Στρατή Τσίρκα
Δεν νομίζω να υπάρχει Έλληνας που να μην έχει ακούσει ποτέ το όνομα του Στρατή Τσίρκα ή να μην ξέρει έστω και ονομαστικά το αριστούργημά του, τις Ακυβέρνητες Πολιτείες. Την εποχή που εκδόθηκαν, στην δεκαετία του 1960, προκάλεσαν σάλο στην επικράτεια και οδήγησαν στην διαγραφή και αποπομπή του συγγραφέα τους από το Κομμουνιστικό Κόμμα Αιγύπτου.
Έτυχε να διαβάσω την τριλογία αργά στην ζωή μου, πριν περίπου οκτώ χρόνια. Θυμάμαι ότι γύριζα τις σελίδες μία μία και συνέχεια ανακάλυπτα γεγονότα και εκφάνσεις του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου και των συνεπειών του, που έως τότε δεν είχα αντιληφθεί, που έως τότε δεν γνώριζα καλά καλά. Πόσοι από εμάς γνωρίζουμε ότι υπήρχαν στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ελλήνων αγωνιστών στην Αίγυπτο, διοικούμενα από Βρετανούς; Το 52 τοις εκατό των Ελλήνων δεν έγινε ξαφνικά κομμουνιστικό μετά τον πόλεμο. Δημοκράτες αγωνιστές ήταν οι περισσότεροι, στρατιώτες που είχαν πολεμήσει στην Αλβανία κατά των Ιταλών του Μουσολίνι, άνθρωποι που είχαν αντισταθεί στον ναζισμό του Χίτλερ, απλός κόσμος που δεν ήθελε τον κατακτητή στο σπίτι του. Ο μεγάλος Τσώρτσιλ όμως φοβούμενος μια ενδεχόμενη δημοκρατική κυβέρνηση στην Ελλάδα και επιθυμώντας την επιστροφή του ξενόφερτου και εμφυτεμένου βασιλέα -που προτίμησε να κάνει διακοπές κατά την διάρκεια της λαίλαπας- και επιθυμώντας μια αναβίωση της προπολεμικής κυβέρνησης Μεταξά, φρόντισε -φυσικά με την βοήθεια του Στάλιν- να διαιρέσει τον λαό και να εξοντώσει οποιαδήποτε ιδέα και πνοή δημοκρατίας. Δεν μου αρέσει να γράφω για πολιτικά θέματα και τα αποφεύγω όπως ο διάολος το λιβάνι. Τις λίγες φορές που εκφράστηκα πολιτικά το μετάνιωσα οικτρά. Μιλώντας όμως για τις Ακυβέρνητες Πολιτείες, αναλύοντας αυτήν την τριλογία, δεν μπορείς να αποφύγεις κάποια σχόλια.
Τρία βιβλία λοιπόν: το πρώτο είναι η Λέσχη, το δεύτερο η Αριάγνη και το τρίτο και τελευταίο η Νυχτερίδα. Θα παιχτούν όλα μέσα σε αυτήν την χρονιά για πρώτη φορά στην Ελλάδα και παγκοσμίως. Το όλο εγχείρημα έχουν αναλάβει από κοινού το Εθνικό Θέατρο μαζί με το Θέατρο Τέχνης. Και εδώ συναντάμε την πρώτη πρωτοτυπία, αφού είναι η πρώτη φορά που συνεργάζονται τα δύο μεγάλα θέατρα. Σοφή και καλοδεχούμενη η απόφαση τα δύο μεγαλύτερα θέατρα της πατρίδας μας να αναλάβουν να διασκευάσουν θεατρικά αυτό το μυθιστόρημα μαμούθ! Να ελπίσουμε ίσως και σε άλλες συμπαραγωγές μελλοντικά;
Το πρώτο μέρος της τριλογίας, Η Λέσχη, ανέβηκε πέρυσι την άνοιξη στο Θέατρο Τέχνης, στο υπόγειο και συνεχίζεται και φέτος έως τα τέλη Οκτωβρίου. Αμέσως μετά, τον Νοέμβριο θα ανέβει η Αριάγνη στο Θέατρο Τέχνης, στην Πλάκα, στην οδό Φρυνίχου. Και από τον Ιανουάριο του 2018 θα απολαύσουμε το τρίτο μέρος, την Νυχτερίδα, στην σκηνή του Εθνικού Θεάτρου.
Στην "Λέσχη" βρισκόμαστε στο 1942. Ο πόλεμος μαίνεται στην Ευρώπη και όλα δείχνουν ότι οι δυνάμεις του Άξονα κερδίζουν έδαφος. Στην Βόρεια Αφρική οι Γερμανοί με τον Ρόμελ πολιορκούν το Τομπρούκ. Πρόσφυγες από όλη την γηραιά Ήπειρο έχουν καταφύγει στα Ιεροσόλυμα. Βρισκόμαστε σε μια πανσιόν που την διοικεί μια Γερμανοεβραία, η Φράου Φέλντμαν. Οι ένοικοι είναι όλοι τους κυνηγημένοι από την πολιτική, από τον πόλεμο, από την μοίρα τους, από τον ίδιο τον εαυτό τους: Πολωνοί, Εβραίοι, Ρώσοι, Ιταλοί και Ισπανοί αντιφρονούντες, Αυστριακοί, Έλληνες.
Ανάμεσά τους είναι και ο ήρωάς μας, ο Μάνος Σιμωνίδης, αξιωματικός του ελληνικού στρατού που πολέμησε στην Αλβανία, άνθρωπος αριστερών πεποιθήσεων, διανοούμενος και ιδεολόγος. Ο Μάνος αναζητά καταφύγιο στην πανσιόν και προσπαθεί να κρυφτεί από τους πρώην συντρόφους του, αφού διαφωνεί μαζί τους για την άτεγκτη στάση τους. Επίσης κρύβεται και από την βρετανική αντικατασκοπεία. Ο Μάνος είναι προβληματισμένος με όλα όσα γίνονται, είναι απογοητευμένος από τους ανθρώπους της παράταξής του, είναι απογοητευμένος από τους συμμάχους και τις αποφάσεις τους, είναι απογοητευμένος και μπερδεμένος από τον πόλεμο.
Στην ίδια πανσιόν μένει και η Έμμη Μπόμπρετσμπεργκ, σύζυγος πρώην Αυστριακού υπουργού. Η Έμμη είναι μια όμορφη γυναίκα που αναδεικνύει τον ερωτισμό της, που χρησιμοποιεί τον ερωτισμό ως μέσο επιβίωσης σε μια δύσκολη εποχή. Ο Μάνος θα ερωτευτεί την Έμμη και θα ζήσει μαζί της μια παθιασμένη σχέση μακριά από τα κόμματα, την εξουσία και τον πόλεμο. Μια απελπισμένη σχέση χωρίς μέλλον, χωρίς βάσεις, χωρίς κοινά ιδανικά. Όταν νιώθεις όμως ότι όλος ο κόσμος σου γκρεμίζεται, όταν ξεριζώνεσαι από την πατρίδα σου και όλα τα οικεία σου, το σεξ και η επίπλαστη μορφή του έρωτα είναι ίσως τα μόνα που σε κρατάνε ζωντανό. Όταν κρύβεσαι για να μην σε βρουν οι εχθροί σου, ο οργασμός σου παίρνει μυθικές διαστάσεις. Γύρω από τον Μάνο και την Έμμη βλέπουμε μια σωρεία χαρακτήρων: τον σύζυγο της Έμμης, την Ρουμάνα καθαρίστρια, τα κομματικά στελέχη, το ζευγάρι των αντιστασιακών Βρετανών. Τα Ιεροσόλυμα μετατρέπονται σε μια ακυβέρνητη πολιτεία, σε μια Βαβέλ, σε ένα πολυπρόσωπο συνονθύλευμα που δεν γνωρίζει πού πάει. Όλοι αυτοί οι χαρακτήρες, όλοι αυτοί οι άνθρωποι που κατάγονται από διαφορετικές χώρες, συρρέουν στην πανσιόν στα Ιεροσόλυμα και όλοι τους έχουν ένα κοινό: μέσα στον πόλεμο και μέσα στην αναμπουμπούλα, είναι μόνοι! Βιώνουν μια απελπιστική μοναξιά, που προσπαθούν να την σπάσουν με το σεξ, με την μουσική, με τα πάρτι.
Στην παράσταση που είδα, στο Θέατρο Τέχνης, ακούστηκαν και αυθεντικά αποσπάσματα από ηχογραφήσεις του συγγραφέα για το έργο του, και οι ηθοποιοί διάβασαν κομμάτια από το ημερολόγιό του.
Το εγχείρημα είναι δύσκολο, το είπα από την αρχή. Χαίρομαι αφάνταστα που τα δύο μεγάλα θέατρα της χώρας μας ασχολήθηκαν με ένα σοβαρό και δύσκολο έργο. Από τις σημειώσεις μάλιστα της παράστασης, κάπου διάβασα ότι το έργο αυτό προετοιμαζόταν επί δύο χρόνια. Μου άρεσαν πολύ τα κοστούμια, καθώς και η όλη ατμόσφαιρα της εποχής, σε έκανε να νιώθεις ότι βρίσκεσαι στα 1940. Οι ερμηνείες ήταν εξαιρετικές από όλους. Αυτό που δεν μου άρεσε ήταν το γεγονός ότι αν δεν έχεις διαβάσει τα βιβλία, δεν καταλαβαίνεις τίποτα!
Όπως είπα και πιο πριν, το έργο είναι πολυπρόσωπο. οι δέκα ηθοποιοί που βρίσκονται επί σκηνής, δεν φτάνουν. Δεν έχω κανένα θέμα αν ο ίδιος ηθοποιός αναλαμβάνει δυο ρόλους. Φτάνει να μπορεί να τους ξεχωρίζει. Εδώ έχουμε τους ίδιους να κάνουν παρόμοιες κινήσεις. Η σκηνοθέτιδα Έφη Θεοδώρου κάνει ό,τι καλύτερο αλλά δε λύνει τα προβλήματα της παρουσίασης τουλάχιστον είκοσι ηρώων από δέκα! Και κάτι ακόμα, το οποίο έχει να κάνει με το πρώτο: το γεγονός ότι άμα δεν έχεις διαβάσει τα βιβλία, καθίσταται μοιραίο και δύσκολο να ακολουθήσεις την συγκεκριμένη παράσταση. Το ζητούμενο από ένα θεατρικό έργο είναι να είναι κατανοητό και προσβάσιμο στο κοινό. Και εδώ το έργο δεν τα κατάφερε.
Συντελεστές:
Δραματουργία, Σκηνοθεσία: Έφη Θεοδώρου
Σκηνικά, Κοστούμια: Άση Δημητρολοπούλου
Μουσική: Νίκος Πλάτανος
Κίνηση: Ερμής Μαλκότσης
Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης
Συνεργάτις δραματουργός: Παναγιώτα Κωνσταντινάκου
Βοηθός σκηνοθέτη: Παρασκευή Λυπημένου
Παίζουν: Θανάσης Βλαβιανός, Παντελής Δεντάκης, Θανάσης Δήμου, Γιώργος Κριθάρας, Κατερίνα Λυπηρίδου, Γιώτα Μηλίτση, Ηλέκτρα Νικολούζου, Δημήτρης Πασσάς, Ερατώ Πίσση, Μάνος Στεφανάκης
Στο Θέατρο Τέχνης Κάρολου Κουν (Υπόγειο, Πεσμαζόγλου 5, Αθήνα, 2103228306) κάθε Τετάρτη στις 20:00 και Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο στις 20:30. Κυριακή στις 19:00
