Γράφει η δρ. Σοφία Αράβου-Παπαδάτου
Όταν κοιτάζει κανείς μέσα σε αντικριστούς καθρέφτες, προκύπτει ένα πλήθος ειδώλων που χάνονται στο άπειρο, με προοπτική και φθίνουσα διάσταση. Έτσι αισθάνεσαι όταν διαβάζεις την τελευταία ποιητική συλλογή του Κώστα Ευαγγελάτου, εικαστικού, λογοτέχνη και θεωρητικού της τέχνης. Κατακλύζεσαι από έναν τεράστιο αριθμό εικόνων, εννοιών, συναισθημάτων, σκέψεων, ενοράσεων και συνειρμών. Μόνο που εδώ τα είδωλα δεν φθίνουν, δεν μικραίνουν, είναι ζωντανά και διαγράφουν κυκλοτερείς πορείες γύρω από έναν κεντρικό πυρήνα, τον πυρήνα της αντίθεσης που μας περιγράφει στα μουσεία του Λούβρου και του Μαγιόλ.
Ο «Πολύσμιγος Αίνος» δεν είναι απλά μια ποιητική συλλογή, είναι μία παράσταση και αναπαράσταση. Ο Κώστας Ευαγγελάτος είναι γνωστός και ένθερμος υποστηρικτής της performance. Στήνει έντεχνα για μας μία παράσταση, δίνοντας ρόλους σε κάθε τι που πέρασε από τη ζωή του και σημάδεψε το συναίσθημα, τη σκέψη και τη ματιά του.
Δεν υπήρχε καταλληλότερη εποχή για να διαβαστούν τέτοιες αντιθετικές συλλήψεις και εκφράσεις. Η Τέχνη προηγείται και τα ποιήματα προετοιμάζουν για την κοινωνική αβεβαιότητα που βιώνουμε, για την αναγκαιότητα να συνθέτουμε αρμονικά, μέσα από θέσεις-αντιθέσεις. Οι βεβαιότητες και οι μονομέρειες έχουν καταργηθεί, ο λογοτέχνης-καλλιτέχνης και νομικός (πολύσμιγος και ο ίδιος), μας προετοιμάζει, μας προδιαθέτει, μας δείχνει πολλαπλά, αυτό που εκείνος έβλεπε και βλέπει-σηματωρός από ψηλά, αυτό που συμβαίνει μέσα στις κοινωνικές αλλαγές της εποχής μας.
Αρχικά στην πρώτη ενότητα, «Σπασμένα Κρύσταλλα»(1976-1981), επικαλείται την αρχαιοεληνική ψυχή Θεών, Μουσών και Φιλοσόφων, να συνοδεύσουν και να θεραπεύσουν την Ιερή Μανία της Ποίησης που τον κατακλύζει από τα νεανικά του χρόνια. Επικαλείται τη βοήθειά τους για να περιγράψει τις άλλες τρείς Ιερές Μανίες που θα εμφανιστούν στη συνέχεια στους στίχους του: την Τελετουργική του Διονύσου, την Ερωτική της Αφροδίτης και την Μαντική του Απόλλωνα, ως πρόβλεψη. Καταθέτει τη νεανική ψυχή του, μέσα από σιωπές και λέξεις, μέσα από φθορές και αναγεννήσεις, έντονα συναισθήματα και δάκρυ, μέσα από αντιθέσεις έρωτα και υπαρξιακού θανάτου. Στο ποίημα «Θυρεός των Απόλιδων», με πάθος μας καλεί η αχτίνα του άνθρακα στη ματιά του, να σμιλεύσουμε στη λάβα την Αγάπη, να ερωτευτούμε την Αλήθεια, να μη φονεύσουμε την Ελπίδα, φρουροί της νιότης, με Ανάσταση μέσα από πύρινο μαστό. Στη συνέχεια, πιστός στις αντιθέσεις, θρηνεί για την επισκίαση της τέχνης από την τεχνολογία. Απόλιδες και μέτοικοι στην Αγάπη και εντέλει απρόσωποι κάτοικοι της σύγχρονης κυβερνοχώρας.
Με θαυμαστή ταχύτητα, που καμία τεχνολογία ποτέ δεν θα αγγίξει, ο Κώστας Ευαγγελάτος μπαινοβγαίνει στα τέσσερα επίπεδα της κοινωνιοψυχολογικής πραγματικότητας: του Εγώ, του Εσύ κι Εγώ, του Εμείς, και της Εννοιολογικής-Ιδεολογικής πραγματικότητας.
Περνώντας στην επόμενη ενότητα «Καταστάσεις στο Εκράν της Θλίψης» (2006-2008), ταξιδεύει συνεχώς ανάμεσα στην εικόνα και την ιδέα, ανάμεσα στην ύλη και την ψυχή, ανάμεσα στο ορατό και το ιδεατό. Τρέμει το ανεξέλικτο που εγκληματεί, που δεν γαληνεύει γιατί δεν μπόρεσε ποτέ την τέχνη να αγγίξει. Αυτό το ταξίδι, τον φέρνει παράλληλα να θρηνήσει για την Αθήνα–μπετονιέρα, για τη σύγχρονη Κίνα της ύλης, ενώ προσγειώνεται τελικά στους κήπους του Παρισιού Jardin des Tuileries. Εκεί υμνεί τον πολιτισμό, τα ανάγλυφα ανθέμια, τα λίθινα γλυπτά που καρφώνουν με το βλέμμα, τα ζωντανά ανθρώπινα σώματα-εκμαγεία, γεμάτα ορμή και πάθη. Αγωνιούν τα αγάλματα να τα απορροφήσουν, να προλάβουν μέσα από την τέχνη, τη φαυλότητα και το κακό.
Στη συνέχεια, φτάνει στον πυρήνα, στην κορύφωση της ποιητικής του τέχνης, μέσα από την ενότητα «Σφουμάτο και Ξίφος» (2012). Οτιδήποτε έχει προηγηθεί και ο,τι θα ακολουθήσει μετά από αυτό, αποτελούν τις περιφερειακές έννοιες που στηρίζουν και προστατεύουν αυτόν τον πολύτιμο πυρήνα. Είναι η «μάνδρα», σμιλεμένη από τον αργυροχρυσοχόο, γύρω από τους δύο πολύτιμους λίθους, τον Λεονάρντο Ντα Βίντσι και την Αρτεμισία Τζεντιλέσκι, των δύο ζωγράφων της Αναγέννησης. Εκείνος, ο Λεονάρντο μέσα στο Λούβρο, πασίγνωστος. Εκείνη, η Αρτεμισία μέσα στο μουσείο Μαγιόλ, λιγότερο γνωστή, αλλά η μόνη γυναίκα ζωγράφος του Μπαρόκ της ύστερης Αναγέννησης, και βραβευμένη από την Ιταλική Ακαδημία των Τεχνών Σχεδίασης. Μαζί υπηρετούν την κορυφαία ιδεολογική και πολύσμιγη σύνθεση.
Οι εικόνες του Λεονάρντο περιγράφουν την ομορφιά του τοπίου της Τοσκάνης, το γκρίζο Σφουμάτο σαν καπνός κεριού, που περιβάλλει την Αγνότητα και την Αγάπη της Παναγίας και «τον εν τη κοιλία αυτής». Οι εικόνες της Αρτεμισίας, αντίθετα, είναι γεμάτες οργή και μίσος, ανάμνηση του βιασμού που υπέστη από τον ζωγράφο Agostino Tassi, συνεργάτη του επίσης ζωγράφου πατέρα της, Orαtio Gentileschi. Η κοινωνία την απομόνωσε, δεν την πίστεψε και εκείνη ζωγράφισε αίμα και Σπαθί, φόνους και θωπείες γερόντων. Ζωγράφισε το βιασμό της Δανάης από τη χρυσή βροχή του Δία, τη Μαγδαληνή πανέμορφη γυμνή και ροδαλή ερωμένη. Την ήττα της Κλεοπάτρας, το φόνο του Οροφέρνη.
Το θείο και το ανθρώπινο πάθος, διαφέρουν στη θεματική και στην εικαστική απόδοση. Όμως, εκφράζονται και τα δύο με την Τέχνη. Η θεία Έκσταση και η Βία ενάντια στη Γυναίκα, μετουσιώνονται σε πολιτισμό, ακολουθούν τα ίδια βήματα, τα βήματα της Φροϋδικής Μετουσίωσης. Η υπέρβαση της λίμπιντο με οσμή του κρίνου και Σφουμάτο σαν κερί, η υπέρβαση της οργής του βιασμού με εικονικό Ξίφος και αίμα. Ο Κώστας Ευαγγελάτος επιτυγχάνει τη μεγάλη συνάντηση και συνύπαρξη των μεγάλων παλαιότερων «εχθρών», της Θρησκείας και της Ψυχανάλυσης, της ψυχής και του ασυνείδητου αντίστοιχα. Βρίσκεται πλέον στην Ιδεολογική κορυφή. Στην αλληγορική κορυφή του Αίνου, του ψηλού βουνού- πρωτόγνωρο για νησί- της πατρίδας του της Κεφαλονιάς. Έτσι συλλαμβάνεται και γεννιέται ο τίτλος και η εννοιολογία της συλλογής.
Μετά από την κορύφωση του πυρήνα της αναπαράστασης ζωής και ψυχής, της δικής του ζωής και ψυχής με πλοηγό την τέχνη και το ταλέντο του, μας ξαναβάζει στην περιφέρεια, στη «μάνδρα» του κοσμήματος.
Ακολουθούν τρεις επιπλέον ενότητες «Εν-Συναισθήματα» (2006-2012), «Μυθογράφημα» (1983-2013) και «Αναδύσεις» (2013). Μαζί με τον πυρήνα αποτελούν τις πιο σύγχρονες γραφές του, την ωριμότητά και το απόσταγμά του.
Τώρα βαδίζει σχεδόν αμέριμνος, στοχάζεται, παρατηρεί, μοιάζει να ξεκουράζεται από την ωδίνη τοκετού που έχει προηγηθεί. Εντούτοις, στα «Εν-Συναισθήματα» συζητά με τα γηρατειά που θα έρθουν, συζητά με τις μορφές-ήρωες στους πίνακές του, αναπολεί ηδονές. Ξαναγυρίζουν κάποιες ενοχές και αποκηρύξεις, ζητάει συγνώμες κάπου, ενώ στιγμές-στιγμές βγαίνει από το Εγώ, το Εσείς και Εγώ, προκειμένου να δακρύσει για τη σύγχρονη Ευρώπη και να χαθεί, και ο ίδιος Άπολις, στη διαδικτυακή και απέραντη Νέα Χώρα. Βλέπει τις φθορές στην ύλη των σωμάτων, των σπιτιών, των σχέσεων, του ερωτισμού, στους καθρέφτες βλέπει είδωλα-παιδιά και εγγόνια. Πάγια και αντιθετικά ξανά, αναζωογονείται με τη φιλία και τα φώτα αγαπημένων του δασκάλων, με λυσιμέριμνες ωδές και Ελπίδα τον καμβά του.
Προτελευταία σελίδα και σκηνή παράλληλα, το «Μυθογράφημα». Εμφανίζεται Εκείνη μυθοπλαστικά στο μπαλκόνι, στην παράσταση ζωής, ερωτισμού-ναρκισσισμού, παιδιών και φόνων και οργής, που σβήνουν γλυκά τη βία με το απέραντο χαμόγελο. Η μετουσίωση παθών, πανταχού και πάντοτε παρούσα. Εκείνος, συμπρωταγωνιστής και εμπειρικός πολύσμιγος των αναπλαστικών συνθέσεων της λύτρωσης, σε Τρία Βήματα ξορκίζει το θάνατο με Αθανασία της αγάπης για ζωή.
Η αυλαία πέφτει μετά την τελευταία πράξη, στις «Αναδύσεις». Πρόκειται για συμπίλημα ονείρου, ενός πολυσύνθετου ασυνείδητου που σκιαγραφείται από τη «γλώσσα» και τις λέξεις κατά τον Λακάν, αλλά και της δικής του ιδιαίτερης πινελιάς. Ο Κώστας Ευαγγελάτος αποχαιρετά και ανανεώνει το ραντεβού μαζί μας σε μελλοντικές πολύχρωμες και λυρικές ωδές. Μας αποχαιρετά με μια ποιητική παράσταση και έναν εικονικό καμβά. Τι άλλο; Μας χαιρετάει και υποκλίνεται, έχοντας εκτελέσει μπροστά μας έναν πολύσμιγο ρόλο. Αφήνει τελικές γεύσεις Έρωτα, Ζωής, Αιώνιας Νεότητας βελτιωτικών αλλαγών, ως Κάθαρση.
Τα πάθη δεν σκοτώνονται, κυκλοφορούν επάνω στη σκηνή, προβάλλουν στον καμβά. Γίνονται οχήματα πειθαρχημένα, σε χαλινάρια Τέχνης!
Δρ Σοφία Αράβου-Παπαδάτου,
Ψυχολόγος, PhD, Συγγραφέας, Ποιήτρια, Εικαστικός, Επιστ. Συνεργάτης ΤΕΙ Ιονίων Νήσων.
Γράφει ο δρ. Γεράσιμος Ρηγάτος
Όπως και στην «Εγκάρσια πτήση» του ο Κώστας Ευαγγελάτος άρχισε να κινητοποιεί τη σκέψη μου ήδη από τον τίτλο της καινούργιας του συλλογής, που την επιγράφει «Πολύσμιγος Αίνος».
Τι δηλώνει ο πολύσμιγος; Σκέφτηκα τον πολύ αναμιγμένο, τον αποτελούμενο από πολλά ανακατεμένα συστατικά. Όμως η αρχαία λέξη που δηλώνει αυτή την έννοια είναι πολύμιγος ή αργότερα πολυμιγής. Την αρχαία λέξη και έννοια ο Ευαγγελάτος τη συνθέτει με το ρήμα σμίγω που σημαίνει ενώνω και αναμιγνύω, ανακατεύω αλλά και στην παθητική φωνή ενώνομαι, αναμιγνύομαι. Υπάρχει μάλιστα και ουσιαστικά, ο σμιγός (ή το σμιγάδι) που είναι το μίγμα σταριού και κριθαριού ή ακόμα και το αλεύρι από τα δύο αυτά πρωταρχικά για τη ζωή υλικά.
Αλλά όχι μόνο για τη ζωή. Και για τη μουσική και για τις άλλες Τέχνες και για τη φιλοσοφία αυτή η συνένωση των πολυσύνθετων και ο συγκερασμός των αντιθέτων ιδεών, είναι η πηγή της αρμονίας, όπως είχε υποστηρίξει ο πυθαγόρειος Φιλόλαος και μεταφέρει ως «μότο» της νέας του συλλογής ο ποιητής.
Ηθελημένα ή διαισθητικά ο Κ. Ευαγγελάτος δημιούργησε τον νεολογισμό πολύσμιγος για να δηλώσει όχι μόνο την ανάμιξη αλλά -και κυρίως- την συνένωση των ποικίλων και ετερόκλητων σκέψεων, ιδεών, απόψεων. Αμφίσημη είναι και η δεύτερη λέξη του τίτλου, η λέξη Αίνος. Είναι ο ύμνος, η δόξα ή είναι το ονομαστό βουνό της πατρίδας του; Ή και εδώ υπονοείται -διπλοπαίζοντας- αίνος στον Αίνο;
Το βιβλίο χαρακτηρίζεται από θαυμαστή οικονομία...
Δρ. Γεράσιμος Ρηγάτος,
Διακεκριμένος επιστήμονας, Συγγραφέας.
Για το βιβλίο του Κώστα Ευαγγελάτου ΠΟΛΥΣΜΙΓΟΣ ΑΙΝΟΣ, ποίηση. «Συλλογές», Αθήνα 2014.
Όλες οι φωτογραφίες της ανάρτησης προέρχονται από την ποιητική συλλογή και το προσωπικό αρχείο του Κώστα Ευαγγελάτου.
Περισσότερα από/για τον Κώστα Ευαγγελάτο:
