Η πορεία του αστυνομικού μυθιστορήματος στους κύκλους της παγκόσμιας λογοτεχνίας έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ξέρετε, πολλοί αναγνώστες αγαπούν το αστυνομικό μυθιστόρημα, αλλά δεν είναι το ίδιο πολλοί αυτοί που πραγματικά απολαμβάνουν κάποιο από αυτά στις μέρες μας. Και όχι, δε φταίνε ούτε οι συγγραφείς, ούτε τα βιβλία τους. Αυτό που κάνει τη διαφορά είναι το είδος του αστυνομικού που θα διαλέξουμε και οι περισσότεροι μέσοι αναγνώστες αγνοούν τα διάφορα είδη, πέφτοντας πολλές φορές στην παγίδα του να επιλέξουν το καινούργιο, το πολυδιαφημισμένο, το best seller -περιμένοντας να διαβάσουν κάτι καλό, αλλά στο τέλος τους μένει μια απογοήτευση ή ένα ανασήκωμα των ώμων, μην ξέροντας τελικά αν τους άρεσε ή όχι αυτό που διάβασαν. Γιατί τους «ξένισε».
Το αστυνομικό μυθιστόρημα έχει πολλά είδη. Τώρα το αν θα έπρεπε αυτό να είναι σαφές στον αναγνώστη, ώστε να μπορεί να επιλέξει σωστά το τι θα διαβάσει, χωρίς να πρέπει να έχει μελετήσει από μόνος του για να ανακαλύψει τα είδη αυτά, είναι άλλο θέμα. Αλλά ναι, θα έπρεπε. Το έχω ξαναπεί ότι η κατηγοριοποίηση των βιβλίων δε θα ‘πρεπε να εξυπηρετεί μόνο την τοποθέτησή τους στα ράφια των βιβλιοπωλείων και την οργάνωσή τους στις βάσεις δεδομένων, αλλά και -βασικότερα και πάνω απ’ όλα- τον αναγνώστη. Το «αστυνομικό» ή «Noir» είναι πολύ γενικός όρος για να τα τσουβαλιάσεις όλα μέσα.
Ας δούμε τα βασικά στα γρήγορα. Η αστυνομική λογοτεχνία έχει τις ρίζες της στην Αγγλία του 19ου αιώνα -και σε αυτή «μυηθήκαμε»/με αυτή μεγαλώσαμε οι περισσότεροι ή, έστω, αυτά τα ονόματα μας έρχονται πρώτα στο νου όταν φέρνουμε στο μυαλό μας το «παλιό, καλό, αστυνομικό». Άγκαθα Κρίστι, Σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ, Πόε (τυπικά οι φόνοι της οδού Μοργκ θεωρείται το πρώτο αστυνομικό έβερ). Στην Αγγλία του 19ου αιώνα λοιπόν, όπου η επιστήμη θεωρεί ότι μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματα, ο θετικισμός και ο ρεαλισμός χαιρετούν το ρομαντισμό και του γνέφουν αντίο. Το αστυνομικό αίνιγμα του τότε διατηρούσε έναν σαφή και απλό συλλογισμό: Κάθε πρόβλημα έχει τη λύση του, αρκεί να φτάσει κανείς σε αυτή βήμα-βήμα.
Το αστυνομικό έργο αυτής της βάσης είναι ένας καλοστημένος γρίφος που ξεκινά από το φόνο και συνεχίζει βήμα-βήμα με τη συγκέντρωση στοιχείων, ακολουθώντας ενδείξεις κι αποκλείοντας έναν-έναν τους υπόπτους, μέχρι τον τελικό -υπεράνω πάσης υποψίας- ένοχο. Χοντρικά. Οι πρώτοι «σίριαλ ντετέκτιβ» είναι σταθεροί και μεθοδικοί χαρακτήρες με παγιωμένη τακτική.
Στην Αμερική τώρα, ξεκινάμε με την εμφάνιση του Noir, όπου το μπατσόνι δεν είναι άμεμπτο, παρά πίνει και καπνίζει και τζογάρει κι αγαπάει τις μοιραίες γυναίκες, βουτά στα σκατά της κοινωνίας, αλλά στη δουλειά του κύριος: Ψυχρός και στυγνός επαγγελματίας. Ντάσελ Χάμετ, Τζέιμς Έλροι, δυο παραδείγματα της αμερικανικής σχολής. Στο σκοτσέζικο παρακλάδι, προσθέστε γκόθικ αέρα, παράξενες ιστορίες και μια twisted sense of humor, πχ Ίαν Ράνκιν. Στις αρχές των ’80, βγαίνει με φόρα στο προσκήνιο η απόλυτη αμερικανική σπεσιαλιτέ, ονόματι serial killers. Οι συγγραφείς αγωνίζονται να καταρρίψουν ρεκόρ και να ξεπεράσουν ο ένας τον άλλο, εμπνεόμενοι από πραγματικά πρόσωπα.
Οι Γάλλοι, καθότι σικ κι έλεγκαντ by nature, μας δίνουν αστυνομικά μυθιστορήματα με κοινωνικοπολιτικό υπόβαθρο, παίρνοντας το noir και δίνοντάς του πινελιές επανάστασης και ταραχών. Το μεγάλο όνομα αυτής της κατηγορίας είναι φυσικά ο Σιμενόν. Οι Ιταλοί ξεκίνησαν την πορεία τους στην αστυνομική λογοτεχνία πατώντας πάνω στο αγγλοσαξονικό σύστημα, αλλά πολύ σύντομα ανέπτυξαν τη δική τους μοναδική κουλτούρα, είτε με την κλασική δομή του καλού που πατάσσει τη διαφθορά (βλέπε Καμιλέρι) ή δίνοντάς μας έργα στα οποία η εξιχνίαση ενός εγκλήματος είναι μόνο η αφορμή για ένα σωρό άλλους συλλογισμούς κι αναλύσεις. Μαντέψτε. Έκο. Να συνεχίσω; Πιο γρήγορα τώρα.
Αργεντινή, Κούβα, Μεξικό. Αστυνομικά μυθιστορήματα με φόντο την παθογένεια του τόπου, τα οικονομικά προβλήματα, το american dream που δε βγαίνει ποτέ αληθινό, τη βαθιά κουλτούρα. Η Τουρκία επίσης έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον, μιας και κινείται σε δύο επίπεδα: το δυτικό ταχύτατα αναπτυσσόμενο και το ανατολικό που κινείται εντελώς αντίθετα. Η Ελλάδα με τη μοναχική, μακρά πορεία του Μαρή, πριν το μεγάλο μπαμ και την εμφάνιση των νεοτέρων, έχοντας ως background τον υπόκοσμο του Κολωνακίου. Ένα αστυνομικό παρακλάδι του μεσογειακού είδους, που στοχεύει-στοχοποιεί το νεοπλουτισμό των Ελλήνων, τη διαφθορά των αρχών και των πολιτικών, μπλα μπλα μπλα, τα ξέρετε τα δικά μας. Είναι ίδια κι απαράλλαχτα όλγουειζ. Μάρκαρης και Σία. Η Ισπανία επίσης κινείται πολύ κοντά σε αυτό το ρυθμό.
Κι ας κάνουμε ένα σάλτο προς το Βορρά και το Σκανδιναβικό αστυνομικό μυθιστόρημα που τα τελευταία χρόνια χαίρει της προτίμησής μας. (Από ταχύτητα σκίζουμε σήμερα, δεν έχετε παράπονο). Τι πιο ιδανικό σκηνικό για ένα +500σέλιδο, κινηματογραφικό στόρι, από τις ατέλειωτες νύχτες του Σκανδιναβικού χειμώνα; Μισογυνισμός, ρατσισμός, αλκοολισμός, φιλοναζιστικά κατάλοιπα, προβληματικές ανθρώπινες σχέσεις, κοινωνικά ανένταχτες ομάδες.
Το σύγχρονο αστυνομικό μυθιστόρημα, πατάει πάνω στη δοκιμασμένη συνταγή, εμπλουτίζοντάς την όμως με την πτωτική τάση της κοινωνίας, το έγκλημα ως παγκοσμιοποιημένο γεγονός, την αναζήτηση της ευρύτερης παθογένειας και πάνω από όλα την προσπάθεια του ανθρώπου να βρει τη θέση του μέσα σε μια τέτοια κοινωνία, να προσαρμοστεί σε ένα κλίμα τεράστιων αλλαγών και τρελών ταχυτήτων, όπου τα χάσματα είναι μεγαλύτερα από ποτέ.
Ας δούμε το βιβλίο μας. MJ Arlidge και Pop Goes The Weasel ή ελληνιστί Γύρω Γύρω Όλοι. Πρέπει αρχικά να πω ότι αυτός ο τύπος κέρδισε τη συμπάθειά μου από τους τίτλους και μόνο των βιβλίων του. Μπορεί ως εμάς να έχουν έρθει μόνο δύο, αλλά ο κύριος Alridge μετράει ήδη 4 "περιπέτειες" της επιθεωρήτριας Έλεν Γκρέις. Έχοντας διαβάσει και το πρώτο του «Α Μπε Μπα Μπλομ» (eeny meeny), μ’ αρέσουν και οι τίτλοι του και τα ανάγλυφα εξώφυλλά του.
«Μέσα σε ένα ερειπωμένο σπίτι βρίσκεται το πτώμα ενός άντρα.
Κάποιος του έχει ξεριζώσει την καρδιά και την έχει στείλει πακέτο στη γυναίκα και στα παιδιά του.
Ο άντρας αυτός είναι το πρώτο θύμα και η επιθεωρήτρια Έλεν Γκρέις ξέρει ότι δεν θα είναι το τελευταίο. Τι δουλειά, όμως, είχε ένας ευτυχισμένος παντρεμένος άντρας να βρίσκεται νυχτιάτικα τόσο μακριά από το σπίτι του;
Οι εφημερίδες αποκαλούν τον δολοφόνο Τζακ Αντεροβγάλτη στο αντίστροφο: ένας καθ’ έξη δολοφόνος που τιμωρεί οικογενειάρχες, οι οποίοι κάνουν κρυφή διπλή ζωή.
Η Έλεν διαισθάνεται τη λυσσαλέα οργή που κρύβεται πίσω από αυτούς τους φόνους. Αυτό, όμως, που ίσως δεν μπορεί να μαντέψει είναι πόσο απρόβλεπτος είναι αυτός ο δολοφόνος -ή τι την περιμένει στο τέλος αυτής της καταδίωξης…»[1]
Ο M.J. Alridge λένε ότι είναι ο νέος Jo Nesbo, αλλά θα διαφωνήσω, χωρίς να το αναλύσω περισσότερο. Μ’ αρέσει η Έλεν Γκρέις, που είναι κάτι ανάμεσα σε Λάρα Κροφτ και Ντέμπι Κάλαχαν (η μεγάλη των μπάτσων σχολή, θυμάστε;) σε εμφάνιση και δυναμισμό, με μια παράξενη ηθική και ενοχές που πληρώνει πάνω της -δε σας λέω άλλα, αλλά ενίσταμαι σε αυτό. Παρόλα αυτά, κούκου. Μ’ αρέσει. Το βιβλίο το ξεκινάς και απλά δεν το σταματάς παρά μόνο όταν τελειώσει.
Η μετάφραση είναι πολύ πολύ καλή, η γραφή κοφτή -σεναριακή θα έλεγαν κάποιοι-, ίσως κι αυτό έχει τη βάση του στο background του συγγραφέα μιας κι εργάζεται στην τηλεόραση, αλλά χωρίς να είναι ψυχρή, το στόρι είναι γρήγορο με συνεχείς ανατροπές και κάθε φορά που λες ότι τώρα μπήκε σε μια ευθεία, κάτι φέρνει τα πάντα τούμπα. Παράλληλα με το κυνηγητό, ξεδιπλώνεται αργά, πολύ αργά η ιστορία της Έλεν αλλά και άλλων βασικών χαρακτήρων του βιβλίου. Διακρίνω κάθε τόσο πιο προσωπικούς συλλογισμούς, δηλώσεις ίσως θα έλεγα, προσωπικές θέσεις για τη ζωή, την κοινωνία, τον άνθρωπο, γραμμένες με ιδιαίτερη ευαισθησία που εκτίμησα πολύ. Κάτι σαν μια πολύ προσωπική υπογραφή του συγγραφέα.
Ο Matthew Alridge (που μέχρι τώρα πίστευα πως το M.J. παραπέμπει σε Mary Jane- ναι, σόρι κύριε Alridge) ακολουθεί ένα συγκεκριμένο «βηματισμό» στα βιβλία του, που εμπνέει εμπιστοσύνη και μπορεί να κερδίσει τους πιο... ανασφαλείς αναγνώστες που θέλουν να ξέρουν προς τα πού θα κινηθεί το έργο που επέλεξαν. Συνεπώς, περνάει την τάξη με άριστα.
Αν αγαπάτε το αστυνομικό μυθιστόρημα, είναι καλό να θυμάστε ότι έχει πολλά ξεχωριστά παρακλάδια, το καθένα με τη δική του αξία και μια μικρή έρευνα μπορεί να βοηθήσει στο να επιλέξετε το στυλ -το είδος που σας ταιριάζει. Γιατί από το «παλιό, καλό αστυνομικό» της Κρίστι και του Ντόιλ μέχρι το σημερινό μοντέρνο, μεσολάβησαν πολλά χρόνια και πολλές, πολλές αλλαγές.
Ο M.J. Arlidge εργάζεται τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια στην τηλεόραση και ειδικεύεται στην παραγωγή δραματικών σειρών. Τα τελευταία πέντε χρόνια, ο Arlidge έχει αναλάβει για λογαριασμό του βρετανικού τηλεοπτικού δικτύου ITV την παραγωγή αστυνομικών σειρών, μεταξύ των οποίων οι σειρές Torn, The Little House και Undeniable, η οποία προβλήθηκε την άνοιξη του 2014. Σήμερα, γράφει για τη σειρά Silent Witness, ενώ παράλληλα προετοιμάζει πιλοτικές παραγωγές για πρωτότυπες αστυνομικές σειρές τόσο για βρετανικά όσο και για αμερικανικά τηλεοπτικά δίκτυα.
Το πρώτο του αστυνομικό θρίλερ στον λογοτεχνικό χώρο, το Α Μπε Μπα Μπλομ,[2] με πρωταγωνίστρια την επιθεωρήτρια Έλεν Γκρέις, έχει αγοραστεί από εκδοτικούς οίκους σε όλον τον κόσμο. Στην Ελλάδα κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Διόπτρα.
Ευχαριστώ τις εκδόσεις Διόπτρα και την Αλεξάνδρα Αυγερινού για την αποστολή του βιβλίου.
[1] Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα. (Δείτε το εδώ)
[2] Για το Α Μπε Μπα Μπλομ
[2] Για το Α Μπε Μπα Μπλομ