Προσφάτως είδαμε την «Παρεξήγηση» του Α. Καμύ, στο θέατρο Radar, σε σκηνοθεσία, μετάφραση και φωτισμούς της κ. Α. Παπαστάθη, η οποία κρατάει και τον ρόλο της Μάρθας. Δίπλα της, στο ρόλο της Μητέρας, η κ. Μ. Σκούντζου, ενώ στο ρόλο του Γιαν εμφανίζεται ο κ. Βαγγέλης Ψωμάς και στον ρόλο της Μαρίας η κ. Αλεξάνδρα Κουλούρη, ενώ, σε έκτακτη εμφάνιση, στον ρόλο του υπηρέτη εμφανίζεται ο κ. Ν. Μπουσδούκος.
Για αρχή ας αναφέρουμε δυο-τρία βασικά πράγματα: πως πρόκειται για μια εξαίρετη παράσταση, πως το κείμενο καταφέρνει και συμπυκνώνει την ηθική του παραλόγου του Καμύ, όπως αυτός την εκθέτει στον Μύθο του Σίσυφου με χαρακτηριστικό τρόπο και πως μέσα από την παράσταση αυτά που διαβάζουμε καταφέρνουμε με ευκολία να τα εντοπίσουμε!
Ο μύθος του κειμένου είναι απλός και παρμένος από μια λαϊκή ιστορία κυρίως της Κεντρικής Ευρώπης. Ο ήρωας επιστρέφει μετά από πολλά χρόνια στο πατρικό του σπίτι, για να δολοφονηθεί τελικά από την μητέρα και την αδερφή του που δεν το αναγνωρίζουν. Αυτόν τον μύθο, ο Καμύ τον πραγματεύεται στην υπόθεση του έργου του, ώστε να ταιριάξει γάντι με το παράλογο και τον Μύθο του Σισύφου του. Ο Γιαν, ο ήρωας που επιστρέφει ύστερα από τριάντα χρόνια στο πατρικό του σπίτι σε ένα απόμακρο χωριό, αποφασίζει να μην αποκαλύψει αμέσως την ταυτότητα του στην μητέρα και την αδερφή του, προκειμένου να βρει αυτό το κάτι που θα τους προσφέρει για να τις ευχαριστήσει όσο περισσότερο γίνεται, πέραν την επιστροφής του, παρά τις έντονες αντιρρήσεις της συζύγου του Μαρίας. Φυσικά και δεν γνωρίζει πως η μητέρα και η αδερφή του λειτουργούν σαν κατά συρροή δολοφόνοι, αφού στο πανδοχείο τους σκοτώνουν τους επισκέπτες για να τους ληστέψουν, προκειμένου η Μάρθα, η αδελφή του Γιαν, να πραγματοποιήσει το όνειρό της που είναι να ζήσει κοντά στην θάλασσα και στο απέραντο φως. Κι αν αυτό είναι το όνειρο την Μάρθας η Μητέρα δεν έχει να ελπίζει σε κάτι. Απλά ακολουθεί, παρά τους δισταγμούς της, που παραξενεύουν την κόρη της για το τελευταίο θύμα, τις βουλές της Μάρθας, αφού πρόκειται για έναν πολύ πλούσιο και άρα για τον τελευταίο τους φόνο.
Αυτό το τελευταίο στοιχείο δίνει έναν τραγικό χαρακτήρα στην παράσταση· κι ως Έλληνες, μας αρέσει πάρα πολύ αφού το αναγνωρίζουμε και με την δέουσα ευκολία. Φευ όμως, δεν είναι αυτό ακριβώς που θέλει να μας πει ο Καμύ, καίτοι επιμένει κι αυτός αρκετά σε κάτι τόσο δελεαστικό. Πως;
Μα με τους ενδοιασμούς της μητέρας, που μας κάνουν να πούμε αφελώς «λες και το ‘ξερε… πως είναι γιος της», ή «η διαίσθηση της μάνας» κ.τ.ο. Όχι, γιατί υπάρχει από την άλλη η Μάρθα, που πρεσβεύει πιο καθαρά τον μύθο του Σίσυφου. Η Μάρθα πιέζει την Μητέρα να ολοκληρώσουν τον φόνο που θα την λυτρώσει από την μιζέρια της ζωής της. Η Μητέρα παραμένει το τραγικό πρόσωπο, που ολοκληρώνει την τραγικότητά του με την τελική αυτοκτονία της, πηγαίνοντας να βρει στον πάτο του ποταμιού τον δολοφονημένο από τα χέρια της γιο της. Κι ενώ δηλώνει κάπου προς το τέλος του έργου, με κάποιο περίεργο στόμφο, οσκαρικού ενδιαφέροντος, η κ. Σκούντζου πως δεν την ενδιαφέρει πλέον τίποτα κι ούτε θέλει να επαναστατήσει, στην ουσία το πράττει με την επιλογή της αυτοκτονίας της.
Η πραγμάτευση του αρχικού μύθου από τον Καμύ είναι εξαιρετική. Η βραβευμένη μετάφραση της κ. Παπαστάθη, της Μάρθας της παράστασης είναι πάρα πολύ καλή, αν και φαίνεται να τονίζει κάπως εμμονικά το τραγικό κομμάτι που προείπαμε. Αυτό διαφαίνεται και από τις δηλώσεις της μεταφράστριας, σκηνοθέτιδος και πρωταγωνίστριας, σχετικά με το τι ακριβώς ήθελε να τονίσει στο κείμενό της. Το παραθέτω: «Αντιλαμβάνομαι το έργο ως σύγκρουση ανάμεσα σε δύο κόσμους. Το Φως και το Σκοτάδι. Στην ουσία είναι σύγκρουση ανάμεσα σε ανθρώπινες ψυχές. Αυτές με ενδιαφέρει να ερευνήσω γιατί μόνο έτσι αποκτούν υπόσταση οι αφηρημένες έννοιες. Το σκοτάδι εκπροσωπεί η Μητέρα και η Μάρθα. Είναι ένας κόσμος που δολοφονεί, κλέβει, εξαπατά και στραγγαλίζει κάθε είδους συναίσθημα. Το φως εκπροσωπεί η Μαρία, γέννημα θρέμμα του Νότου, του ήλιου και της θάλασσας. Η Μαρία διαισθάνεται αυτό που θα συμβεί, εκφράζει τα συναισθήματά της με καθαρότητα και αλήθεια, αγαπά και έχει πάθος για την ζωή. Ο Γιαν που κινείται ανάμεσα στους δύο κόσμους, απορροφάται τελικά από το σκοτάδι που συνήθως είναι πιο δυνατό. Όσο για τον υπηρέτη, εξυπηρετεί το μοιραίο, το αναπόφευκτο, άλλοτε με την μορφή του Θεού και άλλοτε με την μορφή του δαίμονα. Επιλέγω να διατηρήσω την εποχή της «Παρεξήγησης», δηλαδή τον μεσοπόλεμο, γιατί πιστεύω ότι έτσι αναδεικνύεται καλύτερα η διαχρονικότητα του έργου. Κατά την γνώμη μου οι ιδέες και οι έννοιες αποκτούν την πραγματική τους διάσταση μέσα στον χώρο και τον χρόνο που γεννήθηκαν. Το “διαχρονικό” πηγάζει από το ίδιο το κείμενο και όχι από τον εξωτερικό διάκοσμο. Όσο πιο καθαρά φωτίζεται το κείμενο, τόσο καλύτερα θα μπορέσει να επικοινωνήσει μαζί του ο σύγχρονος Θεατής.»
Παρ’ όλ’ αυτά, με την μετάφραση, την σκηνοθεσία και το εξαιρετικό παίξιμο της ιδίας της κ. Παπαστάθη και την κ. Σκούντζου, το κείμενο και η παράσταση διέσωσε και την αρχική βούληση του Καμύ. Τα πρόσωπα-σύμβολα της παράστασης διέσωσαν και τον μύθο του Σισύφου του. Πως; Η Μάρθα θέλει να διαφύγει από την ζωή που ζει. Διαπράττει φόνους για να βγάλει λεφτά προκειμένου να βρει την γη της επαγγελίας και την ζωή της κατ’ επέκταση. Κι αυτά σε αντιδιαστολή με την Μητέρα της και φυσικά με τον Γιαν. Τα εγκλήματα που διαπράττει ενέχουν την ανάλογη ψυχρότητα από την μεριά της προκειμένου να λειτουργήσουν ως δικαιολογία που θα πραγματώσει τα όνειρά της και ουδέποτε λειτουργούν ως αυτοσκοπός. Η Μητέρα από την μεριά της μέσα στην τραγικότητά της, διασώζεται με την αποφασιστική κίνηση της αυτοκτονίας. Ο Γιαν δολοφονείται εξαιτίας, κατά συμπέρασμα, από μια παρεξήγηση. Το παράλογο λοιπόν αναδεικνύεται σε όλο του το μεγαλείο. Πλην όμως η επιθυμία είναι εκείνη που βγαίνει στην επιφάνεια και μένει να αιωρείται μέχρι τέλους στην παράσταση -μέχρι το σημείο τουλάχιστον της τελικής επίκλησης της Μαρίας στον Θεό.
Πριν συνεχίσουμε μία παρατήρηση. Όταν το έγραφε ο Καμύ αυτό το κείμενο, ορθά δεν στάθηκε στην έννοια του κατά συρροή δολοφόνου, κάτι που στις μέρες μας θα αποτελούσε μάγκωμα και τροχοπέδη για τον οποιονδήποτε συγγραφέα.
Οι κ.κ. Σκούντζου και Παπαστάθη εξαιρετικές στους ρόλους τους. Με χροιά φωνής και tempo ιδανικά για το έργο. Φάνηκε πως ήξεραν και τι έλεγαν και τι είχαν διαβάσει στο κείμενο. Λιτές στις κινήσεις και στις εκφράσεις τους. Κι ενώ ο Καμύ ήθελε την αναγνώριση μετά θάνατον του Γιαν από τις δύο ακόμα πιο ψυχρή, ακόμα κι όταν η Μητέρα αποφασίζει να ακολουθήσει τον γιο της, η ελάχιστη έξαρση που υπήρξε δεν μας ενόχλησε, αντίθετα ως μεσογειακοί την βρήκαμε πολύ ταιριαστή. Ο κ. Ψωμάς ως Γιαν πολύ καλός όπως τον ήθελε η σκηνοθέτιδα. Λίγο αταίριαστος ο κάπως γρήγορος λόγος του σε σχέση με τον αργό, βαρύ και σταθερό της Μάρθας και της Μητέρας, πλην όμως δεν σε ξενίζει, αν θεωρήσουμε πως ο Γιαν πρεσβεύει και το κάτι νέο και χαρμόσυνο, προσδοκώντας μια μελλοντική αναγνώριση επ’ αγαθώ των δικών του. Η Μαρία εξίσου καλή στο ρόλο της συζύγου. Αν θεωρήσουμε επίσης πως πρεσβεύει το κάτι καινούργιο. Λίγο πιο έντονη στις φοβίες της και κάπως πιο αδύναμη στην τελική σκηνή. Αναγνωρίζουμε πάντως πως και ο κ. Ψωμάς και η κ. Κουλούρη κατέβαλαν τα μέγιστα προκειμένου να ανταποκριθούν σε ένα τόσο δύσκολο έργο και τα πήγαν περίφημα.
Κι αφήνουμε για το τέλος τον ρόλο του Υπηρέτη, ένα βουβό πρόσωπο, τόσο καταλυτικό όμως στο τέλος που σε αφήνει άναυδο. Κι εδώ θα πρέπει να εξάρουμε την συμβολή του κ. Μπουσδούκου, τόσο ανέκφραστου και τόσο κινητικού, που καταφέρνει να μας μαγέψει τόσο όσο και οι κυρίες Σκούντζου και Παπαστάθη. Δίχως να αποκαλύψουμε τον τελικό του ρόλο, θα πούμε μόνο πως μας θύμισε έναν μεταγενέστερο Γκοντό, στο βαθύτερο νόημά του, με το τέλος του έργου.
Πιστεύω να γίνεται εύκολα αντιληπτό το γιατί παίζεται για δεύτερη χρονιά η παράσταση με την ίδια επιτυχία. Μακάρι να βλέπαμε κι άλλες τόσο καλές παραστάσεις…
Άθ.Λι-ος
Το έργο έχει τιμηθεί με το Βραβείο Μετάφρασης 2016 από την Ελληνική Εταιρεία Μεταφραστών Λογοτεχνίας.
Ταυτότητα παράστασης:
Συγγραφέας: Albert Camus
Σκηνοθεσία - Μετάφραση: Αναστασία Παπαστάθη
Παίζουν: Μαρία Σκούντζου, Αναστασία Παπαστάθη, Γιώργος Βούτος, Βαγγέλης Ψωμάς, Αλεξάνδρα Κουλούρη.
Στο θέατρο Ραντάρ (Πλατεία Αγίου Ιωάννη & Πυθέου 93, μετρό Άγιος Ιωάννης, 2109769294) κάθε Παρασκευή και Σάββατο στις 21:00 και Κυριακή στις 19:00
