koukidaki: Ένα νησί στο φεγγάρι

Εν συντομία...

Πρόκειται για μια ανέκδοτη νουβέλα του Ουίλλιαμ Μπλέηκ σε μετάφραση Γιώργου Μπλάνα, ο οποίος αφιέρωσε χρόνο προλογίζοντας το έργο αλλά και για τις χρησιμότατες σημειώσεις και παραπομπές. Διαβάζοντας την εισαγωγή μάς λέει πως υποτίθεται ότι αποτελεί σχεδίασμα ενός πεζού έργου που θα έγραφε ο Μπλέηκ αλλά πιθανότατα δεν ολοκλήρωσε ποτέ, όμως σε άλλο εδάφιο μάς παροτρύνει να δεχτούμε ότι το Ένα νησί στο φεγγάρι είναι αυτό που είναι και καλά θα κάνουμε να το διαβάσουμε σαν κάτι τελειωμένο. Αυτό είχε ο ποιητής, αυτό μας έδωσε.

Στα χαρακτηριστικά του έργου περιλαμβάνεται και η ιστορία του τίτλου του, και συγκεκριμένα ότι το έργο ήταν άτιτλο κι αυτό που έχουμε σήμερα ως τίτλο προέκυψε από την πρώτη φράση του. Επίσης, ο αναγνώστης ας έχει κατά νου ότι οι χαρακτήρες είναι καρικατουρίστικες μορφές γνωστών του συγγραφέα και διάσημων διανοούμενων ή καλλιτεχνών της εποχής του, που ουσιαστικά σημαίνει ότι ο Μπλέηκ δημιούργησε ένα σατιρικό κείμενο, αλλά και αυτοσαρκαστικό μιας και δε παρέλειψε τον εαυτό του. Έτσι διαθέτει και ο ίδιος την καρικατούρα του στο "πρόσωπο" του Κυνικού Ουσία.

Κι αφού δεν υπήρχαν εκτυπωτές τον 18ο αιώνα, το έργο είναι χειρόγραφο. Δηλαδή διαθέτει εκείνο τον ρομαντισμό των καλλιγραφικών γραμμάτων που σχεδιάζονται ένα ένα με πένα στο χαρτί ενώ, που και που, δημιουργούνται μικρές μουντζούρες από το περίσσιο της μελάνης ή από κάποιο λάθος που δε μπορεί να διορθωθεί απόλυτα. Ένα τέτοιο χειρόγραφο χρησιμοποίησαν οι εκδόσεις www.vakxikon.gr, που εξέδωσαν το βιβλίο, στο εξώφυλλο.

Διαβάζοντας το βιβλίο...
Αρχικά, σκέφτομαι ότι θα το "καταφέρω" μια κι έξω και γρήγορα καθώς ο όγκος του δεν προδιαθέτει για πολλές αναγνωστικές βραδιές, αλλά γελιέμαι. (Να θυμάμαι ότι δεν κρίνουμε ένα βιβλίο ούτε από το εξώφυλλο, ούτε από τον αριθμό των σελίδων του.) Η ανάγνωση είναι απολαυστική εώς διασκεδαστική όμως τα θέματα που θέτει είναι πολλά και συνεχώς απαιτείται μια σχετική αναζήτηση για τα πρόσωπα που αναφέρονται, τα ιστορικά στοιχεία, τα βιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα του, κ.α... κι αν θέλεις πράγματι να έχεις άποψη οφείλεις να ασχοληθείς σοβαρά μαζί του.
Το νησί στο φεγγάρι είναι η Αγγλία -τελικώς- ή ένας κλώνος της Αγγλίας -θα μπορούσε- όπου συναντώνται οι ίδιες δυστοπίες, οι ίδιοι ατελείς εκπρόσωποι του νόμου και της εκκλησίας, οι ίδιοι άνθρωποι με τα ίδια ελαττώματα, κ.ο.κ. -τα προτερήματα όλων αυτών δεν απασχολούν τον Μπλέηκ.

Τον απασχολεί η θρησκεία και οι εκπρόσωποί της. Γίνεται καυστικός στις πρακτικές μεθόδους που χρησιμοποιούν (για παράδειγμα στους εξορκισμούς) ενώ δε παραλείπει να σχολιάσει και τους οπαδούς· περισσότερο τους μεγαλόσταυρους ή, όπως θα λέγαμε, τους πιο πιστούς από τους πιστούς.
Από την άλλη, ενδιαφέρεται για την επιστήμη και κάθε νέα τεχνική ή ανακάλυψη καθώς είναι εξαιρετικά ενήμερος για τις καινοτομίες και τα επιτεύγματα της εποχής του. Φαίνεται ότι γνωρίζει την ύπαρξη του σκοτεινού θαλάμου ή τις μαγικές εικόνες με επάρκεια, κι εξάλλου, παντού συναντάς την υποστήριξη και αποδοχή του προς τις επιστήμες -διακριτικά καθώς πρόκειται για σάτιρα- όπως για παράδειγμα: Όταν ένας άνθρωπος δεν καταλαβαίνει μαθηματικά είναι εντελώς ηλίθιος.
Αλλού θέτει φιλοσοφικά ζητήματα και άλλα θέματα σκέψης δείχνοντας παράλληλα την πνευματική του οξύνοια. Εν πρώτοις, τα ερωτήματα δεν χρησιμεύουν σε τίποτα. Οι λύσεις είναι το ζητούμενο. Διότι ακόμα κι ένας ηλίθιος μπορεί να θέσει ερωτήματα, ενώ για να βρει κάποιος λύσεις θα πρέπει να διαθέτει ισχυρή λογική.

Κι ενώ είναι αδύνατο να διαφωνήσω σε κάτι μαζί του, συνεχίζω με βουλιμία την αναγνωστική εμπειρία γνωρίζοντας συνεχώς πρόσωπα που έχουν τα πιο γελοία ονόματα. Σε ένα δεύτερο επίπεδο προσδιορίζουν τα χαρακτηριστικά των προσώπων, τις ιδιότητες ή το χαρακτήρα τους. (Όπως στον Όμηρο, σκέφτομαι.)

Ο Μπλέηκ διαθέτει άφθονο κέφι, έξυπνο και οξύ χιούμορ -κάποιες φορές πονάει-, μοναδικότητα και πολλή φαντασία. Δε πρέπει να παραλείψω την απίθανη λεξοπλαστική του τόσο για τους ήρωές του (Πυθαγόρειος Φαγάνας, Κυρία Γιαδέσημο, Ανεμοσκόπος Εύφλεκτος Αιθερίδης, Τσιλιαφύλας, Αμβλύς Γωνιόπουλος, Κυρία Μαμκακακαινάνι...) όσο και για τα χαρακτηριστικά τους και τις "επιστήμες" (Μετραφυσική, φυστική, φυλλολογία, ακοσμολογία, ζωντοβλογία, αναστομία...).

Αναρωτιέμαι πόσο δύσκολη είναι η δουλειά του μεταφραστή ενός τέτοιου έργου και αναγνωρίζω στις σελίδες του στοιχεία από θέατρο του παραλόγου -όμως είναι καθόλα λογικό-, στοιχεία επιθεώρησης -όμως αυτό το είδος δε συναντάται στην Αγγλία-, στοιχεία μιούζικαλ -αυτόματα κάνω την ερώτηση αν γνωρίζει κανείς τη μουσική των τραγουδιών που υπάρχουν στο βιβλίο... Τι κι αν στο εξώφυλλο αναγράφεται ο προσδιοριστικός υπότιτλος χειρόγραφο απόσπασμα μυθιστορήματος; Βλέπω τους ήρωές του πάνω σε θεατρική σκηνή, να φοράνε τα πιο αντισυμβατικά, εκκεντρικά, πολύχρωμα, απίθανα κοστούμια κι από κάτω το κοινό να γελά με θόρυβο.

Είναι ένα βιβλίο που δίνει θέματα για αναζήτηση, επισκόπηση και κουβέντα, και θα μπορούσε να διαβαστεί από τις λογοτεχνικές λέσχες προσφέροντας υλικό σε πολλαπλά πεδία. Περιέχει ένα χρονολόγιο που βοηθά τον αναγνώστη στην κατατόπισή του -ευτυχώς. Είναι η απίθανη σάτιρα του Ουίλλιαμ Μπλέηκ που διαθέτει τα πιο καυστικά σχόλια για την εξουσία και την κοινωνία, και κλείνει με τον εαυτό του στο ρόλο του Ουσία του Κυνικού, προφανώς επειδή είναι ο πρωταγωνιστής του έργου και δικαίως σε αυτόν ανήκουν τα πάντα.

Για τον Ουίλλιαμ...

Ο Μπλέηκ ανήκει στους σημαντικότερους Άγγλους ποιητές ενώ παράλληλα ήταν ζωγράφος, χαράκτης, εικονογράφος, μυστικιστής, οραματιστής... Έχει χαρακτηριστεί ως Προφήτης της αγγλικής λογοτεχνίας αν και στην εποχή του χλευάστηκε ως παράφρων. Σήμερα, έχει την αποδοχή και τιμάται ως μεγαλοφυΐα. Από παιδί έβλεπε οράματα-ειδητικές εικόνες, δηλαδή λεπτομερείς οπτικές εικόνες, που τον ακολούθησαν σε όλη του τη ζωή. Επειδή ήταν δύσπιστος προς τους εκδότες της εποχής του ανέπτυξε μια τεχνική δικής του επινόησης για να εκδίδει τα έργα του συνδυάζοντας την χαρακτική και τη ζωγραφική. Στα δικά μου μάτια φαίνεται περισσότερο ως ανεξάρτητος χαρακτήρας παρά ως κάποιος που δεν αποδέχεται ή δε συνεργάζεται με τους επαγγελματίες εκδότες. Ως την τελευταία του μέρα παρέμεινε ακμαίος και οξυδερκής ενώ στο κύκνειο άσμα του επιδίωξε να εικονογραφήσει τη Θεία Κωμωδία του Δάντη -αφού θα είχε μάθει ιταλικά για να τον διαβάσει- αλλά δεν πρόλαβε.