Πήγα όμως με κάποια χαρά σε αυτήν την παράσταση της Έντα Γκάμπλερ, αρχικά γιατί παιζόταν στον χώρο του πρώην ξενοδοχείου Μπάγκειον της Ομονοίας. Το ξενοδοχείο αυτό κρύβει αναμνήσεις για εμένα, αφού ιδιοκτήτης του την δεκαετία του 1980 ήταν ο πατέρας μιας συμμαθήτριας και καλής μου φίλης. Μετά τα μαθήματα του Λυκείου, συνηθίζαμε να πηγαίνουμε εκεί (μέσα στο ξενοδοχείο έμενε και η οικογένεια) να ακούμε την μουσική των Cure και να πίνουμε μπύρες. Αξέχαστα, υπέροχα χρόνια.
Για να ξαναγυρίσουμε όμως στο θέμα μας, το Μπάγκειον έχτισε ο Γερμανός αρχιτέκτονας Τσίλερ από το 1890 έως το 1894 και το όνομά του προέρχεται από τον ευεργέτη Ιωάννη Μπάγκα. Στις αρχές του 20ου αιώνα το ξενοδοχείο αποτελούσε το διαμάντι της Αθήνας με το κεντρικό αίθριο με την γυάλινη οροφή του, τον ψηλοτάβανο χώρο του και την αίθουσα χορού. Στην περίοδο του μεσοπολέμου στο Μπάγκειον σύχναζαν ο Ναπολέοντας Λαπαθιώτης, ο Τέλλος Άγρας, ο Κώστας Βάρναλης, ο Κώστας Ουράνης, ο Άγγελος Τερζάκης, ο Γιάννης Ρίτσος και ο Γιάννης Τσαρούχης. «Μες σε καπνούς και σε βρισιές», σε ποτά και σε τσιγάρα, δημιουργούσαν την υπέροχη λογοτεχνική γενιά του 1930. Το Μπάγκειον σταμάτησε να λειτουργεί ως ξενοδοχείο στην δεκαετία του 1990. Από το 1994 έως το 2002 το κτήριο στέγασε το Mediterranean College. Και μετά εγκαταλείφθηκε στην τύχη του, όπως όλα τα κτήρια του κέντρου της Αθήνας! Τα τελευταία χρόνια το κτήριο το χρησιμοποιεί η Μπιενάλε της Αθήνας σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων ως εκθεσιακό και πολιτισμικό χώρο.
Στα πλαίσια αυτής της προσπάθειας ανεβαίνει στο Μπάγκειον το έργο του Χένρικ Ίψεν «Έντα Γκάμπλερ». Δεν γνωρίζω ποιανού ήταν η ιδέα να παιχτεί εκεί η συγκεκριμένη παράσταση. Αυτό που ξέρω είναι ότι ο χώρος του πρώην ξενοδοχείου αποτελεί το τέλειο σκηνικό για το έργο! Δεν είναι μόνο θέμα σκηνοθεσίας, υποκριτικής κ.λ.π. Κάποιες φορές νιώθεις ότι ένα συγκεκριμένο μέρος, ένας τόπος φορτισμένος με ενέργεια, αποτελεί από μόνος του, το τέλειο σκηνικό! Το έχω ξανανιώσει αυτό με το Τρένο στο Ρουφ όταν είχα δει το έργο «Η κυρία εξαφανίζεται»· ήταν τέλειο να βλέπεις την υπόθεση να ξεδιπλώνεται μέσα στο βαγόνι του τρένου! Κάτι ανάλογο ένιωσα σήμερα στην μεγάλη σάλα στο Μπάγκειον, με τον επιβλητικό, πολυκαιρισμένο καθρέφτη στον τοίχο, τα μεγάλα παράθυρα που αντανακλούσαν τα φώτα της πλατείας Ομονοίας, τα αγαλματάκια στο πάνω μέρος από τις κολόνες. Το σκηνικό είναι έτοιμο και περιμένει την άφιξη της Έντα Γκάμπλερ!
Η Έντα Γκάμπλερ, κόρη παλιού αριστοκράτη, μαθημένη στην χλιδή και στην ομορφιά της καλοζωίας, παντρεύεται τον αστό Τέσμαν. Ο Τέσμαν είναι ένας σχολαστικός μικροαστός που ελπίζει ότι θα γίνει διάσημος καθηγητής, που ελπίζει ότι θα γράψει σπουδαία συγγράμματα, που ελπίζει ότι θα γίνει κάποτε πλούσιος. Ο Τέσμαν είναι ένας νευρωτικός μικροανθρωπάκος που ελπίζει ότι θα κληρονομήσει τις θείες του και που φθονεί τους ανθρώπους που τα καταφέρνουν καλύτερα στον τομέα του. Η Έντα τον παντρεύεται γιατί ήταν μια καλή επιλογή -όπως νόμιζε- ένας άνθρωπος που θα της εξασφάλιζε πλούτη και κοινωνικές σχέσεις. Μετά το ταξίδι του μέλιτος όμως ανακαλύπτει ότι ο Τέσμαν είναι ένας κακομοίρης αστός, πλήττει να ζει μαζί του.
Πολλοί σχολιαστές του έργου αναγνωρίζουν στο πρόσωπο της Έντα Γκάμπλερ μια πρώιμη φεμινίστρια. Δεν είναι όμως έτσι ακριβώς, η Έντα δεν είναι φεμινίστρια, η Έντα θέλει απλά να ζήσει με την πολυτέλεια που είχε μάθει στο πατρικό της σπίτι, θέλει να αγοράσει άλογα κούρσας και καινούριο πιάνο με ουρά. Η Έντα θέλει να χορέψει, να ερωτευτεί, να ζήσει. Παγιδευμένη σε ένα γάμο πλήξης και σύμβασης, στήνει δολοπλοκίες στο κοντινό της περιβάλλον για να βρει ενδιαφέρον! Προσπαθεί να νιώσει ζωντανή μέσα από τις ιστορίες των άλλων. Δειλή η ίδια, δεν τολμά να κάνει την υπέρβαση.
Μέσα σε αυτό το έργο θα θαυμάσουμε και το λεγόμενο «τριγωνικό πόθο του Ίψεν». Η Έντα είναι παντρεμένη με τον Τέσμαν αλλά την πολιορκεί ο Μπρακ. Ο Τέσμαν παντρεμένος με την Έντα φλερτάρει με την Τέα. Η Τέα είναι ερωτευμένη με τον Λέβμποργκ, ο οποίος είναι παλιός εραστής της Έντα. Η Έντα θέλει ακόμα τον Λέβμποργκ αλλά είναι παντρεμένη με τον Τέσμαν. Παντού τρίγωνα λοιπόν.
Η Έντα δεν είναι μια ηρωίδα, είναι μια απλή γυναίκα, χωρίς πολλά ενδιαφέροντα, χωρίς ιδιαίτερη μόρφωση. Είναι μια ξεπεσμένη αριστοκράτισσα που προσπαθεί να βρει ξανά ενδιαφέρον για την ζωή. Παντρεύεται συμβατικά έναν άντρα που δεν της ταιριάζει. Προσπαθεί να αναβιώσει τον έρωτα των νεανικών της χρόνων στο πρόσωπο του Λέβμποργκ. Προσπαθεί να αποτρέψει τον Μπρακ, τον δικαστή που την εκβιάζει. Σιχαίνεται τα σκάνδαλα όσο τίποτα άλλο. Το σκάνδαλο που θα στιγματίσει την κοινωνική της υπόσταση, θα την καταστρέψει. Η Έντα Γκάμπλερ δεν είναι φεμινίστρια, δεν είναι συνειδητοποιημένη μαχήτρια σε μια δεινή θέση των γυναικών. Εκμεταλλεύεται τη γυναικεία φύση της προκειμένου να βρει μια θέση που της αρμόζει. Παλεύει ασυνείδητα για μια καλύτερη θέση σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο, χρησιμοποιώντας τα όπλα που της χαρίζει η φύση της.
Την σκηνοθεσία αναλαμβάνει η Άντζελα Μπρούσκου, η οποία εκμεταλλεύεται το κάθε εκατοστό του κτηρίου του Τσίλερ και της ατμόσφαιράς του για να ανεβάσει την παράσταση αυτή. Ξεπεσμένη αριστοκράτισσα η Έντα Γκάμπλερ, ταιριάζει απόλυτα στην ξεπεσμένη ομορφιά του νεοκλασικού, εγκαταλελειμμένου ξενοδοχείου! Φυσικά δεν είναι μόνο το κτήριο που φέρνει αυτό το καλό αποτέλεσμα. Είναι πάνω από όλα η δυνατότητα της σκηνοθέτιδος να συναρμολογεί χαρακτήρες, να τους κάνει κομματάκια και να τους παρουσιάζει στο κοινό. Παρουσιάζει στους θεατές ήρωες αληθινούς, που δεν είναι ούτε μαύροι ούτε άσπροι, που δεν είναι ούτε σωστοί ούτε λάθος. Οι ήρωες είναι γκρίζοι, γιατί δεν υπάρχει υπέρτατο καλό και υπέρτατο κακό. Μέσα στο μεγάλο δράμα, υπάρχουν στιγμές αυτοσαρκασμού, γελοιότητας. Μέσα από την ματιά της Μπρούσκου, βλέπουμε έναν άλλον Ίψεν, λίγο διασκεδαστικότερο από ό,τι τον ξέραμε.
Η Παρθενόπη Μπουζούρη μας παρουσιάζει μια αβάντ γκαρντ περσόνα της Έντα, με δερμάτινο μπουφάν και φούστα παντελόνα, αντανακλά την απόλυτη πλήξη που νιώθει μέσα στον γάμο της, την σιχασιά που νιώθει για τον δικαστή Μπρακ, τον ρομαντισμό που υπάρχει ακόμα στην ψυχή της για τον Λέβμποργκ. Ναι μεν το έργο γράφτηκε το 1890, αλλά πόσες γυναίκες σήμερα δεν παντρεύονται συμβατικά μόνο και μόνο για να είναι αρεστές στην κοινωνία; Πόσες γυναίκες δεν αναγκάζονται να υπομένουν έναν άντρα και τα καπρίτσια του προκειμένου να επιζήσουν; Ναι μεν έγινε η γυναικεία επανάσταση μετά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο και η γυναίκα καθιερώθηκε επαγγελματικά αλλά ακόμα και σήμερα, ακόμα και στις δυτικές κοινωνίες, οι γυναίκες αναγκάζονται να παντρεύονται για κοινωνικούς λόγους, για να γεννήσουν ένα νόμιμο παιδί, για να μην την κακοχαρακτηριστούν, για να μην νιώθουν μοναξιά.
Ο Ανδρέας Κωνσταντίνου μας παρουσιάζει έναν εμμονικό Τέσμαν, τρέμει να μην τον κακοχαρακτηρίσουν οι ηλικιωμένες, άτεκνες θείες του που θα τις κληρονομήσει, τρέμει από λαχτάρα με την ιδέα πως θα γράψει το μεγάλο αριστούργημα και θα γίνει διάσημος και τρανός λόγιος, παρουσιάζει την Έντα ως τρόπαιο στην οικογένειά του και στο περιβάλλον του. Δεν είναι όμως ειλικρινά ερωτευμένος μαζί της, αφού στην πρώτη ευκαιρία φλερτάρει με την Τέα. Αν ίσως την αγαπούσε πραγματικά, να μπορούσε και αυτή να αντέξει τον γάμο τους.
Ο Φιντέλ Ταλαμπούκας ερμηνεύει τον δικαστή Μπρακ, έναν ψυχρό τύπο που εκμεταλλεύεται τις καταστάσεις προκειμένου να γίνει εραστής της Έντα. Γνωρίζει ότι αυτή δεν τον ποθεί ως άντρα αλλά πιστεύει ότι την κρατά επειδή γνωρίζει λόγω της θέσης του, κάποιο μυστικό της. Ο Ταλαμπούκας μας δίνει έναν γλοιώδη, αριβίστα δικαστή Μπρακ.
Η Κωνσταντίνα Αγγελοπούλου ερμηνεύει την Τέα, την παλιά γνωστή της Έντα που έχει δεσμό με τον Λέβμποργκ. Η Έντα την ζηλεύει αφού είναι ακόμα λίγο ερωτευμένη με τον ρομαντικό λόγιο. Η Κωνσταντίνα Αγγελοπούλου μας δίνει ένα δειλό πλάσμα, που επηρεάζεται από την φίλη της, που φοβάται τον κοινωνικό αντίκτυπο.
Στον ρόλο του Λέβμποργκ ο Θάνος Παπακωνσταντίνου, μας προσφέρει έναν μέθυσο, ευαίσθητο ποιητή, στα όρια του μπήτνικ. Ο Παπακωνσταντίνου παρουσιάζεται ως άλλος Σολωμός, ως άλλος Κέρουακ, ως ένας ρομαντικός Μπουκόφσκι. Απόλυτα κατανοητός ο λόγος που η Έντα είναι ακόμα τσιμπημένη μαζί του. Από τα τρία αρσενικά που παρουσιάζονται σε αυτό το έργο, αυτός είναι ο μοναδικός που θα μπορούσε να τραβήξει -έστω και σε κοινωνικό επίπεδο- μια γυναίκα.
Στον ρόλο της θείας η Ειρήνη Αϊβαλιώτου, μας δίνει μια συμπαθητική μεσόκοπη γυναίκα, μια συμβατική περσόνα μικροαστής που προσπαθεί να ευχαριστήσει τον ανιψιό της και την νέα νύφη, φυσικά για χάρη της ομόνοιας στην οικογένεια. Κάποια άλλη στη θέση της θα μπορούσε να είχε παρεξηγηθεί από την ψυχρή στάση της Έντα, αυτή όμως κάνει τα στραβά μάτια προκειμένου να διατηρηθεί η οικογενειακή γαλήνη.
Τέλος στον ρόλο της υπηρέτριας Μπέρτα η Χριστίνα Παπαδοπούλου, μας χαρίζει ένα γνήσιο τέκνο της λαϊκής τάξης! Αντιπαθεί την νέα κυρία του σπιτιού και το δείχνει. Ίσως όχι επειδή η Έντα είναι τόσο κακή απέναντί της αλλά επειδή είναι η νέα κυρία, ο νέος αφέντης! Στο πρόσωπο της Μπέρτα, όπως την ερμηνεύει η Παπαδοπούλου, ίσως να διακρίνουμε την αντίδραση των λαϊκών στρωμάτων έναντι του καπιταλισμού. Η κακή υποδοχή της Μπέρτα δεν στρέφεται εναντίον της Έντα ως πρόσωπο αλλά της Έντα ως εκπροσώπου του παλιού κατεστημένου.
Συντελεστές:
Κείμενο: Χένρικ Ίψεν
Σκηνοθεσία-εικαστική άποψη: Άντζελα Μπρούσκου
Μουσική: Nalyssa Green
Φωτισμοί: Νίκος Βλασόπουλος
Βοηθός σκηνοθέτη: Στέβη Κουτσοθανάση
Εκτέλεση παραγωγής: Ευάγγελος Κώνστας – Constantly Productions
Παίζουν: Παρθενόπη Μπουζούρη, Ανδρέας Κωνσταντίνου, Κωνσταντίνα Αγγελοπούλου, Θάνος Παπακωνσταντίνου, Φιντέλ Ταλαμπούκας, Ειρήνη Αϊβαλιώτου, Χριστίνα Παπαδοπούλου
