Δεύτερο μέρος της τριλογίας Ακυβέρνητες Πολιτείες
Σήμερα επιστρέφουμε στο έργο του Στρατή Τσίρκα «Ακυβέρνητες Πολιτείες», στην φιλόδοξη αυτή συμπαραγωγή του Θεάτρου Τέχνης με το Εθνικό Θέατρο. Πριν περίπου ενάμιση μήνα είχαμε γράψει για το πρώτο μέρος, τη «Λέσχη».[1]
Πριν πούμε οτιδήποτε άλλο, ας πούμε δυο λόγια για την υπόθεση, ο Τσίρκας μας παρουσιάζει κάποια αρκετά ενδιαφέροντα ιστορικά γεγονότα που δυστυχώς δεν είναι και τόσο γνωστά στο μεγάλο μέρος του πληθυσμού.
Βρισκόμαστε στα 1942 στην Αίγυπτο. Ο ήρωάς μας, ο Μάνος Σιμωνίδης ή Καλογιάννης (το alter ego του ίδιου του συγγραφέα) είναι τραυματισμένος μετά την μάχη του Ελ Αλαμέιν και φιλοξενείται σε μια οικογένεια Ελλήνων της Αιγύπτου, του Διονύση και της Αριάγνης Σαρίδη. Είναι μια οικογένεια βιοπαλαιστών, ο Διονύσης είναι ένας μικρόψυχος ανθρωπάκος, μέθυσος, φαλλοκράτης, ατομικιστής και ανεύθυνος. Η Αριάγνη από την άλλη, είναι από τις ωραιότερες γυναικείες φιγούρες που έχει πλάσει πένα συγγραφέα: ανιδιοτελής, έτοιμη να βοηθήσει όποιον έχει ανάγκη, αμέτοχη στις πολιτικές κόντρες και τα τερτίπια, σοφή μέσα στην απλοϊκότητά της, τρυφερή με τους κατατρεγμένους, ερωμένη για τον σύζυγό της, μάνα για τους αδύναμους. Η Αριάγνη, όπως η Αριάδνη στον μύθο του Θησέα, θα βοηθήσει τον ήρωά μας, τον Μάνο, να ξεμπλέξει το νήμα και να βγει από τον λαβύρινθο των σκέψεών του, των αναζητήσεών του.
Ο Μάνος Σιμωνίδης συνεχίζει να έχει αντιπαλότητα με το Ανθρωπάκι (ονομασία που επιλέχτηκε επίτηδες από τον Τσίρκα για να δείξει την ασημαντότητα του δογματικού, κομματικού στελέχους του κομμουνιστικού κόμματος). Αίγυπτος, 1943 και ο ελληνικός στρατός δεν είναι ενωμένος ακριβώς. Διενέξεις μεταξύ φιλοβασιλικών και δημοκρατικών λαμβάνουν χώρα. Αλλά υπάρχουν και διενέξεις ανάμεσα στους ίδιους τους δημοκρατικούς αγωνιστές, διενέξεις ανάμεσα στους παλιούς συναγωνιστές της Αλβανίας και του Ελ Αλαμέιν, ο Χίτλερ πέφτει σιγά σιγά ( οι Ρώσοι αντιστέκονται στο Στάλινγκραντ, το Ελ Αλαμέιν είναι πλέον πραγματικότητα) και οι σύμμαχοι Άγγλοι δεν επιθυμούν μια ενωμένη Ελλάδα. Από την άλλη πλευρά, οι Έλληνες τους βοηθάνε να πραγματοποιήσουν τα σχέδιά τους με τη διχόνοιά τους. Ξεκινάει η πορεία των επτά ημερών μέσα στην έρημο, η οποία είναι πορεία θανάτου για τα ελληνικά στρατεύματα.
Με λίγα λόγια αυτή είναι η υπόθεση του δεύτερου μέρους της τριλογίας των Ακυβέρνητων Πολιτειών του Στρατή Τσίρκα. Μέσα στη δίνη του πολέμου, ακυβέρνητες μένουν οι πολιτείες, ορφανές και αβοήθητες, όπως και οι άνθρωποι που τις κατοικούν. Ποιοι είναι οι πραγματικοί πολίτες αυτών των πολιτειών τελικά; Οι γηγενείς ή οι μετανάστες; Ποιοι είναι οι μετανάστες στην Αίγυπτο παρά οι Έλληνες, οι Άγγλοι και οι άλλοι σύμμαχοι στην διάρκεια του 1940; Μέσα στην δίνη του πολέμου, όλοι οι ξένοι δεν υπολογίζουν τους Αιγύπτιους, χρησιμοποιούν τη χώρα τους για να ζήσουν, για να πολεμήσουν, για να παίξουν τα παιχνίδια τους, αλλά η αντιμετώπιση των ντόπιων είναι περιφρονητική. Προφητικός ο Τσίρκας, προέβλεψε τον διωγμό των ξένων από την Αίγυπτο, που θα συνέβαινε μια δεκαετία αργότερα από την κυβέρνηση του Νάσερ.
Δύσκολο το εγχείρημα να μεταφέρεις ένα μυθιστόρημα 400 σελίδων (μιλάω μόνο για την Αριάγνη φυσικά) σε θεατρικό έργο. Όλοι όσοι γράφουμε γνωρίζουμε πολύ καλά τις διαφορετικές τεχνικές που χρειάζονται για να γραφτεί ένα μυθιστόρημα, ένα θεατρικό έργο, ένα διήγημα ή ένα ποίημα. Ένας μυθιστοριογράφος δεν είναι αναγκαστικά καλός διηγηματογράφος ή καλός ποιητής!! Και ο Τσίρκας δεν έγραψε τις Ακυβέρνητες Πολιτείες για να παρουσιαστούν στο θέατρο! Η ιδέα είναι καταπληκτική από μόνη της γιατί δίνει στους Έλληνες την ευκαιρία να δουν δραματοποιημένο ένα κλασικό πλέον μυθιστόρημα που μας μαθαίνει πολλά για την ιστορία μας. Από την άλλη, δεν είναι εύκολη η μεταφορά αυτού του τεράστιου έργου στη σκηνή. Τι έχουμε εδώ λοιπόν; Σίγουρα, η Αριάγνη κατάφερε να σταθεί αυτεξούσια στο θεατρικό σανίδι, δεν χρειάζεται ο θεατής να έχει διαβάσει το βιβλίο για να κατανοήσει τι βλέπει. Και αυτό είναι το μεγάλο προσόν της. Η επιλογή όμως της σχεδόν συνεχούς αφήγησης ελαχιστοποίησε την δραματική προσέγγιση του έργου.
Χρειαζόντουσαν πιο πολλοί διάλογοι, πιο πολλές αντιπαραθέσεις, πιο πολλά σκηνικά, πιο μεγάλη γκάμα ρούχων, για να ζωντανεύσουν στα μάτια μας τα γεγονότα της εποχής. Χρειαζόταν μια πιο δραματική προσέγγιση, γιατί το θέατρο δεν είναι μόνο αφήγηση, δεν είναι βιβλίο. Φυσικά, η σκηνοθεσία είχε εμπνευσμένες σκηνές όπως αυτή του βομβαρδισμού της Αιγύπτου και της επταήμερης πορείας των ελληνικών στρατευμάτων. Απογοήτευση ένιωσα για άλλη μια φορά με τα κουστούμια τα οποία ήταν σχεδόν ανύπαρκτα και δεν παρέπεμπαν σε δεκαετία 1940. Για τα σκηνικά δεν αναφέρομαι καν, έχουμε πλέον συνηθίσει να βλέπουμε ένα εντελώς αφαιρετικό σκηνικό! Μήπως να καταργήσουμε εντελώς το θέατρο στην Ελλάδα και στη θέση του να βάλουμε ένα θεατρικό αναλόγιο; Οι ηθοποιοί όλοι εξαίρετοι, προσπάθησαν και έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους.
Χρειαζόντουσαν πιο πολλοί διάλογοι, πιο πολλές αντιπαραθέσεις, πιο πολλά σκηνικά, πιο μεγάλη γκάμα ρούχων, για να ζωντανεύσουν στα μάτια μας τα γεγονότα της εποχής. Χρειαζόταν μια πιο δραματική προσέγγιση, γιατί το θέατρο δεν είναι μόνο αφήγηση, δεν είναι βιβλίο. Φυσικά, η σκηνοθεσία είχε εμπνευσμένες σκηνές όπως αυτή του βομβαρδισμού της Αιγύπτου και της επταήμερης πορείας των ελληνικών στρατευμάτων. Απογοήτευση ένιωσα για άλλη μια φορά με τα κουστούμια τα οποία ήταν σχεδόν ανύπαρκτα και δεν παρέπεμπαν σε δεκαετία 1940. Για τα σκηνικά δεν αναφέρομαι καν, έχουμε πλέον συνηθίσει να βλέπουμε ένα εντελώς αφαιρετικό σκηνικό! Μήπως να καταργήσουμε εντελώς το θέατρο στην Ελλάδα και στη θέση του να βάλουμε ένα θεατρικό αναλόγιο; Οι ηθοποιοί όλοι εξαίρετοι, προσπάθησαν και έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους.
Στο έργο παρεμβάλλονται κείμενα του Ζενέ, του Σεφέρη, του Αρδίτη, του Βάρναλη, του Ξενάκη και του Λεοντάρη. Ακούμε διάφορα τραγούδια της δεκαετίας του 1940 και του 1950 και προβάλλονται στιγμιότυπα από την ταινία «Θίασος» του Αγγελόπουλου και από πολεμικά επίκαιρα εκείνης της εποχής.
Τι δεν μου άρεσε; Που δεν είδα νέους να έρχονται να δουν αυτήν την παράσταση. Μισοάδειο το θέατρο και όλες οι ηλικίες άνω των 45. Και δεν θέλω να ακούσω για έλλειψη χρημάτων. Τα θέατρα κάνουν προσφορές. Ακόμα και δωρεάν θα έμπαινε κάποιος που ήθελε πραγματικά να δει την παράσταση. Οι νέοι πρέπει να βλέπουν τέτοια έργα, να μαθαίνουν τι έγινε τότε, να μάθουμε όλοι την ιστορία της πατρίδας μας, και όχι μόνο. Να γίνουμε εμείς η νέα Αριάγνη!
Μετά τη Λέσχη, σε σκηνοθεσία Έφης Θεοδώρου που παρουσιάστηκε και φέτος σε επανάληψη, τη σκυτάλη παίρνει ο Γιάννης Λεοντάρης με την Αριάγνη, ενώ θα ακολουθήσει η Νυχτερίδα σε σκηνοθεσία Άρη Τρουπάκη.
Διασκευή-Σκηνοθεσία-Μουσική επιμέλεια: Γιάννης Λεοντάρης
Σκηνικά-Κοστούμια: Άση Δημητρολοπούλου
Επιμέλεια κίνησης: Νικολέτα Ξεναρίου
Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης
Βοηθός σκηνοθέτης: Μαριλένα Κατρανίδου
Διανομή (με αλφαβητική σειρά): Θανάσης Βλαβιανός, Παντελής Δεντάκης, Θανάσης Δήμου, Γιώργος Κριθάρας, Κατερίνα Λυπηρίδου, Γιώτα Μηλίτση, Ηλέκτρα Νικολούζου, Δημήτρης Πασσάς, Ερατώ Πίσση, Μάνος Στεφανάκης
Φωτογράφος παράστασης: Μυρτώ Αποστολίδου
Σημείωμα σκηνοθέτη:
Ο ίδιος ο τίτλος του μυθιστορήματος του Τσίρκα θέτει το θεμελιώδες ερώτημα για τον σκηνοθέτη: ποιος είναι ο πρωταγωνιστής αυτού του έργου; Ποιοι είναι οι βασικοί πόλοι της σύγκρουσης που περιγράφει ο συγγραφέας; Όταν δέχεσαι να μετατρέψεις ένα εμβληματικό κείμενο-ποταμό 350 σελίδων σε θεατρικό κείμενο 80 σελίδων, ήδη το έχεις προδώσει. Προδίδοντάς το όμως, μπορείς ταυτόχρονα να παραμένεις “ερωτευμένος” μαζί του. Το σημαντικό δεν είναι να δώσεις διαπιστευτήρια “πίστης” στο κείμενο του Τσίρκα αλλά να αυθαιρετήσεις δημιουργικά, με απόλυτο σεβασμό στην ποιητική του και την ιδεολογία του... ...Η παράσταση αποκτά χαρακτηριστικά performance καθώς οι συγκρούσεις συμβαίνουν και τα αδιέξοδα προκύπτουν “εδώ και τώρα”, ενώπιον των θεατών οι οποίοι εμπλέκονται σ’αυτά. Την τελική λύση στο αδιέξοδο καλείται να δώσει κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή η Αριάγνη, όχι δραματουργικά, ως μυθιστορηματικός ήρωας του Τσίρκα, αλλά σκηνικά, ως ηθοποιός της παράστασης.
Γιάννης Λεοντάρης
Στο Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν, Φρυνίχου 14, Πλάκα, 2103222464 κάθε Τετάρτη στις 18:00, Πέμπτη και Παρασκευή στις 20:30, Σάββατο και Κυριακή στις 21:00
