Πέερ Γκυντ

Ο Ίψεν δεν είναι από τους αγαπημένους μου θεατρικούς συγγραφείς, θεωρώ τα θέματά του ξεπερασμένα για τη σύγχρονη δυτική κοινωνία. Παρόλα αυτά αναγνωρίζω την ποιότητα της γραφής του, έτσι με το που έμαθα ότι ανεβαίνει στην κεντρική σκηνή του Εθνικού θεάτρου, το έργο του Πέερ Γκυντ (το οποίο δεν είχα ξαναδεί) έσπευσα να βγάλω εισιτήριο. Και δεν το μετάνιωσα καθόλου!
Κατ´ αρχήν το Πέερ Γκυντ ουδεμία σχέση έχει με όλα τα υπόλοιπα έργα του, που έχω δει, που έχω διαβάσει, που έχω παρακολουθήσει. Ο Ίψεν έγραψε τον Πέερ Γκυντ το 1867, είναι το πρώτο του γνωστό έργο και του λείπει ο νατουραλισμός και ο ρεαλισμός των ύστερων έργων του. Ο Πέερ Γκυντ γράφτηκε ως ποίημα και δεν ήταν αρχικά προορισμένος να ανέβει στο θέατρο. Μετά από παραινέσεις φίλων του, ο ίδιος ο συγγραφέας διαμόρφωσε το κείμενο προκειμένου να ανεβεί στην σκηνή.

Ο Πέερ Γκυντ είναι ένα όμορφο παραμύθι με έμμετρο λόγο, ο ομώνυμος ήρωας είναι ένας ρομαντικός αλητάκος, ένας τίμιος ψεύτης, ένας άνθρωπος που προσπαθεί να ζήσει, να αφήσει το προσωπικό του σημάδι στη γη. Ο ίδιος ο συγγραφέας που έζησε τον 19ο αιώνα, υπήρξε μάρτυρας της βιομηχανικής επανάστασης και του καπιταλιστικού συστήματος, όπως και της αυστηρής προτεσταντικής κοινωνίας. Ήταν φιλελεύθερος και από νωρίς αποκήρυξε τις ιδέες της σεμνοτυφίας, τον αυτοσκοπό της εργασίας, την επίπλαστη ευτυχία του πλούτου. Αυτό άλλωστε διαφαίνεται και σε όλα τα έργα του. Στον Πέερ Γκυντ λοιπόν δημιουργεί έναν άντι-ήρωα που δεν σέβεται τις κοινωνικές συμπεριφορές, αυτό όμως δεν το κάνει από αλητεία ή από έλλειψη σεβασμού, αλλά από ιδεαλισμό και από την απέλπιδη προσπάθειά του να επιβιώσει σε αυτήν την κάλπικη πραγματικότητα. Καλωσορίστε τον Νορβηγό Δον Κιχώτη! 

Βρισκόμαστε στις αρχές του 19ου αιώνα σε μια επαρχιακή κωμόπολη της Νορβηγίας όπου γνωρίζουμε τον νεαρό Πέερ και τη μητέρα του, την Άζε (ο Ίψεν στήριξε τον χαρακτήρα της Άζε στην ίδια τη μητέρα του). Η Άζε είναι χήρα και αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα, ο Πέερ έχει όλη την αθωότητα της ηλικίας του και διαθέτει πλούσια φαντασία: στα όνειρά του κυνηγάει δράκους και καβαλά ταράνδους, παρενοχλεί τις κοπέλες της περιοχής και κλέβει μια νύφη κυριολεκτικά τη στιγμή του γάμου της. Η Άζε αγανακτεί με τα καμώματά του που πολλές φορές την φέρνουν σε σύγκρουση με τους γείτονες αλλά δεν παύει να στηρίζει το γιο της σε κάθε του βήμα. Ο Πέερ παρόλες τις περιπέτειές του με άλλες γυναίκες, ερωτεύεται αγνά και παράφορα την Σολβάιγ. Θα θυσιάσει όμως προσωρινά έστω αυτόν τον έρωτα για να γνωρίσει περιπέτειες και για να γυρίσει τον κόσμο. Θα ζητήσει σε γάμο την κόρη του βασιλιά των ξωτικών, γάμο που δεν θα πραγματοποιήσει όμως γιατί δεν θα θελήσει να αφήσει την ανθρώπινη υπόστασή του.
Η μητέρα του Πέερ πεθαίνει και ο Πέερ ξεκινά ένα ταξίδι απελπισμένο για την άκρη του κόσμου: θα γίνει δουλέμπορος στην Αφρική, λαθρέμπορος στην Κίνα, θα βοηθήσει τους Έλληνες στην επανάστασή τους εναντίον του σουλτάνου, θα βρεθεί στο Μαρόκο και στο Κάιρο. Θα επιζήσει ενός ναυαγίου και θα επιστρέψει γέρος πλέον στη Νορβηγία όπου θα αναμετρηθεί με τον ίδιο τον Θάνατο και θα κάνει απολογισμό όλης της ζωής του. Το μεγάλο ταξίδι τελειώνει, ο Πέερ σε όλη του τη ζωή προσπαθούσε να είναι κάποιος άλλος: πειρατής, βασιλιάς, μεγαλέμπορος, το μόνο όμως που ήθελε ήταν να είναι… ο εαυτός του. Και το μοναδικό πρόσωπο -εκτός από την μητέρα του- που τον δεχόταν όπως ήταν, είναι η Σολβάιγ, που τον περιμένει ακόμα να επιστρέψει, γερασμένη αλλά καλοστεκούμενη. Ίσως η ευτυχία που ζητούσε να ήταν πάντα τόσο κοντά του και αυτός να μην το είχε καταλάβει, ίσως να χρειαζόταν να κάνει πρώτα αυτό το ταξίδι αυτογνωσίας, ίσως να μην μπορούσε να εκτιμήσει εξαρχής τον θησαυρό που κρυβόταν στο πρόσωπο της καλής του.
Ίσως όλοι μας να κυνηγάμε την ευτυχία σε μέρη μακρινά, σε άπιαστα όνειρα, ίσως τελικά να ταξιδεύουμε επειδή δεν έχουμε βρει τον αληθινό έρωτα, ίσως να μπορούμε να βρούμε τον ίδιο μας τον εαυτό μόνο μέσα από έναν αληθινό έρωτα. 

Όλοι εμείς που γνωρίζουμε τα γνωστά έργα του Ίψεν, όπως το Κουκλόσπιτο και την Έντα Γκάμπλερ, καταλαβαίνουμε πόσο διαφορετικό είναι αυτό το ποιητικό έπος. Και λέω έπος γιατί όλο το έργο με τις πέντε πράξεις του κρατάει περίπου πέντε ώρες. Αυτή είναι και μία από τις δυσκολίες του ανεβάσματός του στη σκηνή. Στην παράσταση του Εθνικού θεάτρου, ο σκηνοθέτης Δημήτρης Λιγνάδης και η δραματουργός Ελένη Γκίνη καταφέρνουν το ακατόρθωτο: παρουσιάζουν το έργο μέσα σε μόλις δύο ώρες και μερικά λεπτά, χωρίς να παραλείψουν κάποιο σημαντικό κομμάτι του.
Μία και μόνη ένσταση έχω, ολίγον τι πατριωτική: δεν αναφέρεται η ανάμειξη του Πέερ Γκυντ στην ελληνική επανάσταση. Θα μπορούσε στο σημείο που διηγείται τις περιπέτειές του στην Κίνα και στην Αφρική να αναφερόταν έστω σε μια πρόταση και η ελληνική του περιπέτεια.

Δεν γνωρίζω νορβηγικά, έτσι δεν μπορώ να κρίνω την μετάφραση. Αυτό που μπορώ όμως να κρίνω είναι την απόδοση του ελληνικού κειμένου που έχει γίνει από τον Γιώργο Δεπάστα και είναι εξαιρετική: καταφέρνει να κρατήσει τον έμμετρο λόγο του πρωτοτύπου και να αποδώσει σε τέλεια ελληνική γλώσσα τους διαλόγους.

Τον ρόλο του πρωταγωνιστή τον μοιράζονται τέσσερις ηθοποιοί, ξεκινώντας από τον νεαρό Γιάννη Τσουμαράκη, που υποδύεται τον Πέερ σε νεαρή ηλικία, τον Πάνο Παπαδόπουλο που παίζει τον ίδιο ήρωα στην αμέσως επόμενη φάση της ζωής του, τον Δημήτρη Μοθωναίο, που μας δίνει έναν μεσήλικο ήρωα και τέλος τον ίδιο τον Δημήτρη Λιγνάδη που υποδύεται τον Πέερ σε ώριμη ηλικία.
Ο Τσουμαράκης, που τον παρακολουθήσαμε και πέρυσι στον Ρωμαίο και Ιουλιέτα, αποδεικνύεται πηγαίο ταλέντο, το παίξιμό του φέτος είναι ακόμα πιο μεστό και ώριμο. Ο ρόλος είναι κομμένος και ραμμένος στα μέτρα του και ειλικρινά περιμένουμε να δούμε υπέροχες παραστάσεις από αυτόν στο μέλλον. Ο Παπαδόπουλος θα πρέπει να προσέξει λίγο το θέμα της άρθρωσής του. Ο Μοθωναίος έχει πολύ καλή σκηνική παρουσία. Για τον Δημήτρη Λιγνάδη δεν χρειάζεται να πω τίποτα, όλοι γνωρίζουμε καλά εδώ και πολλά χρόνια το εύρος των δυνατοτήτων του, έχω παρακολουθήσει τις δουλειές του στην πάροδο των ετών και υπήρξε πάντα υποδειγματικός ηθοποιός και σκηνοθέτης. Η Στεφανία Γουλιώτη μας δίνει μια αυστηρή και ταυτόχρονα τρυφερή Άζε, μια γυναίκα ψημένη με τις δυσκολίες της ζωής, μια προστατευτική φιγούρα για τον ξεμυαλισμένο γιο της. Η Γιούλικα Σκαφιδά για άλλη μια φορά καταφέρνει να δώσει την ψυχρότητα και τον ανδρωπρεπισμό που χρειάζεται στους δύο ρόλους που αναλαμβάνει. Ιδιαίτερα καλός και ο Σπύρος Τσεκούρας στον ρόλο του βασιλιά των ξωτικών. Προς τιμήν του Δημήτρη Λιγνάδη, τα μουσικά κομμάτια που ακούγονται στην παράσταση είναι η αυθεντική μουσική που έγραψε ο Έντβαρντ Γκριγκ για τη λυρική σουίτα που βασίζεται στο παραμύθι του Ίψεν.

Τα κουστούμια και τα σκηνικά είναι του Απόλλωνα Παπαθεοχάρη. Τα σκηνικά απλά και κάπως χοντροκομμένα αποδίδουν την τραχύτητα των βουνών της Νορβηγίας, μου άρεσαν ιδιαίτερα τα κουστούμια των ξωτικών που κατάφερναν να δώσουν μια γκροτέσκα πινελιά. Λόγω των πρακτικών δυσκολιών το έργο έχει παιχτεί μόνο άλλες δύο φορές από το Εθνικό θέατρο της Ελλάδας: μια το 1935 σε σκηνοθεσία Δημήτρη Ροντήρη με τον Αλέξη Μινωτή και άλλη μια το 2002 σε σκηνοθεσία Βασίλη Νικολαΐδη με τον Λάζαρο Γεωργακόπουλο.
Θα προέτρεπα όλους τους Έλληνες θεατρόφιλους να δούνε αυτήν την παράσταση φέτος, όχι μόνο επειδή είναι σπάνια τα ανεβάσματα του έργου στην χώρα μας και παγκοσμίως, αλλά επειδή είναι από τις καλύτερες θεατρικές επιλογές της χρονιάς.

«Να σου είναι αρκετός ο εαυτός σου

Για όλους τους άλλους να ‘σαι πάντοτε κλειστός 

Τίποτε άλλο δεν έχεις στο μυαλό σου

Αυτό θα είναι ο μόνος σου σκοπός»

Όρκος του Πέερ στα ξωτικά 

Συντελεστές:

Μετάφραση: Γιώργος Δεπάστας

Δραματουργική επιμέλεια: Ελένη Γκίνη

Σκηνοθεσία: Δημήτρης Λιγνάδης

Σκηνικά, Κοστούμια: Απόλλων Παπαθεοχάρης

Μουσική: Γιάννης Χριστοδουλόπουλος

Επιμέλεια κίνησης: Αναστασία Βαλσαμάκη

Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης

Βοηθός σκηνοθέτη: Αναστασία Διαμαντοπούλου

Βοηθός σκηνογράφου: Σωτήρης Μητσούλας

Φωτογράφος παράστασης: Πάτροκλος Σκαφίδας

Διανομή: Μιχάλης Αφολαγιάν, Στεφανία Γουλιώτη, Ιερώνυμος Καλετσάνος, Δημήτρης Λιγνάδης, Δημήτρης Μοθωναίος, Νάνσυ Μπούκλη, Ζωή Μυλωνά, Πάνος Παπαδόπουλος, Κατερίνα Πατσιάνη, Βαγγέλης Ρωμιός, Γιούλικα Σκαφίδα, Σπύρος Τσεκούρας, Γιάννης Τσουμαράκης, Γιωργής Τσουρής

Στο Εθνικό Θέατρο, Κτίριο Τσίλερ (Αγ. Κωνσταντίνου 22, Ομόνοια, 2105288100) από Τετάρτη ως Κυριακή (και με αγγλικούς επέρτιτλους)