Αυτά είναι μόνο μερικά από τα ερωτήματα που κεντρίζουν το μυαλό μου διαβάζοντας το νέο μυθιστόρημα του Τόλη Αναγνωστόπουλου. Ένας άντρας, ο Σωτήρης –Σώτος αλλού– ξυπνά εγκλωβισμένος στα συντρίμμια του σπιτιού του· θαμμένος ζωντανός. Η κατάσταση στην οποία βρίσκεται του προκαλεί πλήθος συναισθηματικών και σωματικών επιπτώσεων. Εισέρχεται σε μία ιδιαίτερη κι εύθραυστη ψυχολογία αναλογιζόμενος την έκβαση που μπορεί να έχει αυτό που βιώνει (θα καταφέρει να σωθεί ή θα ζήσει το τέλος του;), πρέπει να αντιμετωπίσει τα τραύματά του (σωματικά και ψυχικά), να σκεφτεί την επιβίωσή του στις αντίξοες αυτές συνθήκες εκμεταλλευόμενος κάθε δυνατή πηγή τροφής και νερού (και αέρα) ενώ, παράλληλα, πρέπει να υπολογίσει τις πιθανότητες διάσωσης, το χρόνο αυτής αλλά και να προετοιμαστεί για την κακή έκβαση τής ιστορίας -αν δεχτούμε ότι μπορεί ποτέ κανείς να προετοιμαστεί για το τέλος του.
Όταν εξαντλείται και πέφτει σε λήθαργο ονειρεύεται. Και βλέπει τον παιδικό εαυτό του και τους γονείς του... κι εμείς οι αναγνώστες πληροφορούμαστε για τα τραυματισμένα ψυχικά χρόνια του. Σε μια χαρακτηριστική φράση όπου ο συγγραφέας αναφέρεται στην παιδική ηλικία του ήρωά του παρατηρώ τη διττότητα του νοήματος: ...Μου φώναζε να πάρω μπουφάν και να προσέχω να μη χτυπήσω. Έξω. Για το «μέσα» τσιμουδιά... Όπου «μέσα» μπορείς κάλλιστα να σκεφτείς την ψυχή... και γενικότερα, στο βιβλίο υπάρχει η αντιπαράθεση (και η σύγκριση μοιραία) ανάμεσα στα σωματικά και τα ψυχικά τραύματα.
Ο ήρωας, στην απέραντη αυτή μοναξιά και ανενεργεία που τον τυλίγει, συνομιλεί με τον φίλο του Τόλη τον οποίο οραματίζεται μπρος του και κάνει λίστες με ασχολίες. «...Αυτές οι συνομιλίες με τον Τόλη και οι λίστες είναι για να μην τρελαθώ, λέει, να είμαι σε εγρήγορση». Συνομιλεί και με μια πόρνη που βρίσκεται(;) εκεί στην ίδια άθλια κατάσταση με εκείνον, από την οποία δέχεται σειρά ερωτήσεων για τις οποίες νευριάζει και ξεσπά. Όταν όμως μετά από μέρες έχει μιλήσει, αναπολήσει και αναλογιστεί συνολικά τη ζωή του κι αφού έχει αναγνωρίσει και αποδεχτεί τα λάθη του, το βιβλίο αποκτά τη χροιά της τελευταίας εξομολόγησης. Τα λέει όλα, παραδέχεται τα πάντα· κι έτσι καθαρός πια, απαλλαγμένος από βάρη, είναι έτοιμος να μεταβεί στον άλλο κόσμο ελεύθερος και αγνός.
Το μυθιστόρημα είναι πρωτοπρόσωπο και περιέχει στοιχεία από το δράμα ως την κωμωδία. Διάσπαρτες στιγμές χιούμορ διανθίζουν τα δραματικά στοιχεία και προσθέτουν αποχρώσεις.
Ο Τόλης λέει (ο συγγραφέας και όχι ο φίλος του ήρωα) ότι προτιμά τους αρνητικούς ήρωες, τους σκοτεινούς, τους παραβατικούς, τους κακούς... Στα δικά μου μάτια ο Σώτος δεν είναι ένας τέτοιος χαρακτήρας παρόλο που παραδέχεται κακές πράξεις.
Τα συναισθήματα πολλά: φόβος, οργή, θλίψη, συγκίνηση, απελπισία... οι καταστάσεις: αναπόληση, ενδοσκόπηση, απολογισμός... μαζί με το κοινωνικό και πολιτικό σχόλιο του Τόλη Αναγνωστόπουλου που μπορείς να διακρίνεις ανάμεσα στις αράδες. Μια σύγκριση δύο εποχών που κάνει με ωθεί να συμφωνήσω μαζί του. Η ιστορία χαρακτηρίζεται για την κλειστοφοβικότητά της. Είναι στατική και άνευ δράσης, όμως θίγει πολλά θέματα και καταστάσεις γύρω από τον άνθρωπο κι εκεί ακριβώς βρίσκεται η ουσία της μυθογραφίας αυτής, ανοίγει ή προκαλεί συζητήσεις... ενώ χαρακτηρίζεται για τη διττή/διπλή οπτική της: ρήγμα στη γη - ρήγμα στην ψυχή, τραύμα στο κορμί - τραύμα στην ψυχή, φυσικός θάνατος (ή σωματικός) - ψυχικός θάνατος (ή συναισθηματικός), διάσωση κορμιού - διάσωση ψυχής, κενό γύρω - κενό μέσα, πάλη έξω - πάλη μέσα... και για τις αντιθέσεις της: μοναξιά ανάμεσα σε ανθρώπους - παρέα μόνο με τον εαυτό σου. Γνωρίζοντας αυτόν τον ήρωα, γνωρίζεις λιγάκι περισσότερο κι εσένα –αν μη τι άλλο, σε βάζει σε διαδικασία σκέψης.
Κατά τη δεύτερη ανάγνωση επισημαίνω μια μη σαφήνεια για το τι είναι πραγματικό κατά την πενθήμερη διάρκεια της ιστορίας και σημειώνω διάφορες τοποθετήσεις που μου άρεσαν:
Στους μεγάλους το επώνυμο μετράει... ...Στους πιο κάτω μετράει το μικρό... ...Τα μικρά ονόματα είναι πιο οικεία, μειώνουν την απόσταση. Αλλά οι μεγάλοι πρέπει να απέχουν.
Υπογραμμίζω πολλές άλλες όπως:
Όλες οι απαντήσεις ήταν μέσα μου, αλλά δεν είχα δύναμη ούτε να ρωτήσω...
Εντόπισα προσδιορισμούς με τους οποίους συμφώνησα αυθόρμητα:
Όταν είσαι για χρόνια συναισθηματικά νεκρός αντιλαμβάνεσαι τον κανονικό θάνατο σαν φυσική συνέπεια.
Θυμάμαι λόγω ταύτισης μια φράση-καταστάλαγμα της ενδοσκόπησης του ήρωα:
«Θεοί, σώστε τους σωστούς... ...Σώστε τους ενεργητικούς, τους ξύπνιους, τους θαρραλέους αν θέλετε να πάει μπροστά η Ιστορία.»
Στο τέλος, κράτησα το συμπέρασμα ότι μια λέξη αρκεί να την ακούσεις ή να την πεις και να την πιστέψεις για να αφήσεις την παθητική μοίρα (μοιρολατρεία) και να βγεις έξω στο φως και τη ζωή, και έγραψα πάνω στα λευκά περιθώρια:
Αντί οργής, λύπηση
Αντί δίκης, συγχώρεση και κατανόηση
Αντί φόβου, λύτρωση
Έπρεπε να κλάψω τόσο όσο είχα κρατηθεί.
Εντέλει... σε κάνει να δεις τη ζωή σου κοιτάζοντάς την, να αναρωτηθείς αν έχεις ανθρώπους δίπλα σου, αν πράττεις σωστά, αν είσαι εκείνος που ήθελες. Σε κάνει να δεις τι αξίζει πραγματικά και τι έχει νόημα.
Τζένη Κουκίδου
Τζένη Κουκίδου
Το μυθιστόρημα του Τόλη Αναγνωστόπουλου, Βαθύ ρήγμα, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πνοή.
Το παραπάνω κείμενο διαβάστηκε στην πρώτη παρουσίαση του μυθιστορήματος στην Αθήνα.
Περισσότερα:
Ο Τόλης Αναγνωστόπουλος και το Βαθύ ρήγμα
Επίσης:
Ένας ή κανένας
