του Marius von Mayenburg
«Πρέπει να πιστέψεις!»
Φωνάζει πλημμυρισμένος ένταση ο πρωταγωνιστής του έργου και εμείς ως θεατές του κλονισμού του, διαπιστώνουμε πως γίνεται μέσα σε μόλις τρεις λέξεις, η δυναμική μιας προστακτικής να ρημάζει ολόκληρες υπάρξεις.
Λίγα λόγια για το έργο:
Ο Μπέντζαμιν είναι ένας νεαρός μαθητής που έχει αφοσιωθεί πλήρως στη μελέτη της Βίβλου. Αντιλαμβάνεται και προσπαθεί να κάνει πράξη τον λόγο του Θεού με τον πιο διεστραμμένο τρόπο. Με όπλο την πίστη του, ξεκινά να επιτίθεται στους συμμαθητές του, στους καθηγητές του, καθώς και στην ίδια του την μητέρα, που δεν έχουν ιδέα τι ακριβώς συμβαίνει. Καθώς η κατάσταση επιδεινώνεται, αδυνατούν να προβλέψουν τις συνέπειες. Πώς το σχολείο και η οικογένεια θα απαντήσουν σε αυτή την ακραία συμπεριφορά; Ο φασισμός και η ανοχή συγκρούονται σε αυτό το αστείο αλλά και προκλητικό έργο. Η παράσταση αποτελείται από μία σύνθεση 26 σκηνών «μονταρισμένων» ώστε να θυμίζουν κινηματογραφικό σενάριο και μας φέρνει αντιμέτωπους με το ερώτημα: εσύ μέχρι πού μπορείς να φτάσεις για αυτά που πιστεύεις; Ο «Μάρτυρας» έκανε πρεμιέρα στο Βερολίνο το 2012, στη σκηνή της Schaubühne, σε σκηνοθεσία του ίδιου του συγγραφέα και το 2016 μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Ρώσο σκηνοθέτη Kirill Serebrenikov, με τον τίτλο «Ο πιστός»· πήρε μέρος σε μια σειρά από φεστιβάλ, ανάμεσα τους και στο Φεστιβάλ των Καννών αποσπώντας το ειδικό βραβείο “Francois Chalais 2016”. Το έργο παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα από την ομάδα ProvaT.O., σε σκηνοθεσία του Βαγγέλη Λάσκαρη.
Ο Δημήτρης Μαγκλάρας στον ρόλο του ως Μπέντζαμιν προσφέρει μια ερμηνεία που δε σε αφήνει να αποσύρεις το βλέμμα σου από πάνω της. Αποτυπώνει την οπτική, τις θέσεις, τα πιστεύω ενός εφήβου –τόσο μπερδεμένου και όμως τόσο βέβαιου πως πράττει το σωστό!– ενώ με ευθύτητα ερμηνείας έχει πετύχει την ακαμψία στον χαρακτήρα του ρόλου.
Ανασύροντας παραβολές και εδάφια της Βίβλου, αποκτά τα επιχειρήματά του έναντι της κοινωνίας και μας προσφέρει έναν ήρωα που σπανίζει σε εκρήξεις αλλά διατηρεί τη φλόγα του αβέβαιου όσο το έργο κυλάει. Ο ηθοποιός μας είπε για τον ρόλο του: «Ο φανατισμός κάθε είδους διαθέτει τη δύναμη να τραβήξει μοχλούς λογικής, κι έτσι, στο όνομα του Θεού που σημαίνει αγάπη, γίνεται μίσος προς κάθε κατεύθυνση καθώς όποιος δεν είναι με εμάς είναι σαφώς εναντίον μας.»
Οι οξείες γωνίες των αντιλήψεών του Μπέντζαμιν δεν είναι παρά τα θραύσματα μιας μουδιασμένης κοινωνίας που επιχειρεί να τον εντάξει στις νόρμες της. Η προσαρμογή στα «πρέπει» ξεκινάει πάντα από το οικογενειακό περιβάλλον και στο έργο υπηρετείται άξια από τη Λωρίνα Χατζημανώλη που υποδύεται την μητέρα του ήρωα. Αναμοχλεύει το παρελθόν, τα προσωπικά της λάθη, τις θέσεις της, και μας προσφέρει μια ερμηνεία με πιστότητα στο δογματικό πρότυπο. Σθεναρή στις εντάσεις και πιστή μέσα στον ρόλο της, η κυρία Χατζημανώλη διαπερνάει στο κοινό εξαιρετικά τις ανυποχώρητες θέσεις μιας μητέρας εν κρίσει. «Δεν είναι ψύχραιμη και εκεί χάνει, είναι μια μητέρα που μεγαλώνει μόνη το παιδί της, προσπαθεί να το καταλάβει, ενώ έχει κι εκείνη τα όριά της ως άνθρωπος· δυστυχώς ψάχνει να βρει κάποιον να ευθύνεται για όλα όσα της έχουν συμβεί, και όλη αυτή η απόγνωση την οδηγεί στην ήττα», μας δήλωσε η ηθοποιός για τον ρόλο της.
Η Βασιλική Δρακοπούλου ως καθηγήτρια του Μπέντζαμιν με ένα πανέμορφα ερμηνευτικό πρόσωπο, τόσο στις ερωτικές εκφάνσεις των προσωπικών της στιγμών αλλά περισσότερο ως μοντέλο εκπαιδευτικού, αποτελεί την ελπίδα που θα μπορούσε να ανασύρει τον έφηβο Μπέντζαμιν έξω από το μπέρδεμά του. Καθώς το έργο κυλάει στις ατσάλινες ράγες του φανατισμού και τα γεγονότα διαδέχονται καταιγιστικά το ένα το άλλο, η ηθοποιός ανάβει τις φλόγες της ερμηνείας της αποτελώντας τη φωνή της λογικής και ισορροπεί ανάμεσα σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο, προσφέροντάς μας μια ερμηνεία απόλυτα δοσμένη στις θέσεις μιας ηρωίδας με την οποία πολλοί θα ταυτιστούν. «Είναι η εκπαιδευτικός που επιθυμεί να δώσει λύση, πασχίζει για τις ίσες ευκαιρίες όλων απέναντι σε όλους και να που τραγικά στο τέλος δίνει την προσωπική της μάχη έναντι όλων», μας είπε η ίδια.
Το έργο συμπληρώνουν με τις ερμηνείες τους ο Βαγγέλης Λάσκαρης στον ρόλο του διευθυντή του σχολείου (ενός ανθρώπου που σε πολλά σημεία ταυτίζεται με τη παράλογη λογική του Μπέντζαμιν), ο Άρης Κυπριανού στον ρόλο ενός καλόβολου έφηβου (άριστο εργαλείο στα χέρια του πρωταγωνιστή), η Συμεώνη Γιαννάτου ως η ρεαλίστρια καθηγήτρια φυσικής αγωγής (και έτερον ήμισυ της καθηγήτριας Ροθ) και η Χρύσα Κούρκουλου αποτελώντας τον εφηβικό πειρασμό του Μπέντζαμιν που επιχειρεί να τον παρασύρει στις απολαύσεις.
Η σκηνοθεσία του Βαγγέλη Λάσκαρη μέσα από ένα μωσαϊκό 26 σκηνών τοποθετημένων άλλοτε σε σκοτεινές και άλλοτε σε φωτεινές γωνιές της σκηνής, αποτυπώνει τις άγριες θέσεις (και προθέσεις) ενός απρόβλεπτου ήρωα που υπηρετεί με φανατισμό τα πιστεύω του. Ο σκηνοθέτης μας μίλησε για την επιλογή της ομάδας ProvaT.O. να ανεβάσει την παράσταση για πρώτη φορά στην Ελλάδα: «Μιλάμε για ένα έργο που διαχειρίζεται την πλοκή του μέσα από την κλιμάκωση των εντάσεων και το βασικό ερώτημά του είναι: μέχρι πού μπορείς να φτάσεις για αυτά που πιστεύεις; Είναι σε άμεσο συσχετισμό με το σημερινό φανατισμό που όλοι μας βιώνουμε καθημερινά και μάλιστα για πράγματα που συνήθως ο υπαίτιος δε γνωρίζει τι πρεσβεύουν, αλλά τα υποστηρίζει με σθένος (με τρανό παράδειγμα την άνοδο της Ακροδεξιάς στη χώρα μας). Η θέση του έργου είναι πως οι ιδέες οπλίζουν χέρια. Είναι απίστευτο το γεγονός πώς, ενώ η Βίβλος μιλάει για αγάπη, ο σύγχρονος αποδέκτης διαστρεβλώνει το μήνυμά της και βλέπει μέσα της σύγκρουση, διαχωρισμό και περιχαράκωση, κάτι που δε μας τοποθετεί μακριά από το Κοράνι και την Τζιχάντ όπως καταλαβαίνετε».
Εν κατακλείδι:
Παίζεται θέατρο στην Ελλάδα, και είναι εξαιρετικό! Το έχω γράψει και στο παρελθόν, το υποστηρίζω ξανά σήμερα εντυπωσιασμένος από την παράσταση «Μάρτυρας». Ένα θίασος ζυγισμένος κατά γραμμάριο σθένους, μια γενιά ηθοποιών με φρεσκάδα και απόλυτα δοσμένοι στους ρόλους τους, ταπεινοί και με στιγμές σιωπής που είναι εκκωφαντικές, λειτουργώντας ως βάσεις μετάδοσης του δράματος. Το κοινό ήταν κρεμασμένο πάνω τους σε κάθε σκηνή του έργου που θυμίζει κινηματογραφική ταινία και η σκηνοθεσία ήταν άριστη καθώς δεν παρέκλινε εκατοστό από τις εντάσεις, τις συναισθηματικές καταβυθίσεις και την αποτύπωση των προβληματισμών μιας εφηβείας. Η σκηνοθετική ματιά του κύριου Λάσκαρη καταφέρνει να ντύσει ως πρωταγωνιστές όλους τους ηθοποιούς (πολλές φορές δε, συνυπάρχουν όλοι επί σκηνής) και έχει ανασύρει από την ερμηνεία του καθενός, τον ήρωα και όσα θέλει να μας μεταφέρει, δίχως να διαταράσσει τις λεπτές ισορροπίες μεταξύ δράματος και εφηβικής ελαφρότητας.
Μιλάμε για ένα πολύπλευρο έργο, με πολλές χαραμάδες που οδηγούν σε πλείστα θέματα (bullying, φανατισμός, εντοπισμός σεξουαλικής ταυτότητας και άλλα), εξετάζοντας τα λεπτά όρια μεταξύ πίστης, θρησκοληψίας, λογικής και πώρωσης (σε κάθε μορφή). Ο κανόνας του έργου είναι η ανοχή, ο θυμός, η σύγκρουση και η έκρηξη, ενώ ουσιαστικά ο Μπέντζαμιν δεν είναι τίποτα περισσότερο από έναν έφηβο που επιθυμεί να ξεχωρίσει και να δηλώσει την ύπαρξή του μέσα στο σχολείο και την κοινωνία, επιλέγοντας να μην ευθύνεται εκείνος για τα δικά της στραβά. Όλοι μας κουβαλάμε εντός μας έναν «Μάρτυρα» (ή συναναστρεφόμαστε έναν δίχως να καταφέρνουμε να τον αποσυνδέσουμε εύκολα από τον φανατισμό που κουβαλάει, ακόμα και σε μικρό ποσοστό), και ίσως αυτός να είναι ο λόγος που ο δημιουργός του έργου, Marius von Mayenburg, επιλέγει εσκεμμένα από τον τίτλο του «Martyr» να αφήσει εκτός το άρθρο, προσφέροντας την αμφιταλάντευση/επιλογή στον θεατή να αποφασίσει αν το έργο μιλάει για έναν μάρτυρα ή πολλούς. Επιλέγει σοφά να ξετυλίξει την ιστορία του σε ένα σχολείο, σε μια άγρια και συνάμα τρυφερή ηλικία, τότε που εύκολα μπορεί το μυαλό ενός νέου να χειραγωγηθεί, ενώ υποδόρια εξετάζει την πάλη προς της ενηλικίωση, το μπέρδεμα ενός εφήβου και την προσπάθειά του να υπερβεί τη γραμμή που η κοινωνία του ορίζει ως επιτρεπτή.
Η καλλιτεχνική κολεκτίβα ProvaT.O. έχει κάνει εξαιρετική δουλειά μεταφράζοντας το έργο από τα Γερμανικά, αναλύοντας τον σφυγμό των 26 σκηνών, προσφέροντας μια παράσταση που δεν πρέπει να χάσετε. Έχει αποτυπώσει ρεαλιστικά μια σύγχρονη αλήθεια-γεγονός και διαπερνάει στο κοινό τον φανατισμό και την ανατριχίλα που συναντάμε καθημερινά γύρω μας, πλάι μας, ακόμη και μέσα στην οικογένειά μας. Στις μέρες ο φανατισμός κάθε είδους (αγκαζέ συνήθως με φασιστικές εξάρσεις και πράξεις), είναι ξεδιάντροπα σερβιρισμένος σε καθημερινές δόσεις και αποτελεί πλέον μια ανταύγεια της χώρας μας, γι' αυτό και οι θέσεις του Μπέντζαμιν και του χορού των πρωταγωνιστών της ζωής του, είναι σε άμεση συνάρτηση με εμάς. Βάλτε στο πρόγραμμά σας την παράσταση «Μάρτυρας» στο Vault, καθώς όταν το θέατρο, και εν γένει οι Τέχνες, μιλάνε για το φαινόμενο του φανατισμού, μιλάνε για ένα θέμα που αφορά τους πάντες.
Βρείτε τον Γεώργιο Τζιτζικάκη στο Facebook και Facebook page
Συγγραφέας: Marius von Mayenburg
Μετάφραση: Άρης Κυπριανού και Βαγγέλης Λάσκαρης
Σκηνοθεσία: Βαγγέλης Λάσκαρης
Σκηνικός χώρος, σχεδιασμός φωτισμών, ενδυματολογική επιμέλεια: Γιώργος Λυντζέρης
Κίνηση ηθοποιών: Σοφία Μιχαήλ
Πρωτότυπη μουσική σύνθεση και ενορχήστρωση: Πάνος Πανάκος
Ηλεκτρική κιθάρα: Μάριος Στέρπης
Ηλεκτρικό μπάσο: Γιώργος Λαμπάδης
Φωτογραφίες παράστασης: Γιώργος Στριφτάρης
Trailers: Θοδωρής Θεοδώρου, Γιώργος Στριφτάρης
Αφίσα παράστασης: Νίκος Παναγόπουλος
Επιμέλεια προγράμματος: Εκδόσεις Άπαρσις
Παραγωγή: Vault
Παίζουν (αλφαβητικά): Συμεώνη Γιαννάτου, Βασιλική Δρακοπούλου, Χρύσα Κούρκουλου, Άρης Κυπριανού, Βαγγέλης Λάσκαρης, Δημήτρης Μαγκλάρας, Λωρίνα Χατζημανώλη.
Κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21:15 στον Πολυχώρο Vault Theatre Plus (Μελενίκου 26 Βοτανικός, Αθήνα, 2130356472, 6945993870). Περισσότερες παραστάσεις στο Vault Theatre Plus
