν ο κατηγορούμενος ήταν ένοχος ή όχι. Η ετυμηγορία τους πρέπει να είναι ομόφωνη. Σε περίπτωση ενοχής ο κατηγορούμενος καταδικάζεται στην εσχάτη των ποινών. Εμείς ως θεατές δεν βλέπουμε την δίκη, δεν ξέρουμε τι έχει ειπωθεί. Το έργο ξεκινά με τους δώδεκα άντρες να κλείνονται σε ένα δωμάτιο κλειδωμένο από έξω με έναν αστυνομικό να περιμένει την απόφασή τους. Κάνει αρκετή ζέστη και ο ανεμιστήρας δεν λειτουργεί καλά. Όλοι πηγαίνουν στο μπάνιο να ρίξουν λίγο νερό στο πρόσωπό τους, όλοι θέλουν να πιουν έναν καφέ, να καπνίσουν ένα τσιγάρο.

Και εξ αρχής, κάτι δεν πάει καλά: δώδεκα λευκοί άντρες, δώδεκα Αμερικανοί πολίτες. Στην δεκαετία του 1950 που γράφτηκε το έργο, είχαν δικαίωμα να είναι ένορκοι και οι γυναίκες αλλά και όλοι οι πολίτες ασχέτως υπηκοότητας, είτε αυτοί ήταν Κινέζοι είτε ήταν Αφροαμερικανοί. Αλλά ο Ρέτζιναλντ Ρόουζ μας παρουσιάζει δώδεκα λευκούς άντρες. Οι γυναίκες δεν ήταν υποχρεωμένες να παραστούν ως ένορκοι, είχαν μεν το δικαίωμα αλλά όχι την υποχρέωση. Όσο για τους Μεξικανούς ή τους μαύρους, είχαν το δικαίωμα αλλά οι συνήγοροι και των δύο πλευρών τους εξαιρούσαν με διάφορες δικαιολογίες. Από την αρχή λοιπόν του έργου, έχουμε μια ρατσιστική αντιμετώπιση: μόνοι οι λευκοί άντρες μπορούν να αποφασίσουν για την τύχη του κατηγορούμενου.
Οι δώδεκα ένορκοι καλούνται να αποφασίσουν για την τύχη ενός δεκαεξάχρονου μιγά που κατηγορείται ότι σκότωσε τον πατέρα του. Η απόφαση πρέπει να είναι ομόφωνη, αλλιώς επαναλαμβάνεται η δίκη. Οι έντεκα από αυτούς αποφασίζουν ότι είναι ένοχος. Ένας όμως από τους ενόρκους δηλώνει αθώος, γιατί δεν θέλει να καταδικάσει με τόση μεγάλη ευκολία έναν δεκαεξάχρονο σε θάνατο, γιατί θέλει να σκεφτεί ακριβώς τί έγινε. Γιατί θέλει να δώσει μια ευκαιρία σε αυτόν τον ανήλικο άνθρωπο να ξαναρχίσει τη ζωή του. Σιγά σιγά πείθει τους υπόλοιπους ότι πρέπει να δοθεί το ελαφρυντικό της αμφιβολίας σε αυτόν τον έφηβο.

Δώδεκα άνθρωποι, ο καθένας με την ψυχολογία του και τα πιστεύω του. Μια μικρή κοινωνία: ο ουδέτερος συντονιστής της όλης διαδικασίας, ο ευκολόπιστος, αγαθός τραπεζικός υπάλληλος, ο ορθολογιστής χρηματιστής, ο μεγαλωμένος σε επικίνδυνες συνοικίες νεαρός, ο λαϊκός ελαιοχρωματιστής, ο ποδοσφαιρόφιλος, ο ηλικιωμένος που κρατάει μέσα του πολλά απωθημένα, ο ρατσιστής, ο μετανάστης που ζήλεψε την δημοκρατία και πιστεύει ακράδαντα σε αυτήν, ο αδιάφορος πωλητής, ο πικραμένος πατέρας και τέλος ο καλοκάγαθος άνθρωπος που δεν έχει απωθημένα. Κρίνουν ο καθένας ανάλογα με αυτά που έχουν ζήσει και με αυτά που πιστεύουν.

Είναι ένα έργο κατά της θανατικής ποινής ξεκάθαρα. Δεν μπορείς να επιβάλεις την εσχάτη των ποινών σε έναν συνάνθρωπο, αν και στην περίοδο που γράφτηκε το έργο η θανατική ποινή ήταν καθημερινό φαινόμενο. Είναι ένα έργο κατά του ρατσισμού, ο κατηγορούμενος είναι μιγάς. Είναι αλλόφυλος, για αυτό κιόλας έχουμε ένα ντελίριουμ ρατσισμού από τον Τάσο Γιαννόπουλο, τον ηθοποιό που υποδύεται τον ρατσιστή ένορκο.

Το έργο είναι κατά της προκατάληψης και υπέρ της δικαιοσύνης. Ζούμε σε μια κοινωνία με κανόνες. το λέμε δημοκρατία, δεν είναι ό,τι καλύτερο, αλλά σίγουρα από όλα τα άλλα πολιτεύματα θεωρούμε ότι είναι το καλύτερο. Για αυτόν το λόγο ο μετανάστης ένορκος θέλησε να ζήσει στην Αμερική, επειδή πίστεψε στο δικανικό της σύστημα και στις δημοκρατικές διαδικασίες. Για αυτόν ο ρόλος του ένορκου είναι ιερό λειτούργημα. Μια καταπληκτική ερμηνεία από τον Περικλή Λιανό.

Για μένα το σημαντικό αυτού του έργου δεν είναι μόνο όσα ειπώθηκαν, αλλά η ψυχολογία του όχλου, ο επηρεασμός του κόσμου. Πόσο εύκολο είναι τελικά να ψηφίσεις για κάτι χωρίς να ξέρεις τι ψηφίζεις. Και πόσο εύκολο είναι να αποφασίζεις για διάφορα χωρίς να έχεις την απαιτούμενη κρίση.

Τέλος, καλύτερα να μένει ένας κατηγορούμενος έξω και να αθωώνεται παρά να καταδικάζεται ένας αθώος. Η ζωή είναι το ύψιστο αγαθό και δεν έχουμε εμείς την δύναμη να το καταργήσουμε.

Στο εν λόγω έργο τη σκηνοθεσία έχει αναλάβει η Κωνσταντίνα Νικαλαΐδη. (Είχα δει δουλειά της στο The man of earth πριν από χρόνια στο θέατρο Αλκμήνη) Δημιουργεί μια άριστη κλειστοφοβική ατμόσφαιρα με την βοήθεια του σκηνογράφου David Negrin και της ενδυματολόγου Κικής Μήλιου. Ένα τεράστιο τραπέζι, καθισμένοι γύρω του οι δώδεκα άντρες που αποφασίζουν για την μοίρα του νεαρού. Στην άκρη, το δωμάτιο της τουαλέτας χωρίς τοίχους για να μπορεί το κοινό να εποπτεύει την κάθε κίνηση των ηθοποιών.

Πολύ καλός ο Μάνος Ζαχαράκος στον ρόλο του ενόρκου που επηρεάζει με τα επιχειρήματά του και την ανθρωπιά του όλους τους υπόλοιπους άντρες. Επίσης εξαιρετικός και ο Θανάσης Κουρλαμπάς, που αντιπροσωπεύει την αντίθετη δύναμη: τον πληγωμένο και θυμωμένο άντρα. Φυσικά ξεχωρίζει με την πραότητά του ο παλαίμαχος Παντελής Παπαδόπουλος στον ρόλο του ηλικιωμένου ενόρκου.

Η Νένα Μεντή χαρίζει τη φωνή της στην δικαστίνα που δίνει τις εντολές στους ενόρκους.

Συντελούν:
Κείμενο: Reginald Rose
Μετάφραση/Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνα Νικολαΐδη
Δραματουργική επεξεργασία: Κωνσταντίνα Νικολαΐδη & Νότης Παρασκευόπουλος
Σκηνικά: David Negrin
Κοστούμια: Κική Μήλιου
Πρωτότυπη μουσική: Γιώργος Περού
Κίνηση: Χριστίνα Φωτεινάκη
Σχεδιασμός φωτισμών: Αλέξανδρος Αλεξάνδρου
Βοηθοί σκηνοθέτη: Μαγδαληνή Παλιούρα & Κατερίνα Κωνσταντέλλου
Βοηθός ενδυματολόγου: Δανάη Ανεζάκη
Φωτογραφίες: Βαγγέλης Ρασσιάς
Γραφιστική επιμέλεια: Γιάννης Στιβανάκης
Promo video: Κώστας Γεραμπίνης
Επικοινωνία: Άντζυ Νομικού
Παραγωγή: A PRIORI

Οι 12 ένορκοι (αλφαβητικά):
Νίκος Βατικιώτης, Τάσος Γιαννόπουλος, Σωτήρης Δούβρης, Μάνος Ζαχαράκος, Αλέξανδρος Καλπακίδης, Τρύφων Καρατζάς*, Θανάσης Κουρλαμπάς, Περικλής Λιανός, Κωνσταντίνος Μουταφτσής, Κωνσταντίνος Μπάζας, Τάσος Παπαδόπουλος, Ορέστης Τρίκας
*Διπλή διανομή με τον Παντελή Παπαδόπουλο
Στον ρόλο του φύλακα o Αλέξης Σταυριανός
Τη φωνή της χαρίζει η Νένα Μεντή

Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο στις 21:30 & Κυριακή στις 18:00
Κάθε Πέμπτη η παράσταση συνοδεύεται από ελληνικούς και αγγλικούς υπέρτιτλους.
Στο θέατρο Αλκμήνη, Αλκμήνης 8-12 Γκάζι, 2103428650

Περισσότερες παραστάσεις στο θέατρο Αλκμήνη
Οι 12 Ένορκοι την προηγούμενη χρονιά