Οι συστηματικοί βιβλιόφιλοι, και γενικότερα οι εθισμένοι στην ανάγνωση λογοτεχνικών και άλλων βιβλίων, μπορούν να καταλάβουν πολύ καλά τη δίψα του ανθρώπου για τα βιβλία. Τη λαχτάρα εκείνη με την οποία ποθείς ή αποκτάς ένα βιβλίο, την ομορφιά του αγγίγματος, τη μυρωδιά των σελίδων του και, φυσικά, την ανυπομονησία να βουτήξεις στις λέξεις του. Οι υπόλοιποι ίσως (θα) αναρωτηθούν πώς είναι δυνατόν να συμβαίνουν τα ακόλουθα.
Ο Γουίλιαμ Ζακ, στα σαρανταένα του χρόνια, καταδικάστηκε σε τριάμισι χρόνια φυλάκισης για την κλοπή δεκατριών βιβλίων από τη βιβλιοθήκη Lindley του Λονδίνου. Το κόστος των τόμων που απέσπασε υπολογίζεται στα 47.000 ευρώ ενώ όλα τα βιβλία ήταν σπάνια και χαρακτηρίζονται ως ντοκουμέντα! Το Royal Horticultural Society διαθέτει βιβλία των τελευταίων 500 ετών σε μερικά εκ των οποίων ήταν αδύνατο να αντισταθεί ο Γουίλιαμ. Και μη νομίζετε ότι μιλάμε για παλαιότερες δεκαετίες που τα μέσα ασφάλειας θα επέτρεπαν σε έναν τέτοιο εγκληματία να δραστηριοποιηθεί! Η υπόθεση του Ζακ τοποθετείται ανάμεσα στα 2004 και 2007.
Μάλλον το κίνητρο του Γουίλιαμ ήταν μεγαλύτερο του ρίσκου, συμφωνείτε; Αλλά, μη λανθάνετε σκεπτόμενοι ότι μόνο κάποιοι, μεμονωμένοι, «τρελοί» βιβλιολάτρεις θα έμπαιναν σε τέτοιο κόπο!
Πρόσφατα, οι γερμανικές αρχές επέστρεψαν 500 αναγεννησιακά βιβλία τα οποία είχαν αφαιρεθεί από ιταλικές βιβλιοθήκες πριν από τρία χρόνια! Η αξία των έργων υπολογίζεται στα 2,5 εκατομμύρια ευρώ και είχαν κλαπεί από τη βιβλιοθήκη Τζιρολάμινι στη Νάπολι. Ανάμεσά τους και αυθεντικά χειρόγραφα του Γαλιλέου Γαλιλέι και του Νικόλαου Κοπέρνικου! Όμως το κίνητρο σε αυτήν την κλοπή δε φαίνεται να είναι η βιβλιολατρεία, ούτε η επιδίωξη απόκτησης αντικειμένων του πάθους καθώς οι γερμανικές αρχές εντόπισαν και κατάσχεσαν τα βιβλία σε οίκο δημοπρασιών. Ο δράστης, που ονομάζεται Μάσιμο Ντε Κάρο, ήταν ο διευθυντής της βιβλιοθήκης και αντί να προστατεύει τα βιβλία του έκανε ό,τι μπορούσε για να τα αποσπάσει. Ο αριθμός των βιβλίων που αφαιρέθηκαν συνολικά δεν είναι ακόμα γνωστός αφού οι εισαγγελείς δεν έχουν καταφέρει να εξακριβώσουν πόσους τόμους είχε πάρει ο Μάσιμο.
Κι αν στις μέρες μας τα παλαιά βιβλία είναι σπάνια ή μοναδικά και ως επέκταση διαθέτουν μεγάλη αξία, την εποχή του Μεσαίωνα όλα τα βιβλία που κυκλοφορούσαν ήταν πολύτιμα (λιγοστά) και κανείς δεν τα εμπιστευόταν στο κοινό. Έτσι, οι βιβλιοθήκες της εποχής διέθεταν αλυσίδες με τις οποίες έδεναν τα βιβλία τους ώστε να μπορούν να γίνουν προσβάσιμα σε αναγνώστες. Στην Αγγλία υπάρχουν οι περισσότερες τέτοιες σωζόμενες βιβλιοθήκες, και συγκεκριμένα:
Μια πέτρινη αίθουσα σε εκκλησία του 12ου αιώνα του Wimborne Minister αποτελεί μια από τις πρώτες δημόσιες βιβλιοθήκες της Αγγλίας, διαθέτει 150 δερματόδετους μεγάλους τόμους αλυσοδεμένους στα ράφια της και πρόσβαση από μια σκάλα 600 ετών,
Στην βιβλιοθήκη του καθεδρικού του Hereford τα περισσότερα αλυσοδεμένα βιβλία είναι τυπωμένα κατά τον 12ο αιώνα ενώ υπάρχουν και κάποια χειρόγραφα,
Η βιβλιοθήκη Francis Trigge στο Grantham δεν βρίσκεται σε μοναστήρι ή κάποιο ναό, όμως ιδρύθηκε στο 1598 από κληρικούς που πίστευαν ότι όλοι πρέπει να έχουν πρόσβαση στα βιβλία. Σήμερα, 80 από τους αρχικούς τόμους παραμένουν στις συλλογές της,
Στο Guildford τα αλυσοδεμένα βιβλία του Royal Grammar School ήταν διαθήκη του επισκόπου του Norwich. Κινδύνεψαν σοβαρά από πυρκαγιά το 1960 αλλά επιβιώνουν σταθερά στα λουκέτα τους,
Τέλος, στο Λονδίνο, υπάρχει ακόμα μία τέτοια μικρή συλλογή στην Chelsea Old Church προσφερόμενη από τον γιατρό Sir Hans Sloane. Η εκκλησία (12ου αιώνα) κατάφερε να επιβιώσει των βομβαρδισμών του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Άλλες γνωστές αλυσοδέσμιες συλλογές συναντάμε σε Ιταλία και Ολλανδία. Στην πρώτη, στην βιβλιοθήκη Malatestiana του 15ου αιώνα και στην δεύτερη στη δημόσια βιβλιοθήκη του Zutphen's Librije (16ος αιώνας).
Ποια να είναι άραγε τα πιο σπάνια, και προφανώς υπερπολύτιμα, βιβλία σήμερα;
Η σχετική λίστα περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τη Βίβλο του Γουτεμβέργιου (1455), τη Βίβλο σε μετάφραση βασιλιά Ιακώβου (1611), τον τόμο με τις Κωμωδίες, ιστορίες και τραγωδίες του Ουίλιαμ Σαίξπηρ (1623), την Καταγωγή των ειδών του Κ. Δαρβίνου (1859), τον Δον Κιχότη του Μ. Θερβάντες (1605 και 1615), τα Ανεμοδαρμένα ύψη της Έμιλι Μπροντέ (1847), την Επιστολή του Κολόμβου (1493), κ.α.
Η σχετική λίστα περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τη Βίβλο του Γουτεμβέργιου (1455), τη Βίβλο σε μετάφραση βασιλιά Ιακώβου (1611), τον τόμο με τις Κωμωδίες, ιστορίες και τραγωδίες του Ουίλιαμ Σαίξπηρ (1623), την Καταγωγή των ειδών του Κ. Δαρβίνου (1859), τον Δον Κιχότη του Μ. Θερβάντες (1605 και 1615), τα Ανεμοδαρμένα ύψη της Έμιλι Μπροντέ (1847), την Επιστολή του Κολόμβου (1493), κ.α.
Καλή η γνώση και η λογοτεχνία, υπάρχουν όμως επικίνδυνα βιβλία; Σαφέστατα, ναι. Και όχι τόσο εκείνα που θα σε διδάξουν πώς να κάνεις κακό όσο ένα που μπορεί να σε σκοτώσει. Στην κυριολεξία.
Το πιο επικίνδυνο βιβλίο της ιστορίας ανήκει στον δρ. Ρόμπερτ Κλαρκ Κέτζι και συναντάται σε ειδικά φτιαγμένο ράφι στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν όπου υπάρχουν τα δύο τελευταία αντίτυπα εκ των 100 που είχε φτιάξει ο δημιουργός του. Χαρακτηριστικό του βιβλίου Σκιές από τους τοίχους του θανάτου είναι ότι κανένας δεν κατάφερε να το διαβάσει μέχρι τέλους!
Ο γιατρός Κέτζι διορίστηκε καθηγητής στο γεωργικό κολέγιο του Μίσιγκαν το 1863 και λόγω της εμπειρίας του στις χημικές αναλύσεις έγινε μέλος της υγειονομικής επιτροπής. Το 1864 συνέγραψε το δοκίμιο Δηλητηριώδεις ταπετσαρίες[1] για να προειδοποιήσει τον κόσμο σχετικά με τον κίνδυνο που έβαζε στα σπίτια του, τις ταπετσαρίες που ήταν πολύ της μόδας τότε, οι οποίες περιείχαν αρσενικό. Οι δηλητηριάσεις μάστιζαν τη χώρα καθώς με τα χρόνια η φθορά τής ένοχης ταπετσαρίας απελευθέρωνε στην ατμόσφαιρα κόκκους σκόνης με αρσενικό. Μάλιστα, υπολογίστηκε ότι το 65% των ταπετσαριών της αγοράς περιείχαν το δηλητήριο! Ο Κέτζι έκανε μια δεύτερη προσπάθεια το 1874 προκειμένου να πείσει όλους τους συμπατριώτες του και συγκέντρωσε δεκάδες ταπετσαρίες που έδεσε σε μορφή βιβλίου κατασκευάζοντας συνολικά εκατό αντίτυπα. Στη συνέχεια τα μοίρασε σε διάφορες βιβλιοθήκες των ΗΠΑ με την ένδειξη ότι τα βιβλία αυτά αποτελούν υγειονομικό κίνδυνο. Παρόλα αυτά, αρκετοί διάβασαν τα βιβλία χωρίς προστασία και παρουσίασαν πονοκεφάλους και άλλους σωματικούς πόνους, πυρετό, διάρροια, τριχόπτωση, αποχρωματισμό δέρματος, σπασμούς... και γενικότερα τα ίδια συμπτώματα με εκείνους που είχαν δηλητηριαστεί στα σπίτια τους. Όταν και ο τελευταίος δύσπιστος έβγαλε τα ανάλογα συμπεράσματα τα βιβλία του γιατρού γνώρισαν την τιμή που τους άξιζε. Το μόνο κείμενο που υπάρχει μέσα τους είναι ο πρόλογος που ενημερώνει για την απειλή και αποσπάσματα από τη Βίβλο που μιλούν για μια «πανούκλα» στους τοίχους των σπιτιών! Όπως αποδείχτηκε, το αρσενικό χρησιμοποιούταν από τις βιομηχανίες ως βάση στις μίξεις χρωμάτων λόγω χαμηλού κόστους.[2]
Τα αντίτυπα του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν είναι τυλιγμένα με ειδικό προστατευτικό και κάθε σελίδα ξεχωριστά. Παραμένουν τοξικά και κανείς δεν μπορεί να τα αγγίξει χωρίς ειδική στολή. Για την μετακίνησή τους δε χρησιμοποιείται ειδικό καρότσι ενώ απαγορεύονται οι γρήγορες και απότομες κινήσεις.[3]
Ήταν το 1495 στη Βενετία όταν ο Άλδος Μανούτιος (Aldus Pius Manutius)[4] ξεκίνησε να εκδίδει τα άπαντα του Αριστοτέλη. Μετά την έκδοση του πέμπτου τόμου έπρεπε να σταματήσει λόγω οικονομικών προβλημάτων και ακολούθησε την ίδια πρακτική που ακολουθούν και οι σύγχρονοι εκδότες προκειμένου να στηρίξουν τα μη εμπορικά βιβλία. Για να μαζέψει χρήματα προχώρησε στην έκδοση του μικρού βιβλίου Τα καθ' Ηρώ και Λέανδρον, του Μουσαίου, που αφορά μια ερωτική ιστορία. Σήμερα το βιβλιαράκι αυτό συμπεριλαμβάνεται στα πιο σπάνια βιβλία και φιγουράρει δίπλα στα Άπαντα του Αριστοτέλη λόγω της ιστορίας που το συνδέει. Επίσης, είναι το πρώτο εικονογραφημένο ελληνικό βιβλίο –περιέχει δύο ξυλογραφίες.
Γενικότερα, ένα βιβλίο για να θεωρείται σπάνιο συνυπολογίζονται μια σειρά παραμέτρων όπως η παλαιότητα (το παλαιότερο ελληνικό βιβλίο θεωρείται μια γραμματική του Κωνσταντίνου Λάσκαρη τυπωμένη στο Μιλάνο το 1476), η σπανιότητα (το έντυπο βιβλίο έχει/είχε μέσο όρο 500 ως 1000 αντίτυπα στην Ελλάδα), η θεματική (για παράδειγμα τα παλαιά ταξιδιωτικά βιβλία είναι πολύτιμα καθώς περιέχουν χάρτες, γκραβούρες ή χαρακτικά), άλλες ιδιαιτερότητες (όπως το προαναφερόμενο παράδειγμα με τις ταπετσαρίες), κ.α.[5]
Σήμερα, υπάρχουν επίσης και βιβλία που τα γνωρίζουμε ως ιστορικά καταγεγραμμένα περιστατικά αλλά δεν έχουμε κάποιο αντίτυπό τους πουθενά. Κάθε φορά που (θα) βρίσκεται ένα τέτοιο βιβλίο ή κάποιο άλλο εντελώς άγνωστο (θα) μπορεί να αλλάξει την ιστορία, να δημιουργήσει νέα δεδομένα.[6]
Αναζητώντας περίεργα βιβλία έπεσα πάνω στις ακόλουθες –ενδιαφέρουσες– περιπτώσεις: το βιβλίο που διαβάζεται με έξι διαφορετικούς τρόπους, το μικρό βιβλίο που περιέχει τις πιο σημαντικές στιγμές της ζωής μας (μη βιαστείτε να προδικάσετε γιατί δεν αναφέρεται στις προσωπικές μας στιγμές αλλά στους σημαντικότερους σταθμούς της ανθρώπινης ιστορίας) όπως και κάποια άλλα βιβλία που δέθηκαν με δέρμα ανθρώπου!
Ο εικονογράφος Evan Lorenzen είχε την ιδέα να δημιουργήσει το πιο μικρό βιβλίο που να χωράει την ιστορία της Γης. Και είναι σίγουρο ότι δε θα καταφέρει να τον ανταγωνιστεί κανείς καθώς το βιβλιαράκι του δεν δέχεται απλοποίησης. Ονομάζεται The mini book of the major events (Το μικρό βιβλίο των μεγάλων γεγονότων) και στις ελάχιστες σελίδες του (λιγότερες από 20!) περιέχει την ιστορία όλου του κόσμου. Θέλετε να το διαβάσετε; Ακολουθήστε τις εικόνες παρακάτω.[7]
Υπάρχει και ένα βιβλίο με δερμάτινο εξώφυλλο και μεταλλικές πόρπες σε κάθε πλευρά του που του επιτρέπουν να ανοίξει με 6 διαφορετικούς τρόπους αποκαλύπτοντας 6 διαφορετικά βιβλία! Φυλάσσεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Σουηδίας και είναι διαφορετικό και άκρως ενδιαφέρον. Έχει γραφτεί στη Γερμανία το 16ο αιώνα και ουσιαστικά πρόκειται για έξι διαφορετικά βιβλία δεμένα μαζί.
Ακόμα τρία μοναδικά βιβλία είναι οι τόμοι που ανακαλύφθηκαν στη βιβλιοθήκη του Χάρβαρντ σχετικά πρόσφατα (πώς γίνεται στις μέρες μας οι βιβλιοθήκες να παραμένουν αχαρτογράφητες είναι άλλο θέμα) και αφορούν ρωμαϊκή ποίηση, γαλλική φιλοσοφία και μια πραγματεία για την μεσαιωνική ισπανική νομοθεσία. Τα βιβλία καλύπτονται από λεπτό και λείο ανθρώπινο δέρμα και εκείνοι που τα άγγιξαν έκαναν λόγο για ανατριχιαστική αίσθηση. Ψάχνοντας λίγο έμαθα ότι οι βιβλιοδέτες του 17ου αιώνα χρησιμοποιούσαν δέρμα ανθρώπων γιατί ήταν ένα εξαιρετικό υλικό με μεγάλη αντοχή στο χρόνο.
Ναι, τα βιβλία πάντα (θα) αποτελούν αντικείμενο πόθου για πολλούς και διαφορετικούς λόγους. Κάποια επειδή περιλαμβάνουν γνώση. Άλλα επειδή είναι σπάνια. Κάποια γιατί αποτελούν ντοκουμέντα. Μερικά είναι ιδιαίτερα –όπως το φονικό βιβλίο του Κέτζι. Όμως είναι κι εκείνα που η λογοτεχνική τους μαγεία δεν θα μπορούσε να αφήσει κανέναν ασυγκίνητο. Ακόμα και τους λιγότερο διαβαστερούς φίλους μας.
[2] Το αρσενικό έχει εντοπισθεί στην αγορά σε εντομοκτόνα, σε βαφές παιχνιδιών, σε κάρτες... αλλά και σε φαγητά –και δεν εννοώ σκόπιμα, από δολοφόνους! Μία διάσημη δηλητηρίαση με αρσενικό είναι αυτή του Ναπολέοντα που εικάζεται ότι νόσησε από την ταπετσαρία του δωματίου στο νησί της Αγίας Ελένης όπου φυλακίστηκε.
[3] Πηγή
[4] Ο ίδιος είναι ο επινοητής των πλαγίων γραμμάτων
[5] Η Ελληνική Νομαρχία του Ρήγα αριθμεί μόνο επτά αντίτυπα συνολικά ενώ μια καταγεγραμμένη πώληση του βιβλίου έφτασε τα 57.000 ευρώ.
[6] Οι πληροφορίες περί ελληνικών σπάνιων βιβλίων έχουν αντληθεί από εδώ και εδώ
[7] Το μικρό βιβλίο των μεγάλων γεγονότων βρέθηκε εδώ
[4] Ο ίδιος είναι ο επινοητής των πλαγίων γραμμάτων
[5] Η Ελληνική Νομαρχία του Ρήγα αριθμεί μόνο επτά αντίτυπα συνολικά ενώ μια καταγεγραμμένη πώληση του βιβλίου έφτασε τα 57.000 ευρώ.
[6] Οι πληροφορίες περί ελληνικών σπάνιων βιβλίων έχουν αντληθεί από εδώ και εδώ
[7] Το μικρό βιβλίο των μεγάλων γεγονότων βρέθηκε εδώ
Διαβάστε κι αυτό:
