Η βασίλισσα του εγκλήματος (Η ζωή με τον στρουμπουλό Γάλλο Βέλγο που τον λέγανε Ηρακλή)
Όταν γύρω στα τέλη του 1890 ο Sherlock Holmes μεσουρανούσε, λίγο πιο δυτικά από το Λονδίνο, στο Ντέβον γεννιόταν η Agatha Mary Clarissa Miller. Το 1914 παντρεύτηκε τον Archie Christie, και το 1919 γέννησε την μοναχοκόρη της Rosalind. Κάπου εκεί έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο The Mysterious Affair at Styles και για 5 χρόνια το γύριζε από εκδότη σε εκδότη ώστε κάποιος επιτέλους δέχτηκε να το εκδώσει με το τεράστιο κέρδος των 25 λιρών.
Εδώ που τα λέμε μόλις οι εκδότες άκουγαν ότι ήρωας του βιβλίου είναι ένας κοντόχοντρος Βέλγος που βάζει κερί στο μουστάκι του, στοιχίζει τις παντόφλες του και βάζει φιλέ στα μαλλιά του πριν κοιμηθεί και ακούει στο όνομα Ηρακλής Πουαρό, δεν το παίρνανε και πολύ στα σοβαρά το βιβλίο.
Φυσικά μιλάμε για την Agatha Christie. Στα 86 χρόνια που έζησε έγραψε 80 αστυνομικά μυθιστορήματα που μεταφράστηκαν σε πάνω από 45 γλώσσες, γεγονός που την κάνει πρώτη σε μεταφρασμένα έργα σε όλη την υφήλιο, σύμφωνα με το Index Translationum της UNESCO, πιο πάνω από τον Verne και τον Shakespeare!
Έχει πουλήσει πάνω από 2.000.000.000 (ναι! 2 δισεκατομμύρια!) βιβλία σε όλο τον κόσμο, που την κάνει και την πρώτη στην σχετική λίστα (μόνο η βίβλος έχει πουλήσει περισσότερα αντίτυπα). Η Ποντικοπαγίδα (Mousetrap) είναι το μακροβιότερο θεατρικό έργο όλων των εποχών. Παίζεται στο St Martin's Theatre του Λονδίνου συνεχώς από το 1952 για πάνω από 23.000 παραστάσεις ενώ την έχουν παρακολουθήσει πάνω από 10 εκατομμύρια θεατές μέχρι σήμερα! Ο ηθοποιός David Raven μπήκε στο βιβλίο Guiness κι αυτός, υποδυόμενος τον Major Metcalf για 4575 παραστάσεις.
Θέλετε κι άλλα; Ορίστε και το πιο άσχετο που παρ' όλ' αυτά κάνει τους απανταχού οπαδούς της να φουσκώνουν από περηφάνια: Από το 2009 κατέχει το ρεκόρ Guiness για το πιο παχύ βιβλίο. 12 νουβέλες και 20 μικρές ιστορίες της Miss Marple σ' ένα βιβλίο 4032 σελίδων με ράχη 322 mm. Τι την κάνει όμως τόσο προσιτή στο κοινό;
Συγκέντρωσα την προσοχή μου στον ντετέκτιβ. Ποιος θα μπορούσε να είναι; Ξανακοίταξα τους ντετέκτιβ που είχα συναντήσει ή θαυμάσει σε διάφορα βιβλία. Τον Σέρλοκ Χολμς, τον ένα και μοναδικό -ποτέ δεν θα μπορούσα να μιμηθώ αυτόν. Τον Αρσέν Λουπέν; Ήταν κακοποιός ή ντετέκτιβ; Ούτως ή άλλως δεν ήταν του είδους μου. Τον νεαρό δημοσιογράφο Ρουλταμπίλ –αυτό ήταν το είδος του προσώπου που θα ήθελα να επινοήσω.... Γιατί να μην κάνω τον ντετέκτιβ μου Βέλγο, σκέφτηκα. Ένας μετανάστης αστυνομικός. Ένας αστυνομικός στην σύνταξη. Όχι πολύ νέος. Τι λάθος έκανα τότε. Το αποτέλεσμα είναι ότι ο φανταστικός μου ντετέκτιβ θα πρέπει να είναι πάνω από 100 χρονών τώρα...
...Γιατί να μην ονομάσω τον ανθρωπάκο μου Ηρακλή; Θα ήταν μικροσκοπικός Ηρακλής, καλό όνομα. Το επώνυμο του θα ήταν πιο δύσκολο. Δεν ξέρω γιατί κατέληξα στο Πουαρό, αν απλώς ήρθε στο μυαλό μου ή αν το διάβασα σε κάποια εφημερίδα. Στα αγγλικά δεν πήγαινε καλά (Hercules) αλλά στα γαλλικά... Hercule. Ερκίλ Πουαρό. Εντάξει, πάει κι αυτό.
Από την Αυτοβιογραφία της Αγκάθα Κρίστι Μετ. Βασίλης Βασικεχαγιόγλου
Η Αγκάθα Κρίστι γράφει πολύ πιο απλά (γλυκανάλατα λένε οι εχθροί της) από τον Doyle. Δεν χρησιμοποιεί τις επιστημονικές γνώσεις και τις μεγαλεπίβολες φράσεις του Holmes για να εντυπωσιάσει. Αντίθετα δημιουργεί ένα ήρωα εκκεντρικό, αστείο σε εμφάνιση, με γελοία προφορά και τις φανφάρες που λέει για τα μικροσκοπικά φαιά κύτταρα του εγκεφάλου του, δεν τις παίρνει κανείς στα σοβαρά, τουλάχιστον όχι πριν το τελευταίο κεφάλαιο της υπόθεσης.
Ο Poirot είναι το ίδιο παρατηρητικός με τον Holmes αν και πιο διακριτικός. Είναι ιππότης με τις γυναίκες και ευγενικός με τους άντρες. Η Christie δεν συνοδεύει με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες τους φόνους της· συνήθως και αν δεν είναι απαραίτητο φτάνει μια κηλίδα αίμα για να διαφέρει ένας νεκρός από ένα κοιμισμένο. Έπειτα, παίρνει μια κουτσομπόλα μεσήλικη χωριάτισσα, που έμοιαζε στην θεία της, και την κάνει λαγωνικό.
Οι χαρακτήρες της είναι ουσιαστικά πιο κοντά στον μέσο αναγνώστη από τον Sherlock. Το ίδιο και οι πλοκές της. Δεν είσαι αναγκασμένος να έχεις τις γνώσεις του Holmes και του Watson μαζί για να λύσεις το μυστήριο. Ενώ στον Doyle το μυθιστόρημα κουράζει (τα τέσσερα που έγραψε θεωρήθηκαν μεγαλύτερα απ' ότι θα έπρεπε και με πολλές αδυναμίες στην πλοκή τους) στην Christie θεωρούνται ιδανικά: κάθε κεφάλαιο κι ένα κομμάτι του παζλ, υπάρχει πια ξεκάθαρα το σύστημα των αλληλοεξαρτώμενων επεισοδίων καθώς υπάρχει και το fair-play έναντι στον αναγνώστη. Ότι ξέρει ο Poirot ξέρει και ο αναγνώστης.
Από το πρώτο της έργο, την μυστήρια υπόθεση στο Στάιλς, το αστυνομικό διήγημα ξεκινάει από μια νέα βάση. Αν κάποιος θέλει να λύσει το μυστήριο μπορεί να κάνει μια πολυσέλιδη έρευνα, να βάλει αυτά τα μικρά γκρίζα κύτταρα να δουλέψουν και να θριαμβεύσει ως άλλος Poirot.
Η χρυσή εποχή της αστυνομικής λογοτεχνίας μόλις ξεκίνησε.
Το επόμενο μυθιστόρημα της Christie το 1926, ο Φόνος του Ρότζερ Ακρόυντ (The murder of Roger Ackroyd) προκαλεί σάλο. Το ευφυέστατο τέχνασμα της σχετικά με την ταυτότητα του δολοφόνου γέμισε με άναρθρες κραυγές τους κριτικούς, τους συναδέλφους συγγραφείς και το κοινό, δημιουργώντας ισοδύναμα στρατόπεδα από αυτούς που φώναζαν “Μπράβο” και αυτούς που φώναζαν “Κλεψιά, ζαβολιά”. Η λύση του μυστηρίου ήταν τόσο επίμαχη, επειδή έσπαζε τους κανόνες της παραδοσιακής γραφής μυστηρίου, όπως καθορίζονταν από το London Detection Club (μια επίλεκτη οργάνωση από συγγραφείς αστυνομικών ιστοριών στην οποία ήταν και η Christie μέλος).
Σκληρή κριτική δέχτηκε από τον μονίμως σκληρό κριτικό Edmund Wilson με το άρθρο του στον New Yorker: Who cares who killed Roger Ackroyd? Η Christie όμως αυτό χρειαζόταν για να απογειωθεί. Εν τέλει είναι το βιβλίο που την στέφει βασίλισσα του εγκλήματος.
Σκέφτηκα ότι η ιδέα ήταν καλή και την επεξεργάστηκα καιρό... Πολλοί λένε ότι είναι ζαβολιά, αν όμως το διαβάσουν προσεκτικά θα δουν ότι κάνουν λάθος. Κάτι τέτοια κενά χρόνου, όπως αυτό που υπάρχει εκεί, κρύβονται όμορφα σε μια ασαφή πρόταση... μη γράφοντας παρά την αλήθεια, αν και όχι όλη την αλήθεια. Έπιασα μια καλή φόρμουλα και την οφείλω εν μέρει στον κουνιάδο μου τον James, που πριν μερικά χρόνια είχε πει με κάποια δυσφορία καθώς τα είχε βάλει μ' ένα αστυνομικό μυθιστόρημα: Σχεδόν όλοι βγαίνουν εγκληματίες σήμερα στα αστυνομικά –ακόμα και οι ντετέκτιβ. Πότε επιτέλους θα δούμε κάτι διαφορετικό;
Agatha Christie για το βιβλίο της Ο Φόνος του Ρότζερ Ακρόυντ
Η Κρίστι συνεχίζει να γράφει μυθιστορήματα τοποθετώντας τους φόνους σε μέρη που έχει ήδη πάει μαζί με τον δεύτερο σύζυγο της και αρχαιολόγο Max Mallowan. Συνεχίζει βεβαίως και να παίζει παιχνίδια με τον αναγνώστη: Στον Φόνο στο Όριεντ Εξπρές (Murder on the Orient Express, 1934) ακόμα και ο Πουαρό θα ήθελε να προσθέσει μια μαχαιριά στις 12 που ήδη είχε το θύμα καθώς το περίφημο τρένο σταμάτησε κάπου στην Γιουγκοσλαβία από τα χιόνια, στο Έγκλημα στην Μεσοποταμία (murder in Mesopotamia, 1936) έχουμε έναν εξαντλημένο από την ζέστη και την υγρασία Πουαρό να προσπαθεί να εξιχνιάσει το έγκλημα και να φύγει από εκείνον τον τόπο όσο γίνεται πιο γρήγορα, στο Θάνατο στον Νείλο (Death on the Nile, 1937) ο Πουαρό βρίσκεται αντιμέτωπος με τα κουνούπια και την ναυτία του εκτός από τον πανέξυπνο δολοφόνο, στους Δέκα Μικρούς Νέγρους (And then there were none, 1939) ξεμένουμε από ύποπτους καθώς ένας ένας μέχρι και τον τελευταίο δολοφονούνται πάνω σ' ένα νησί, στο Έγκλημα κάτω από τον Ήλιο (Evil under the sun, 1941) ο χρόνος και το πτώμα μετακινούνται σύμφωνα με τις ορέξεις του δολοφόνου, στα 5 Μικρά Γουρουνάκια (Five Little Pigs, 1943) ο Poirot εξιχνιάζει ένα έγκλημα 16 χρόνια μετά, με δυσάρεστα για όλους αποτελέσματα – ακόμα και για τον ίδιο, στην περίφημη Ποντικοπαγίδα (Mousetrap, 1952) με όλους τους χαρακτήρες να είναι ύποπτοι ως το τέλος και να παίζουν διπλό ρόλο με άλλο ένα μνημειώδες φινάλε, στο Διπλό Είδωλο στον Σπασμένο Καθρέφτη (the Mirror crack'd from Side to Side, 1962) με την Miss Marple είναι η αποθέωση του “βλέπω αλλά δεν παρατηρώ” που έλεγε o Σέρλοκ, τέλος στο Hallowe'en Party (1969), ένα 13χρονο κορίτσι σε ένα πάρτι διαλαλεί ότι έχει δει ένα έγκλημα. Κανείς δεν το πιστεύει, εκτός από τον δολοφόνο της.
Το 1975, ένα χρόνο πριν τον θάνατο της Agatha Christie, δημοσιεύεται η Αυλαία (Curtain), η τελευταία υπόθεση του Ηρακλή Πουαρό, όπου και ο ήρωας της πεθαίνει. Στις 6 Αυγούστου του 75, οι Times της Νέας Υόρκης αφιέρωσαν μια νεκρολογία με τίτλο “Hercule Poirot is Dead; Famed Belgian Detective”. Είναι η πρώτη και μοναδική φορά που γίνεται τέτοια αφιέρωση σε μη υπαρκτό πρόσωπο, δείγμα της φήμης που τον περιέβαλε.
Εκτός από τον Poirot και την Miss Marple, η Christie είχε και άλλους ήρωες, με μικρότερη όμως επιτυχία όπως ο Parker Pyne, οι Tommy και Tuppence και η Ariadne Oliver. Η περίοδος 1920-1940 που έγραφε, χαρακτηρίστηκε ως η χρυσή εποχή του αστυνομικού μυθιστορήματος, με πολύ μεγάλους συγγραφείς να κοντράρονται κυρίως στην Αγγλία, αλλά η Agatha σίγουρα αξίζει μια ξεχωριστή αναφορά για το τεράστιο έργο που άφησε πίσω της.
Φέρεται ότι είπε, αν και το αμφισβητούν:
Ένας αρχαιολόγος είναι ο καλύτερος σύζυγος που μπορεί να έχει οποιαδήποτε γυναίκα: όσο περισσότερο αυτή γερνάει τόσο περισσότερο αυξάνεται το ενδιαφέρον του γι' αυτή.
Boardgames:
Orient Express, Murder on the Orient Express, Orient - Express
Το πρώτο είναι και το μόνο που αξίζει· για δυνατούς λύτες μυστηρίων. Όσο για τα υπόλοιπα οι δημιουργοί τους μάλλον είχαν πάρει ληγμένα όταν σκεφτόντουσαν τον σχεδιασμό των παιχνιδιών...
Agatha Christie: Behind The Screen VHS Murder mystery game.
Αν αποφασίσουν να το βγάλουν σε DVD, κάτι μπορεί να γίνει...
Mystery On The Nile
H κοροϊδία συνεχίζεται...
Mystery Express
Deduction game από τα πιο ενδιαφέροντα που έχουν κυκλοφορήσει τελευταία.
Videogames:
Κι εδώ υπάρχουν λίγα και όχι τόσο ενδιαφέροντα παιχνίδια κονσόλας. Κυριότερη η σειρά Agatha Christie με τα:
And then there were none
The ABC murders
Evil under the sun
Murder on the Orient express
Filmographie:
Ο Peter Ustinov, ο David Suchet και ο Albert Finney, κατά σειρά προτίμησης, έχουν ενσαρκώσει τον Ηρακλή Πουαρό στην μικρή και την μεγάλη οθόνη. Αντίστοιχα η Αngela Lansbury, η Joan Hickson, η Margaret Rutherford, η Julia McKenzie και η Geraldine McEwan, επίσης κατά σειρά προτίμησης, πήραν τον ρόλο της Miss Marple.
Εκτός από την Ποντικοπαγίδα που η ίδια η Christie έχει απαγορεύσει να γυριστεί σε ταινία, όσο θα παίζεται στο θέατρο, όλα τα άλλα έργα της έχουν γυριστεί από 2, 3 ή και περισσότερες φορές με πλήθος σπουδαίων ηθοποιών. Στην κορυφή βρίσκεται το Έγκλημα στο Όριεντ Εξπρές του 1974 με εξαιρετικούς ηθοποιούς όπως: Lauren Bacall, Ingrid Bergman, Jaqueline Bisset, Sean Connery, Anthony Perkins και τον Albert Finney ως Poirot που αν και εξαιρετικός ηθοποιός, δεν μου πάει γι αυτόν τον ρόλο. Η μεταφορά του And then there were none, είχε ορισμένες μετατροπές επειδή θα ήταν τελείως αντιεμπορικό να σκοτωθούν όλοι σε μια κινηματογραφική ταινία. Σαν να μην έφτανε αυτό εμφανίζεται κι ένα απρόσμενο ειδύλλιο, διαφέροντας πολύ από το αρχικό σενάριο, με όχι τόσο καταστροφικά αποτελέσματα πάντως όσο ίσως θα περίμενε κανείς με τόσες αλλαγές.
Από το 1989 υπάρχει στο βρετανικό κανάλι ITV1 η βραβευμένη σειρά: Christie's Poirot με πρωταγωνιστή τον David Suchet που έχει βάλει σκοπό μέσα στο 2011 να ολοκληρώσει όλα τα έργα της Κρίστι.
Music:
Λίγα πράγματα σε σχέση με την μουσική. Οι Boomtown Rats και το Keep It Up με μια αναφορά στην Agatha Christie είναι και το μοναδικό που έχω υπ' όψιν μου.
Copyright © All rights reserved Γιώργος Ζώτος, 2011
Σημειώσεις: Οι φωτογραφίες του αφιερώματος είναι επιλογές του συγγραφέα.
Άλλα σχετικά θέματα:
