Περί Θεού και άλλων θηρίων

«...Διαβάζω και ξαναδιαβάζω το εξαιρετικό βιβλίο "Περί θεού και άλλων θηρίων" της Τούλας Μπαρνασά, για να νιώσω πάλι και πάλι εκείνη την εσωτερική δόνηση που προκαλεί μέσα μας η υψηλή ποίηση.
Α, η φίλη μου η Τούλα... Ένα άτομο με το οποίο μπορούσες να συζητήσεις (και να μάθεις πράγματα) για ένα εύρος θεμάτων, από την ιστορία της ποίησης και της αρχιτεκτονικής, ως τα τελευταία επιτεύγματα της φυσικής και της βιολογίας... Έφυγε πρόωρα, αφήνοντας πίσω της ένα σημαντικότατο γραπτό έργο, το οποίο, με την βοήθεια φίλων, θα δει σταδιακά το φως της δημοσιότητας, δίνοντάς της, έστω και μετά θάνατον, την θέση που της αξίζει στα Ελληνικά Γράμματα. Γιατί δεν υπάρχει άλλη μορφή αθανασίας πέρα από τα χνάρια που αφήνουμε πίσω μας στο χώρο της δημιουργίας...»

Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ

Το "Περί θεού και άλλων θηρίων" της Τούλας Μπαρνασά αποτελεί έναν στοχασμό με όρους ποιητικούς τόσο για το νόημα της ζωής όσο και της κορυφαίας εκδήλωσής της που είναι η συνείδηση. Η ποιήτρια επιχειρεί να ξανακοιτάξει το μυστήριο του ανθρώπου κάτω από το πρίσμα των τελευταίων επιτευγμάτων των θετικών επιστημών, που άλλαξαν άρδην την άποψη μας για τον κόσμο -από τον μικρόκοσμο του ατόμου ως το αχανές σύμπαν.

Ο χώρος, ο χρόνος, η ζωή, ο άνθρωπος, ο θάνατος, ο έρωτας, ο λόγος, το νόημα, η απουσία νοήματος, το πρωτεύθυνον του ανθρώπου να προσδώσει νόημα στον σύμπαντα κόσμο και στον ίδιο του τον εαυτό -ζητήματα που απασχολούν διαρκώς την ποιήτρια, οδηγώντας συχνά τη γραφή της σε έναν λόγο αποφαντικό, σμιλεμένο ως την αρτιότητα του αρχαιοελληνικού επιγράμματος. Κι αλλού, μια πρωτότυπη λυρική εικονοπλασία, που σαρκώνει και προσφέρει στην απτότητα ιδέες και ασθήματα, φόβους και ελπίδες, σκιρτήματα της ψυχής και διοράσεις που σαστίζουν. Με σκέψη πάντα, με γνώση, με τόλμη.

Κι όλα αυτά σε μια γλώσσα που με άνεση θα κινηθεί πολυεπίπεδα. Οι λέξεις της καθημερινότητας σμίγουν με την επιστημονική ορολογία, ενώ συχνή είναι η καταβύθιση στα γλωσσικά μας υποστρώματα, για να ανασυρθεί μια λέξη καίρια και να επανεπικαιροποιηθεί.

Η Τούλα Μπαρνασά πιστεύει στον άνθρωπο και στο ξεδίπλωμα των απεριόριστων δυνάμεων της σκέψης και της ψυχής του, πέρα από ετεροκαθορισμούς και παρηγορητικές μεταφυσικές. Κι εκεί ακριβώς αναζητάει την αιωνιότητά του. Διότι, σε τελική ανάλυση... "μια παύση είναι ο θάνατος / όπως στη μουσική...".

Κι αν όλα τα παραπάνω αναφέρονται έτσι ακριβώς στο δελτίο τύπου αυτής της συλλογής, ξεφυλλίζοντάς την, και καθώς χάθηκα για λίγο μέσα στους στίχους της Τούλας Μπαρνασά, με κέρδισε με την ανεπιτήδευτη λιτότητα του λόγου της που ενώ χαρακτηρίζεται από τους ολιγόλεξους στίχους και την ξεκάθαρη διαυγής απεικόνιση των ιδεών, ωστόσο προκύπτει ιδιαίτερα λεξοπλαστικός και συμπυκνωμένος από εκείνη τη μαγεία της ποίησης -της δημιουργίας- που μπορεί μέσα σε λίγες μόνο αράδες να εμπλουτίσει/να αποδώσει/να συγκινήσει/να ολοκληρώσει μια έννοια... ή μια εικόνα ή ένα συναίσθημα ή μια σκέψη... ένα μικρό σύμπαν που χωράει ακόμα και σε μία φράση.

Η συγγραφέας δεν ακολουθεί πεπατημένες. Ανοίγει νέα κεφάλαια με έναν ολοκάθαρα δικό της τρόπο έκφρασης ενώ δε διστάζει να πειραματιστεί με περίπλοκες έννοιες, με ορολογιακές λέξεις ή με σύνθετες δικής της επινόησης ώστε να εξυπηρετήσει καλύτερα αυτό που αγαπά. Ο λόγος της είναι διεισδυτικός, αισθαντικός και αδιαπραγμάτευτος -σαν τον επιστήμονα που μιλά με αξιώματα και κανόνες αποδεδειγμένους από καιρό.
Αισθάνεται την Τέχνη ως θρησκεία χωρίς Θεό, (απο-)/(παρα-)δέχεται ότι οι ιδέες στέκονταν ανέκαθεν Θεού ύπερθεν αν και βάζει έναν Θεό ανάμεσα στα θηρία -από τον τίτλο ακόμα-, τοποθετείται απέναντι στην Ποίηση όταν λέει ότι μόνον η ποίηση και η κβαντική φυσική πραγματεύονται το γεγονός πριν από την αιτία του όπως και τότε που:

Μόνον η ποίηση μπορεί
να καθορίσει στο «τίποτα»
διεύθυνση
και να μετρήσει λέξεις
εκεί όπου δεν φυτρώνουν αριθμοί

δίνοντας έτσι, με το δίκιο της, μια στάλα παραπάνω στην ποίηση από την φυσική ή την αστρονομία ή τα μαθηματικά -ή την κάθε επιστήμη ήδη επακριβώς οριοθετημένη, παγειωμένη και ικανή να υπολογίσει αυτό που συμβαίνει τριγύρω μας αλλά όχι μέσα μας- ενώ αναφέρει χαρακτηριστικά ότι διάκονοι τεχνών κι επιστημών ήταν και θα είναι τα τραγικότερα πρόσωπα στο ανθρώπινο δράμα.
Η συλλογή χωρίζεται σε 22 θεματικές περί Θεού, κόσμου, τέχνης, άστρων, κενού, αθανασίας, θνητότητος, κ.ά. και απλώνεται σε 200 καλαίσθητες σελίδες που, πέρα όλων των άλλων, θέτουν θέματα προς συζήτηση, ή αναζήτηση αν θέλετε, μέσω των σκέψεων της Τούλας Μπαρνασά τονισμένα από πολλές διάσπαρτες ερωτήσεις της ίδιας.

Τι μας σώζει-
το τραύμα της γέννησης
ή η συμφορά του θανάτου;

Ποιος Θεός αβέλτερος και νωθρός κραυγάζει αντινομία στην επικράτεια της ματαιοδοξίας;

Ποιος μπορεί να συγκρίνει το μέγεθός του με το σύμπαν;

Ποιος γκρεμίζει του θόλου τα κογχώματα;

Τα περισσότερα βέβαια δεν χωράνε μέσα σε αυτές τις γραμμές. Κι εξάλλου, είναι πάντα καλύτερα να τα ανακαλύπτεις μόνος διαβάζοντας το βιβλίο παρά τις αποσπασματικές σκέψεις μιας αναγνώστριας. Κι αυτό πετυχαίνει κυρίως για εκείνο το "μόνος" παρά για οτιδήποτε άλλο, γιατί η ποίηση είναι μοναχική υπόθεση, όπως και μοναδική -διαφορετική για τον καθένα.
Από όλους τους άνευ ρίμας στίχους κράτησα την ανθρωποκεντρική διάθεση της δημιουργού, την σύγκριση της Ποίησης με ό,τι άλλο -από όπου η Ποίηση κερδίζει κατά κράτος-, την ταπεινότητα που φέρει η παραδοχή τής μικρότητας του ανθρώπου σε σχέση με το άπαν:

Γραμμένος είναι ο άνθρωπος
στην ούγια της αβύσσου

αλλά και την ολοκάθαρη σημαντικότητά του παράλληλα -εξαρτάται κι από τον αναγνώστη αυτό: κάποιοι θα τόνιζαν την πρώτη λέξη στο παραπάνω· άλλοι τη δεύτερη.

Από τρόμο ερωτευόμαστε.
Είναι που δεν αντέχουμε
να μας κοιτάζει ο θάνατος
κατάματα.

Η Τούλα Μπαρνασά (1954-2016), γεννήθηκε στην Καλαμάτα. Ασχολήθηκε με τις επιχειρήσεις. Δημιούργησε το κίνημα πολιτισμού "Αίτιον", όπως και το ομώνυμο Πολυχώρο και εξέδωσε το περιοδικό "Αιτιον". Το πολλαπλών κατευθύνσεων και ενδιαφερόντων έργο της θα εκδοθεί σταδιακά.
Το "Περί θεού και άλλων θηρίων", είναι το πρώτο της βιβλίο και εκδίδεται ολοκληρωμένο μετά την αναχώρησή της.

📚Η συλλογή της Τούλας Μπαρνασά, Περί Θεού και άλλων θηρίων, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αίτιον (2130256666, 2109234321-2, aition.kinima@live.com), σειρά Αίτιον Βιβλιοθήκη Ιδεών.
Ευχαριστώ τον Στάθη Μπαρνασά και τις εκδόσεις Αίτιον για τη διάθεση του βιβλίου.

Οι πλαγιογραμμένοι στίχοι είναι αποσπάσματα από τη συλλογή.