Πρόκειται για ένα σκαμπρόζικο έργο του Ναπολιτάνου Εντουάρντο Ντε Φίλιππο, το όποιο έχει παρουσιαστεί πολλές φορές στην Ελλάδα στις διάφορες θεατρικές σκηνές και έχει γυριστεί και σε κινηματογραφική ταινία με πρωταγωνιστές τη Σοφία Λόρεν και τον Μαρτσέλο Μαστρογιάνι.
Ο Εντουάρντο Ντε Φίλιππο έγραφε τα έργα του μόνο στα ναπολιτάνικα και έλεγε χαρακτηριστικά ότι δεν έγραφε στα ιταλικά γιατί «δεν μπορούσε να γράψει σε ξένη γλώσσα!», προσλάμβανε μόνο Ναπολιτάνους ηθοποιούς να παίξουν στις παραστάσεις του και τους έδινε αρκετή ελευθερία να προσθέσουν ατάκες επειδή θεωρούσε ότι ταιριάζει στο είδος του θεάτρου που υπηρετούσε: στην Commedia Dell Arte. Τους συμβούλευε όμως να μην υπερβάλλουν πολύ με τα ίδια αστεία. Κάτι που ίσως δεν σεβάστηκαν οι ηθοποιοί στην παράσταση που είδα εγώ.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή: η Φιλουμένα Μαρτουράνο είναι μια φτωχή πόρνη που αναγκάζεται να εργάζεται σε ένα πορνείο στη Νάπολη την δεκαετία του 1940. Εκεί γνωρίζεται με τον Ντομένικο Σοριάνο, έναν πλούσιο ζαχαροπλάστη. Ο Σοριάνο την ερωτεύεται και αποφασίζει να την βγάλει από το πορνείο και να την πάρει σπίτι του για να φροντίζει την ηλικιωμένη μητέρα του αλλά και για να την έχει ερωμένη του. Φυσικά όμως δεν την παντρεύεται! Τα χρόνια περνάνε, η Φιλουμένα συζεί με τον Σοριάνο για μια εικοσιπενταετία. Και αφού έχουν και οι δύο γίνει μεσόκοποι, ο Σοριάνο ενθουσιάζεται με μια μικρούλα και θέλει να την παντρευτεί. Εξοργισμένη η Φιλουμένα, αποφασίζει να βάλει μπροστά τα μεγάλα πονηρά, γυναικεία κόλπα για να διεκδικήσει αυτό που της ανήκει! Η Φιλουμένα προσποιείται την ετοιμοθάνατη με τελευταία επιθυμία να την παντρευτεί ο Σοριάνο. Το κόλπο πιάνει και ο γάμος γίνεται. Αλλά όταν καταλαβαίνει ότι εξαπατήθηκε, ο Σοριάνο, προσλαμβάνει έναν δικηγόρο και ακυρώνει τον γάμο. Και τότε ως ύστατο χαρτί μπαλαντέρ, η Φιλουμένα παρουσιάζει στον Σοριάνο -αλλά και σε εμάς, το κοινό- τους τρεις γιους της! Και εξηγεί στον Σοριάνο ότι ο ένας εξ αυτών είναι βιολογικός γιος του. Τα πάντα ανατρέπονται, ο μεσήλικας Σοριάνο ενθουσιάζεται με την ιδέα ότι έχει διάδοχο του ονόματός του και της περιουσίας του! Και ζητάει το πιο φυσικό πράγμα από την Φιλουμένα: να του πει ποιος από όλους είναι ο γιος του. Αλλά αυτή δεν αποκαλύπτει την ταυτότητα του παιδιού. Ο Σοριάνο ψάχνει να βρει την αλήθεια, μετρώντας τους μήνες που έλλειπε για δουλειές από την Ιταλία, προσπαθώντας να θυμηθεί το παρελθόν, μελετώντας τους τρεις νεαρούς και ζυγίζοντας τα χαρακτηριστικά τους είτε αυτά είναι φυσιογνωμικά είτε ψυχικά. Δεν βγάζει συμπέρασμα και παίρνει την αποστομωτική απάντηση από την Φιλουμένα: «όλα τα παιδιά είναι παιδιά μας!» Η Φιλουμένα δεν έχει σκοπό να του πει ποιος είναι ο γιος του, αφού πιστεύει ότι άμα του πει κάτι τέτοιο, ο Σοριάνο θα υποστηρίξει μόνο το δικό του παιδί. Το τέλος είναι ευτυχισμένο φυσικά, με την Φιλουμένα και τον Σοριάνο να παντρεύονται κανονικά αυτήν την φορά. Στα μεσοκοπήματά του, το ζευγάρι χαίρεται την οικογενειακή γαλήνη επιτέλους, αυτός φρονιμεύει και δεν κοιτάει άλλες γυναίκες, αυτή νιώθει δικαιωμένη και οι δυο μαζί χαίρονται την πρόοδο των τριών νεαρών.
Στον ρολο της Φιλουμένα Μαρτουράνο η Ελένη Ράντου, η οποία έχει κάνει και την διασκευή του έργου. Η Ελένη Ράντου είναι μια καλή, έμπειρη και αξιοπρεπής ηθοποιός και μας παρουσιάζει μια πονηρή, νοτιοευρωπαία Φιλουμένα. Δεν είμαι σίγουρη όμως αν έπρεπε να κάνει αυτή η ίδια την διασκευή του έργου.
Την σκηνοθεσία υπογράφει ο Σταμάτης Φασουλής. Δεν είμαι σίγουρη ποιος από τους δύο: ο σκηνοθέτης ή η διασκευάστρια του έργου, είναι υπεύθυνος για την τελική παράσταση που είδα. Τι θέλω να πω; Η Φιλουμένα Μαρτουράνο είναι μια κωμωδία που κρύβεται πίσω από το δράμα. Γιατί δράμα είναι η οικονομική κατάσταση στη νότια Ιταλία τα μεταπολεμικά χρόνια, δράμα είναι η αναγκαστική εργασία μιας νέας γυναίκας ως πόρνης, δράμα είναι ένας άντρας να εκμεταλλεύεται μια γυναίκα επί εικοσιπέντε χρόνια. Το δύσκολο σε αυτό το έργο είναι να δώσεις το δράμα μέσα από την κωμωδία. Και δεν βρισκόμαστε πλέον στον 18ο αιώνα για να έχουμε αρλεκίνους και κολομπίνες πάνω στην σκηνή! Υπενθυμίζω άλλωστε ότι και ο ίδιος ο Εντουάρντο Ντε Φίλιππο, συμβούλευε τους ηθοποιούς του να μην παρατραβάνε τα αστεία.
Σε αυτήν την παράσταση λοιπόν, το αστείο γίνεται επιθεώρηση της κακής εποχής, με τους ηθοποιούς να δίνουν μπανάνες στο κοινό (κυριολεκτώ), με δέκα πιτσιρίκια να εμφανίζονται στο τέλος του έργου και να χοροπηδάνε πάνω στην σκηνή, με το κοινό να ενθουσιάζεται σε βαθμό υπερβολικό, σε βαθμό που θυμίζει ημέρες Δελφιναρίου! Ίσως να μην είμαι τόσο αντικειμενική, αφού μετά την παράσταση πήγα να πιω μια μπύρα σε διπλανή καφετέρια, και συνάντησα τον θίασο του Jesus Christ Supertsar, από το κοντινό Ακροπόλ, να τραγουδάνε α καπέλα και παράφωνα τα τραγούδια της δικής τους παράστασης και να μην σέβονται τους υπόλοιπους θαμώνες. Ίσως να μην είμαι τόσο αντικειμενική επειδή είχα στο μυαλό μου την υπέροχη παράσταση που είχα δει στα νιάτα μου με την Αλίκη Βουγιουκλάκη και τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ.
Τα σκηνικά του Μανώλη Παντελιδάκη ήταν πολύ πετυχημένα και αρκετά πλούσια με την σκηνή να κάνει στροφές και μια να βλέπουμε την κρεβατοκάμαρα και μια το σαλόνι Οι παραγωγοί έδωσαν χρήματα και για τα σκηνικά αλλά και για τα κουστούμια· υπεύθυνη για τα κουστούμια είναι η Ντένη Βαχλιώτη, η οποία έντυσε όλους τους πρωταγωνιστές με τουλάχιστον τρία διαφορετικά σύνολα. Εμένα προσωπικά μου άρεσαν τα κουστούμια του Γιάννη Βούρου, που ξεχώριζαν τις δεκαετίες.
Συντελεστές:
Μετάφραση: Ερρίκος Μπελιές
Διασκευή-απόδοση: Ελένη Ράντου
Σκηνοθεσία: Σταμάτης Φασουλής
Σκηνικά: Μανόλης Παντελιδάκης
Κοστούμια: Ντένυ Βαχλιώτη
Μουσική σύνθεση και επιμέλεια: Nalyssa Green
Επιμέλεια κίνησης: Αντιγόνη Γύρα
Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης
Μουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου
Βοηθός σκηνοθέτη: Θεοδώρα Καπράλου
Βοηθός σκηνογράφου: Ελίνα Δράκου
Βοηθός ενδυματολόγου: Χριστίνα Τσουτσουλίγα
Φωτογράφος παράστασης: Γιώργος Καβαλλιεράκης
Διανομή: Φιλουμένα Μαρτουράνο: Ελένη Ράντου, Ντομένικο Σοριάνο: Άλκης Κούρκουλος, Ροζαλία Σολιμέντο: Βίλμα Τσακίρη, κυρία Σοριάνο-Ματρόνα: Ντίνα Αβαγιανού, Αλφρέντο Αμορόζο: Μελέτης Γεωργιάδης, Λουτσία: Μαρία Διακοπαναγιώτου, Ντιάνα: Ευγενία Δημητροπούλου, γιατρός: Σταύρος Μερμήγκης, Πάτερ Ιερώνυμος: Θύμιος Κούκιος, δικηγόρος Νοτσέλα: Γιάννης Στόλλας, Ουμπέρτο: Θοδωρής Φραντζέσκος, Ρικάρντο: Νικόλας Αγγελής, Μικέλε: Νικόλας Μακρής, κορίτσια οίκου ανοχής-Ναπολιτάνες: Εύα Βάρσου, Νεκταρία Γιαννουδάκη, Λήδα Μανιατάκου, Αλεξάνδρα Ταβουλάρη, πελάτες οίκου ανοχής-Ναπολιτάνοι: Νικόλας Αγγελής, Γιώργος Καρατζιώτης, Θύμιος Κούκιος, Σταύρος Μερμήγκης, Θοδωρής Φραντζέσκος, πελάτες ζαχαροπλαστείου: Λήδα Μανιατάκου, Σταύρος Μερμήγκης, υπάλληλοι ζαχαροπλαστείου: Γιώργος Καρατζιώτης, Γιάννης Στόλλας
Στο Εθνικό Θέατρο - Κεντρική Σκηνή, Αγίου Κωνσταντίνου 22-24, Αθήνα, 2105288170 - 171
