Στις 29 Μαρτίου 2018 τα μέλη της λέσχης ανάγνωσης της βιβλιοθήκης της Ορέστου συναντήθηκαν στην καθιερωμένη μηνιαία τους επαφή με θέμα το βιβλίο της Ζωρζ Σαρή, Όταν ο ήλιος.
Η Ζωή, κεντρική ηρωίδα του μυθιστορήματος είναι μόλις 16 ετών όταν κηρύσσεται ο πόλεμος. Η αδερφή της Ειρήνη είναι φοιτήτρια φιλοσοφικής. Ο πατέρας τους, ο κος Σωκράτης είναι ένας τύπος αυστηρός και πειθαρχημένος που βιώνει την ανατροπή της κοινωνικής του κατάστασης. Η Έμμα είναι μητέρα της Ζωής, εύθραυστη σαν χαρακτήρας, κλειστή που υπομένει τα δεινά του πολέμου με μια ανησυχητική σιωπή. Η οικογένεια βρίσκεται στο επίκεντρο της αφήγησης και μέσα από την ψυχογραφική διείσδυση στους ανθρώπινους χαρακτήρες, αντιλαμβανόμαστε την επίδραση του πολέμου στην ανθρώπινη φύση. Ουσιαστικά παρατηρούμε την διαφορετικότητα με την οποία προσλαμβάνουν οι χαρακτήρες το ίδιο φαινόμενο του πολέμου, τις διαφορετικές αντιδράσεις. Παρόλο που περιγράφεται με ζοφερό και ρεαλιστικό τρόπο που αγγίζει τα όρια της νατουραλιστικής περιγραφής, η εμπόλεμη κατάσταση, πουθενά στο βιβλίο δεν μένει μια πικρία. Κάτω από κάθε δυσάρεστη εμπειρία εισέρχεται μια αχτίδα φωτός.
Ο ίδιος ο τίτλος γεμάτος σημειολογικά νοήματα αποτυπώνει την ευφορία, την ευχάριστη ψυχική διάθεση που βιώνει η Ζωή που είναι μια ανάσα ζωής οι σκέψεις της προσφέρονται για ανάταση ψυχής. Αυτό το κορίτσι αφηγείται με ζωντάνια, δρα με περισσή ενέργεια και αυταπάρνηση, μα πάνω απ’ όλα με αισιοδοξία. Δεν χάνει την ελπίδα της. Κι αν ανθρωπίνως διεισδύσει η αμφιβολία στην ψυχή της, τότε την αποδιώχνει και επανέρχεται αμέσως στο όραμα και τη δύναμη που της δίνει το νεαρό της ηλικίας της, μα κυρίως ο ενθουσιώδης χαρακτήρας της, που κρύβει μια απεριόριστη διάθεση για ζωή και μαχητικότητα. Το βιβλίο είναι αυτοβιογραφικό, η Ζωή πράγματι όταν γίνεται είκοσι χρονών η Ελλάδα θα ελευθερωθεί. Ωστόσο η ματιά και η γενναιότητά της θα αποτελούν παρακαταθήκη, έναν πραγματικό θησαυρό για τις επόμενες γενεές, ένα μάθημα ζωής για να ενδυναμώνουν οι νέοι μας, να μην απογοητεύονται, αλλά να αγωνίζονται, γιατί όταν ο ήλιος θέλει, όλα μπορεί να τα φωτίσει και να τα ζεστάνει. Η κοπέλα αυτή η συγγραφέας μας δίνει την δική της οπτική γωνία για την κατάσταση της Ελλάδας, μια μαρτυρία αληθινών γεγονότων.
Αξίζει να σταθούμε σε συγκεκριμένα σημεία του βιβλίου που μας συγκίνησαν και πυροδότησαν την συζήτησή μας για κοινωνικά θέματα, καθώς πάντοτε τα βιβλία είναι τροφή για σκέψεις.
σελ.25 «Τώρα η πατρίδα παίρνει την ευθύνη της ζωής μου κι εγώ παίρνω την ευθύνη της πατρίδας μου». Η Ζωή... […] …«μου ‘κοψε τη φόρα. Είχα τόσα να του πω κι όλα σκορπίστηκαν». «Ο πόλεμος ήρθε εκεί που δεν το περίμενα. Ίσως γιατί ήμουν απορροφημένος από τα προσωπικά μου προβλήματα. Τόσα γεγονότα είχαν γίνει στην Ευρώπη. Χτες ήμουν ο στενός μου κόσμος, η ζωή μου. Σήμερα… έγινα ένα ελάχιστο μόριο της Ελλάδας και πως σύγχρονα είμαι ολόκληρη η Ελλάδα». Εδώ ο ήρωας βγαίνει από το εγώ, από μια ατομική προσωπικότητα με τον μικρόκοσμό της και μεταβαίνει στο εμείς, σε συλλογικά μοντέλα σκέψης που αφορούν στο αίσθημα ότι ανήκει στην χώρα του που καλείται να υπερασπιστεί.
σελ.26 «Θέλω να γίνω κι εγώ ένας μεγάλος άνθρωπος», λέει ο Περικλής κι εννοεί τους μορφωμένους επιστήμονες που ΄φτάσαν στο χωριό.
σελ.32 «Οι σκέψεις, οι κουβέντες, κόβονται με το μαχαίρι όταν ακούγεται η σειρήνα. Ο διαπεραστικός ήχος δυναμώνει… Σαν σιδερένιο χέρι μας γαντζώνει, γίνεται φόβος και μας σπρώχνει να κρυφτούμε. Στο καταφύγιο», αποτυπώνεται το σκληρό κλίμα του πολέμου.
σελ.34 «Από το πρωί βγήκε σεργιάνι. φλυάρησε… όταν το δειλινό έπεσε απαλά στους ώμους της, η Κυριακή μου άρχισε να τρέχει, να πλημμυρίζει τους δρόμους της άσπρης πόλης, πολύχρωμη, αλαλιασμένη», προσωποποίηση της Κυριακής.
σελ.36 «Η καλοζυγισμένη, τετράγωνη λογική, η λογική των αριθμών, απαιτούσε να μην πολεμήσει η μικρή Ελλάδα. Η Καρδιά όμως του αδιόρθωτου Ρωμιού έπνιξε τη λογική και τράβηξε μπροστά», αυτά διηγείται ο Περικλής και φαίνεται η δύναμη ψυχής που κουβαλούσαν οι στρατιώτες και αναπτέρωνε το ηθικό τους να αγωνιστούν σε μια άνιση μάχη.
σελ.49 «Κι όλο τον ρωτούσανε, σα να ‘τανε κανένας σοφός κριτής. Πες μας Περικλή, ποια είναι η γνώμη σου; Κι εκείνος χαιρότανε την αγάπη και την πίστη που του δείχνανε. Ξεχνούσε το μπαλωμένο του παντελόνι και τις λιωμένες σόλες του». Μια εικόνα πολύ συγκινητική, μας δείχνει πώς ο ήρωας ξεπερνούσε τις ατομικές του ελλείψεις μπροστά στη λαχτάρα να παλέψει για την λευτεριά της πατρίδας που προείχε.
σελ.51 Στην ερώτηση του Χρήστου γιατί να πεθάνει, απαντά: «Για την πατρίδα! Κι εγώ τον πόλεμο δεν τον θέλω, αλλά δεν τον προκάλεσα εγώ, άλλοι μου επιτεθήκανε. Για αυτό, την πατρίδα μου, δηλαδή τον εαυτό μου, τη μάνα μου, θα τους υπερασπιστούμε ίσαμε την τελευταία στιγμή». Το αλτρουιστικό πνεύμα που διέπνεε τους αγωνιστές.
«Μόνο εκείνος που παλεύει το σκοτάδι μέσα του, θα ‘χει μεθαύριο μερτικό στον ήλιο», από το Άξιον Εστί του Ελύτη
σελ.65 «Τα μπράτσα της γίνονται σιδερένια και σφίγγουνε τη Ζωή, σα να θέλουνε να την προφυλάξουνε από την φοβερή αλήθεια, που ετούτος ο άγνωστος έμπασε στο σπίτι του». Ωραία σκηνική μεταφορά με θεατρικότητα.
σελ.81 «Έπρεπε να λύσουμε ένα σωρό μικροπροβλήματα. Τι θα τρώει ο Νόρμαν; Αποφασίσαμε να δίνουμε ο καθένας μας από μια μπουκιά ψωμί κι έτσι μαζεύτηκαν οχτώ μπουκιές». Επίσης μια συγκινητική στιγμή, οι άνθρωποι αυτοί έδιναν από το υστέρημά τους κυριολεκτικά, η φτώχεια δεν τους αλλοτρίωσε και συνέχιζαν να μοιράζονται.
σελ.84 «Ήταν ο κος διευθυντής… Είμαι ένας διευθυντής εν αχρηστία». Η φράση αυτή συνοψίζει την οικονομική πτώση του ήρωα που έχει ηθικές και κοινωνικές προεκτάσεις, αλλάζει το κοινωνικό του στάτους και μειώνει και την αυτοεκτίμησή του.
σελ.112 «Να εμπιστεύεσαι τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος είσαι συ». έλεγε η μητέρα στη Ζωή. «Μελετούσε το Κούλι στο πόδι, γρήγορα αποστήθιζε, γρήγορα ξεχνούσε όσα μάθαινε. Η Ζωή πιστεύει πως το Κούλι είναι η πιο έξυπνη απ’ όλες. Άλλωστε, τι σχέση έχουν οι κακοί βαθμοί με την εξυπνάδα;»
σελ.116 «Μα είστε αναίσθητες. Πώς μπορέσατε και φάγατε ένα βάζο ελιές; Η Ειρήνη μου εξήγησε. Βουλιμία που την προκαλεί ο φόβος της πείνας».
σελ.154 «Ο αγέρας αρπάζει το γέλιο μου και το σκορπάει παντού: στις πέτρες, στα χαλάσματα, στους μαυρόλοφους, στ’ αγκάθια, στα χείλη του Δημήτρη που χτες με φίλησαν. Ολάκερος ο κόσμος είναι δικός μου. Τον κρατώ στη φούχτα μου. Σφίγγω το χέρι μου! Γίνεται γροθιά!»
σελ.161 «Αυτή τη δουλειά κάνεις τόσες μέρες. Μιλάς στις γυναίκες και στις κοπέλες για να τις πείσεις να πάρουν μέρος στη διαδήλωση. Αν μια Ζωή σου ‘λεγε, θέλω μα δε μ’ αφήνει η αδερφή μου, θα την περιφρονούσες; Ατράνταχτο το επιχείρημά μου. Οι αντιρρήσεις της Ελένης, γκρεμίστηκαν σαν πύργος».
σελ.178 «Εσύ πατέρα, μου δίδαξες ν’ αγαπώ την πατρίδα μου. Η πατρίδα μας έχει ανάγκη… κινδυνεύει. Ο πατέρας έχει σωριαστεί σε μια πολυθρόνα και κουνάει πέρα δώθε το κεφάλι σαν τις μοιρολογίστρες».
σελ.206 «Η μπάλα που έφτιαξαν από κουρέλια δεμένα σε σπάγκο».
σελ.214 «Οι σοβαρές λέξεις του Δημήτρη, γινήκανε πουλιά και πολύχρωμες πεταλούδες. Κι όταν είπε ο Δημήτρης μπροστά σε όλους μερικές καλά θα κάναν να προσέχανε, η Ζωή θύμωσε μαζί του. Μόλις την εξήγησε ότι την αγαπάει όσο τίποτε άλλο στον κόσμο, έγινε η πιο καλή μαθήτρια. Προσέχω τις συνεδριάσεις, κρατάω σημειώσεις, έχω πάντα ύφος σοβαρό κι αν ξεχνιέμαι καμιά φορά και σκαρφαλώνω στα βουνά ή παίζω με τα κύματα της θάλασσας, ζαρώνω το μέτωπο, σουφρώνω τα φρύδια, σα να χω μοναδική μου έγνοια τον Ρόμελ και κουνώ το κεφάλι με περίσκεψη. Ξέρω πως ο Δημήτρης μαντεύει τις πονηριές μου, αλλά δε θυμώνει. Μέσα μου ακούω το τραγούδι του «Σ’ αγαπώ για αυτό που είσαι, Ζωή».
σελ.226 «Ο σιδερένιος στρατιώτης είναι ανήμπορος να σταματήσει το νου και την καρδιά του Έλληνα».
σελ.260 «Καταργώ την τρέλα, το θάνατο, την πείνα, την παγωνιά, την αρρώστια, το φόβο, την απελπισία. Είμαι είκοσι χρονών! Κυρίαρχος του κόσμου!» Αυτή η φράση κλείνει το βιβλίο και για μένα συνοψίζει περιεκτικά τη στάση ζωής της συγγραφέας. Η ανάγκη της να αφήσει πίσω της τις μαύρες σελίδες του πολέμου, τα βιώματα και τα συναισθήματα που προκάλεσε ο πόλεμος στους ανθρώπους και να αρπάξει τη ζωή από τα μαλλιά, καθώς ξετυλίγεται όλη μπροστά της.
Το βιβλίο εκδόθηκε το 1971 από τις εκδόσεις Κέδρος και πλέον κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. Η Ζωρζ Σαρή γεννήθηκε το 1925 από Μικρασιάτη πατέρα και Γαλλίδα μητέρα. Ασχολήθηκε με την ηθοποιία. Εργάστηκε ως ηθοποιός στο Παρίσι από το 1947 έως το 1962. Το 1994 βραβεύτηκε με το κρατικό βραβείο παιδικής λογοτεχνίας και το βραβείο του κύκλου του ελληνικού παιδικού βιβλίου για το βιβλίο της Νινέτ. Άλλα βιβλία που έχει γράψει: Το Ψέμα, Ζουμ, Ο χορός της ζωής, Τα στενά παπούτσια, Ο θησαυρός της Βαγίας, Τα γενέθλια.
Οι πλαγιογραμμένες φράσεις είναι αποσπάσματα του βιβλίου.
