Τι συμβαίνει όταν ένας μεγαλοτραπεζίτης δίνει μια συνέντευξη όπου δηλώνει αναρχικός; Τι σημαίνει αναρχικός; Ποια είναι η ιδεολογία του; Μπορεί ένα στέλεχος του καπιταλισμού να είναι αναρχικός; Επιθυμεί την επιβεβαίωση; Ποιο το κίνητρό του; Ποια είναι η «τυραννία της βοήθειας»; Ποια είναι η «αληθινή αναρχία»;
Ο Φεντερίκο Πεσσόα έγραψε το κείμενο στα 1922. Καθαρόαιμος συγγραφέας και καλλιτέχνης αφού δεν είναι γνωστή κάποια άλλη δράση ή ιδιότητα για εκείνον πέρα από το έργο του. Πρόλαβε να δει δημοσιευμένο μόνο ένα βιβλίο του ενώ έφυγε από τη ζωή ένα χρόνο μετά κατεστραμμένος από το αλκοόλ, μόνος, χωρίς απογόνους, ανεπάγγελτος και χωρίς να κατέχει ακίνητα ή χρήματα. Ξεχωρίζει για τις πολλαπλές προσωπικότητές του, τους ετερόκλιτους και αντιδιαμετρικά διαφορετικούς χαρακτήρες του και τον πλούτο του έργου του που έγινε γνωστό μετά το θάνατό του.
Στα έργα του «Πέντε διαλόγους για την τυραννία» και «Αναρχικός τραπεζίτης» πραγματεύεται τη θεωρία της αναρχίας και της τυραννίας, μέσα από Σωκρατικούς διαλόγους, και αναδεικνύει διαστάσεις, μηνύματα, οξύμωρα σχήματα, αντιλήψεις, καταστρώνοντας διαδοχικούς ορισμούς τόσο των εννοιών της αναρχίας και της τυραννίας, όσο και της ελευθερίας. Ο ίδιος είχε χαρακτηρίσει τον «αναρχικό τραπεζίτη» του ως ένα «διήγημα λογικής» και, πράγματι, το κείμενο είναι ορθολογιστικό, επιχειρηματολογικά δομημένο και τόσο πλήρες που φτάνει στον παραλογισμό ενώ προσφέρει σκέψη για την κοινωνία.
 |
| Φωτογραφίες για/από την παράσταση. Πάνω δεξιά το εξώφυλλο του βιβλίου που απέκτησα στο HUB |
Κι αν μια τέτοια σύμβαση, όπου κάποιος είναι ταυτόχρονα πλούσιος τραπεζίτης και αναρχικός που πολεμά την απελευθέρωση της κοινωνίας, είναι αδύνατη στην πρώτη σκέψη για κάθε έναν από εμάς, για τον Πεσσόα είναι απόλυτα δικαιολογημένη ιδέα παρά την προκλητικότητά της. Ο συγγραφέας παίζει με την κοινή λογική -ή με την κοινή σκέψη;-, καταρρίπτει θέσεις, αλλά το παιχνίδι ορίζεται μόνο από εκείνον καθώς η άρτια δομή του έργου του δεν αφήνει «παραθυράκια», ενώ παραμένει επίκαιρο σχεδόν έναν αιώνα μετά, απόδειξη ότι η πρακτική πλευρά της ζωής μας (η κοινωνία και τα «επινοήματα» αυτής, το χρήμα, η εξουσία, οι νόμοι...) παραμένει σταθερά αναλλοίωτη στις δεκαετίες.
Ο «τραπεζίτης» καταλήγει συμπερασματικά ότι η αναρχία υλοποιείται μόνο σε προσωπικό επίπεδο. Συνδυάζει το χρηματικό κέρδος με την ελευθερία και καθώς η ελευθερία είναι βασικό αγαθό ενός αναρχικού αποφασίζει να παλέψει για το χρήμα.
Η Γιώτα Κουνδουράκη διασκευάζει και σκηνοθετεί μοναδικά τον Αναρχικό Τραπεζίτη ενσωματώνοντας στην παράσταση και τη συμμετοχή μιας ροκ μπάντας. Η διαδραστική επίδραση της μουσικής που εναλλάσσεται με την πρόζα δίνει έναν σουρεαλιστικό αέρα στο έργο. Τα τραγούδια είναι πρωτότυπα, γραμμένα για την παράσταση, προσφέρουν ροκ πινελιές σε ό,τι αναφέρεται ο "τραπεζίτης", συμπληρώνουν τα λόγια του, και καθώς εκτελούνται ζωντανά μόνο θετικές εντυπώσεις συλλέγουν ενώ "σπάνε" το μονότονο διαλεκτικό χαρακτήρα του βασικού ήρωα. Δημιούργησε ένα μονόπρακτο θεατρικό έργο με πινελιές μονολόγου και μιούζικαλ, με καυστική γλώσσα και φιλοσοφημένη σκέψη, χωρίς να προδώσει ούτε για μια στιγμή τον Πεσσόα και το διδακτικό και ανατρεπτικό ύφος του τραπεζίτη του. Κι ενώ το κείμενο από μόνο του μοιάζει σα να γράφτηκε σήμερα, οι επιλογές της Γιώτας Κουνδουράκη του δίνουν έναν (μετα-)μοντέρνο αέρα που μου άρεσε πολύ.
Στον κεντρικό ρόλο, η Γεωργία Ζώη με μπάσα φωνή, δίνει πνοή στον ήρωα του Πεσσόα φορώντας το κοστούμι της και καπνίζοντας το αιώνιο σύμβολο του καπιταλισμού, το πούρο της. Μια αντρική φιγούρα που κινείται, χορεύει και τραγουδά ανάλογα. Δύσκολο όσο και κουραστικό τόλμημα αλλά το αποτέλεσμα μας αποζημιώνει. Σε δεύτερο επίπεδο, θα λέγαμε ότι, ο τραπεζίτης έτσι όπως τον βλέπουμε στη σκηνή, σαν απόλυτο σύμβολο του καπιταλισμού με αντρική όψη αλλά πάνω σε ένα γυναικείο κορμί, σαν ένας χαρακτήρας που εμπεριέχει ή αποτελείται και από τα δύο φύλα, λειτουργεί σαν μια επιπρόσθετη παραβολή στο κείμενο. Γιατί ο Πεσσόα μπορεί να έγραψε για έναν τραπεζίτη ή για τον ίδιο του τον εαυτό οπότε "όφειλε" να υποστηρίξει ένα αντρικό πρότυπο, όμως οι Ζώη και Κουνδουράκη, που ζωντάνεψαν αυτόν τον ήρωα στη σκηνή, γεννήθηκαν γυναίκες και, ίσως, να όφειλαν μια μνεία στη γυναικεία φύση του ατόμου.
Οι Ελίζα Τζίτζη και Ιορδάνης Κασάπογλου συγχρονίζονται τέλεια στους ρόλους των δημοσιογράφων. Κι ενώ βλέπουμε δύο πρόσωπα, ο ρόλος τους -και οι φωνές τους- συντονίζονται και συμπυκνώνονται σε ένα, καθώς ό,τι έχει να πει ο ένας ταυτίζεται απόλυτα με ό,τι έχει να πει ο άλλος. Σαν να ισχύει και για αυτούς τους ρόλους η αναφορά τόσο στη γυναίκα όσο και στον άντρα σαν το ένα και το αυτό.
Τέλος, η ζωντανή ροκ μπάντα Midnight Notes μόνο θετικά στοιχεία προσφέρει στο σύνολο.
Ένα έργο γραμμένο μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο που έχει χαρακτηριστεί από σάτιρα μέχρι δοκίμιο και από παραβολή μέχρι διήγημα λογικής αλλά που σε κάθε περίπτωση παραμένει επίκαιρο και ακέραιο στο σύνολό του και μια ταλαντούχα σκηνοθέτις που το μετέφερε πάνω στη θεατρική σκηνή σε τόπο και χρόνο ενεστώτα. Μια προσπάθεια που έφερε λίγο πιο κοντά μας το επιδέξιο μυαλό του Φερνάντο Πεσσόα με σύγχρονη ματιά, αισθητική και θεατρικότητα και που, στο τέλος της ημέρας, μας έκανε όλους αναρχικούς κερδίζοντας το στοίχημα.
Απόδοση-Διασκευή-Σκηνοθεσία: Γιώτα Κουνδουράκη
Βοηθός Σκηνοθέτη: Harry Leoncini
Σκηνογραφία: Δήμος Φλέσσας, Ειρήνη Παγώνη
Κοστούμια: Ειρήνη Παγώνη
Σύνθεση: Αντώνης Κουνδουράκης
Στίχοι: Φώντας Ανδρεόπουλος
Χορογραφία: Ευγενία Τσίγκα
Φωτογραφία: Κώστας Λυκαβηττός
Διεύθυνση παραγωγής-Φώτα: Βαγγέλης Βαφείδης
Ερμηνεύουν: Γεωργία Ζώη, Ελίζα Τζίτζη, Ιορδάνης Κασάπογλου
Συμμετέχει το συγκρότημα Midnight Notes
Τόπος: The HUB Bar Theatre
