"...Ο άνθρωπος που έχει μυαλό, βγάζει συμπέρασμα για τα νέα με βάση τα παλιά..."
Βρισκόμαστε στην Αρχαία Ελλάδα όπου ο βασιλιάς της Θήβας Λάιος, ζητάει όπως συνηθιζόταν, τότε χρησμό σχετικά με την απόκτηση διαδόχου.
Ο Λάιος είναι ανήσυχος γιατί η γυναίκα του Ιοκάστη δεν μένει έγκυος παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες του ζεύγους.
Η Πυθία απαντά με έναν χρησμό, που παραδόξως ήταν ξεκάθαρος ως προς το περιεχόμενό του, πως ο βασιλιάς θα αποκτούσε τελικά γιο, που όμως θα τον σκότωνε.
Ο Λάιος όταν τελικά θα καταφέρει να αποκτήσει παιδί, -τον Οιδίποδα- το έδωσε σ΄ έναν δούλο, τον οποίο διέταξε να το αφήσει μόνο του στο βουνό Κιθαιρώνα.
Ένας βοσκός όμως βρήκε το παιδί και το παρέδωσε στην βασίλισσα της Κορίνθου, Μερόπη, που μη μπορώντας να κάνει παιδιά, τον δέχτηκε και τον μεγάλωσε ως νόμιμο κληρονόμο.
Η ζωή του Οιδίποδα θα αλλάξει δραματικά -αφού έχει μεγαλώσει πια- όταν κάποιος στο παλάτι θα τον αποκαλέσει νόθο.
Θέλοντας να μάθει την αλήθεια, αποφασίζει να πάει στην Πυθία.
Εκεί και ο Οιδίποδας θα πάρει και αυτός, έναν ξεκάθαρο χρησμό, ότι θα γίνει πατροκτόνος και στη συνέχεια σύζυγος της μητέρας του!
Ο Οιδίποδας, θα αναστατωθεί τόσο που θα ξεχάσει εντελώς τον λόγο που τον είχε οδηγήσει στην Πυθία και αποφασίζει να μην γυρίσει πίσω στην Κόρινθο, ώστε να μην προκαλέσει τις συμφορές που είχαν προβλεφτεί και έτσι κατευθύνεται προς την Θήβα.
Στον δρόμο για την Θήβα, θα συναντήσει τυχαία τον Λάιο και ύστερα από έντονη λογομαχία θα τον σκοτώσει, χωρίς να γνωρίζει ότι είναι πατέρας του.
❢Ο Οιδίποδας λύνει το αίνιγμα της Σφίγγας
Στη συνέχεια ο Οιδίποδας θα συναντήσει την Σφίγγα. Η Σφίγγα ήταν ένα φτερωτό λιοντάρι με κεφάλι γυναίκας, που σε κάθε διαβάτη που συναντούσε έβαζε έναν γρίφο που κανείς δεν μπορούσε να λύσει και εκείνη στη συνέχεια τους σκότωνε.
Ο γρίφος της Σφίγγας ήταν:
"...Ποιο ον το πρωί στέκεται στα τέσσερα, το μεσημέρι στα δύο και το βράδυ στα τρία..."
Ο Οιδίποδας αποδεικνύοντας μεγάλη ευφυΐα έγινε ο πρώτος που έλυσε τον γρίφο δίνοντας την παρακάτω απάντηση:
"...Ο Άνθρωπος είναι εκείνο τον ον, που το ξημέρωμα της ζωής του κινείται στα τέσσερα, το βράδυ της ζωής του στα τρία, με την βοήθεια του μπαστουνιού, ενώ στο μεσοδιάστημα (μεσημέρι) της ζωής κινείται με σιγουριά στα δυο..."
Μετά την λύση του γρίφου η Σφίγγα έπεσε στον γκρεμό και αυτοκτόνησε.
❦Πίνακας: Ο Οιδίποδας Λύνει το Αίνιγμα της Σφίγγας του Jean-Auguste- Dominique Ingres
Θεωρείται ένας αριστουργηματικός πίνακας (ελαιογραφία σε καμβά) που δημιουργήθηκε από τον Ingres πιθανότατα το 1808 και φιλοξενείται σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι.
Ο πίνακας αναπαριστά ένα άγριο βραχώδες τοπίο, κάπου σε ένα βουνό έξω από τη Θήβα, την οποία αμυδρά διακρίνουμε στο βάθος.
Ο Οιδίπους απεικονίζεται γυμνός, με μια χλαμύδα ριγμένη στον ώμο, ακουμπώντας με το αριστερό του πόδι σε βράχο. Το σώμα του στηρίζεται στο δεξί του πόδι και στον αριστερό αγκώνα που τον στηρίζει στο αριστερό του γόνατο και είναι οπλισμένος με δύο δόρατα.
Έχει σκύψει ώστε να κοιτάζει κατάματα την Σφίγγα που στέκει απέναντί του στο βράχο σε λίγο υψηλότερη θέση.
Η Σφίγγα απεικονίζεται μισοκρυμμένη στο σκοτάδι, με λιονταρίσιο σώμα, φτερούγες στους ώμους και κεφάλι γυναίκας.
Στο έδαφος σκόρπια ανθρώπινα κόκαλα, μαρτυρούν την μοίρα που είχαν οι προηγούμενοι διαβάτες, που δεν ήξεραν να λύσουν τον γρίφο.
Ο Οιδίπους δείχνει με το αριστερό του χέρι τη Σφίγγα και με το δεξί τον εαυτό του και φαίνεται έτοιμος να λύσει τον γρίφο, ενώ ένας σύντροφός του στο βάθος παρακολουθεί με τρόμο την σκηνή.
Το έργο έχει αλληγορικό περιεχόμενο και αναπαριστάνει τον θρίαμβο της ευφυίας του ανθρώπου.
❧Πίνακας Οιδίπους και Σφίγγα του Gustave Moreau
Θεωρείται ένας αριστουργηματικός πίνακας (ελαιογραφία σε καμβά) που δημιουργήθηκε από τον Moreau, στη συνέχεια αγοράστηκε από τον Ναπολέοντα και φιλοξενείται σήμερα στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Τέχνης στη Νέα Υόρκη.
Ο πίνακας αναπαριστά την Σφίγγα με μορφή γυναίκας, φτερούγες αρπακτικού πτηνού και σώμα λιονταριού να έχει ανέβει πάνω στο στήθος του γυμνού Οιδίποδα.
Ο Οιδίπους βρίσκεται με την πλάτη στο βράχο, φοράει χλαμύδα, στηρίζεται στο δόρυ του και αντικρίζει τη Σφίγγα έτοιμος να την αντιμετωπίσει.
Στο έδαφος σκόρπια ανθρώπινα κόκαλα, μαρτυρούν την μοίρα που είχαν οι προηγούμενοι διαβάτες, που δεν ήξεραν να λύσουν τον γρίφο.
Δεξιά και αριστερά φυτρώνει λίγη βλάστηση και στο βάθος, ένας δρόμος οδηγεί μέσα από ένα φαράγγι για την Θήβα.
Ο Moreau κατά δική του ομολογία επηρεάστηκε στην δημιουργία του πίνακα από τον Ingres που θαύμαζε.
Ας γυρίσουμε όμως πίσω στην ιστορία μας.
Ο Οιδίποδας αφού έλυσε το γρίφο της Σφίγγας, θα πάρει το βασιλικό χρίσμα της Θήβας, και θα παντρευτεί την Ιοκάστη, που είναι η χήρα του Λάιου και η πραγματική του μητέρα.
Με την Ιοκάστη θα αποκτήσει τέσσερα παιδιά, τους Πολυνείκη και Ετεοκλή και τις Αντιγόνη και Ισμήνη, που ήταν παράλληλα και αδέλφια του!
Τη Θήβα, όλα τα χρόνια που ο Οιδίποδας βρισκόταν στην εξουσία, μάστιζε λοιμός, τιμωρία των θεών για την "ύβρη" που είχε διαπραχθεί.
Ο Οιδίποδας αποφασίζει να μάθει τον υπαίτιο της τραγωδίας και ανακαλύπτει με τρόμο ότι είναι ο ίδιος.
Η αποκάλυψη της αλήθειας, έχει ως αποτέλεσμα την αυτό-τύφλωση του Οιδίποδα και την αυτοκτονία της Ιοκάστης.
❣Ο Οιδίποδας, ο Κούντερα και ο Φρόυντ
Ο Οιδίποδας είναι το σύμβολο του ανθρώπου που αγωνίζεται με πάθος να βρει τα μυστικά της ζωής. Ο αιώνιος αναζητητής της αλήθειας.
Μια αλήθεια που όταν αφορά τον ίδιο, παρά την αναμφισβήτητη εξυπνάδα του, αρνείται πεισματικά να ανακαλύψει, γιατί δεν θέλει να πονέσει από αυτή!
Η μοίρα του Οιδίποδα σφραγίστηκε από δύο χρησμούς, έναν που ζήτησε ο πατέρας του πριν ακόμα γεννηθεί και χωρίς τον οποίο δεν θα τον είχε παρατήσει ποτέ ώστε να μην γνωρίζει ποιοι είναι οι πραγματικοί του γονείς και έναν δεύτερο που ζήτησε ο ίδιος ο Οιδίποδας και η γνώση του τον οδήγησε στην Θήβα στην προσπάθειά του να μείνει μακριά από την Κόρινθο και τους γονείς που πίστευε ότι θα έβλαπτε εκεί.
Ο Οιδίποδας έγινε έτσι το αιώνιο σύμβολο της άγνοιας, μια άγνοιας που θα έχει σαν αποτέλεσμα ένα τραγικό τέλος.
Ο Οιδίποδας αντιπροσωπεύει ταυτόχρονα τον πιο χαζό και τον πιο έξυπνο άνθρωπο. Ικανός να λύσει το πιο δύσκολο αίνιγμα αλλά ανίκανος να δει τα γεγονότα που θα τον οδηγήσουν στην καταστροφή.
Ο Κούντερα στην "Αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι" τονίζει άλλη μια διάσταση του τραγικού ήρωα.
Την διάσταση του ανθρώπου που δεν επικαλείται την άγνοια ως κριτήριο για την αθώωσή του.
Ο Οιδίποδας όταν ανακαλύπτει την τραγική του μοίρα δεν επικαλείται ως ελαφρυντικό την άγνοια για να δηλώσει αθώος, αντίθετα τιμωρεί τον εαυτό του με αυτό-τύφλωση!
Ο Φρόυντ πάλι βασισμένος στον μύθο του Οιδίποδα, θα εισάγει στην ψυχανάλυση τον περίφημο όρο "οιδιπόδειο σύμπλεγμα", διερευνώντας την σχέση της μητέρας με τον γιο και τις καταπιεσμένες επιθυμίες του ασυνείδητου.
Πιο συγκεκριμένα αναφέρει:
"...Αν η μοίρα του μας συγκινεί, είναι επειδή θα μπορούσε να ήταν και δική μας μοίρα, επειδή το μαντείο έχει επιτάξει πριν από τη γέννησή μας την ίδια κατάρα για μας όπως γι' αυτόν. Για όλους μας ίσως η μοίρα έχει ορίσει να στρέψουμε την πρώτη σεξουαλική μας παρόρμηση προς την μητέρα, μας πείθουν γι' αυτό τα όνειρα μας..."
Θα κλείσω το κείμενο μου, όπως το ξεκίνησα, με μια ακόμα φράση από τον Οιδίπους Τύραννος του Σοφοκλή:
"... Αν υπήρχε κάτι άλλο πιο φριχτό απ’ τη φρίκη, πάλι δικός μου κλήρος θα ήταν κι αυτό;"
Γιώργος Περισανίδης
Πηγές: metmuseum.org, el.wikipedia.org, schools.ac.cy
