Η γειτονιά των ονείρων συναντάται μέσα στο ομότιτλο μυθιστόρημα της Ρούλας Σαμαϊλίδου.
Το βιβλίο βασίστηκε και αφορά μια αληθινή ιστορία που διηγήθηκαν στη συγγραφέα του. Μια ιστορία, που όπως λέει και η ίδια, ήταν απ' αυτές που μεταφέρονται από στόμα σε στόμα ώσπου στο τέλος δε γνωρίζεις αν την έχει πλάσει η φαντασία των ανθρώπων ή αν είναι αληθινή. Όμως, αληθινή ή φανταστική, κάνει το ίδιο όταν μέσα απ' αυτήν δε λησμονούμε την ιστορία μας.
Η ιστορία της Πανανής και του μικρού Μανώλη ξεκινά από το Ρεϊζντερέ της Τουρκίας το 1922. Οι δυο τους καταφέρνουν να σωθούν από τους Τούρκους και καταφεύγουν στη Λήμνο όπου πρέπει να ξεκινήσουν τη ζωή τους από την αρχή, να επιβιώσουν με κάθε τρόπο και θυσία, και με όσο κόπο χρειαστεί. Σε εκείνο το σπίτι που θα γεμίσει με μνήμες από το χωριό τους, με οδύνη για το χαμό των αγαπημένων τους προσώπων, με πραγματικό και σκληρό αγώνα για την επιβίωση. Σε εκείνη τη γειτονιά θα μεγαλώσει ο Μανώλης, θα κλάψει, θα κάνει σκανδαλιές, θα κάνει φίλους, θα πάει σχολείο, θα ανδρωθεί. Σε εκείνη τη γειτονιά θα πονέσει η Πανανή το χαμό του άντρα της και του άλλου της γιου, θα δουλέψει σα το σκυλί για τα ελάχιστα, θα πασχίσει με το είναι της για να μπορέσει να μεγαλώσει το αγόρι της. Εκεί και οι φιλίες που θα κάνουν, οι άνθρωποι που θα αγαπήσουν, οι καλές και οι κακές μέρες που τους περιμένουν... εκεί τα πάθη, οι αγωνίες, οι μνήμες, η μοίρα τους και ό,τι τους επιφυλάσσει η ζωή. Σε τούτη την άκρη της γης που για εκείνους είναι η γειτονιά των ονείρων.
Ο Μανώλης, μεγάλος πια και ήδη δάσκαλος διορισμένος στο νησί, θα επιστρέψει στο Ρεϊζντερέ και στο σπίτι τους προκειμένου να βρει κάτι. Η έκβαση όμως αυτού του ταξιδιού θα εξαρτηθεί από τον Τούρκο ιδιοκτήτη του σπιτιού.
Η Ρούλα Σαμαϊλίδου, εξιστορώντας την ιστορία αυτής της οικογένειας, περιγράφει την ιστορία των δύο λαών και των γεγονότων που τους στιγμάτισαν. Την προσφυγιά τους και την ταλαιπωρία τους. Τις μνήμες και τις θύμησες από τον τόπο τους. Από εκείνη τη γη όπου μεγάλωσαν, ερωτεύθηκαν, δούλεψαν και έφτιαξαν τα νοικοκυριά τους. Εκεί όπου βρίσκονται τα σπίτια τους. Τον σκληρό αγώνα για την επιβίωση και το νέο ξεκίνημα από το τίποτα.
Κι ενώ πολλές ιστορίες και μυθιστορήματα έχουμε διαβάσει σχετικές με τα γεγονότα του Σεπτέμβρη του 22 από Έλληνες συγγραφείς, θα πρέπει να ομολογήσουμε ότι στην μεγάλη πλειοψηφία τους αναφέρονται στους Έλληνες πρόσφυγες και κατοίκους των τούρκικων παράλιων, της Σμύρνης ή της Πόλης. Η Ρούλα μάς μιλάει για κάθε πρόσφυγα-άνθρωπο που έπρεπε να εγκαταλείψει τον τόπο του. Τόσο για τους Έλληνες της Τουρκίας όσο και για τους Τούρκους της Ελλάδας. Για κάθε πλευρά αυτής της κοινής μας ιστορίας με τη γείτονα χώρα, αλλά τοποθετείται πολύ ρεαλιστικά απέναντι στις πραγματικές διαστάσεις αυτών των μετακινήσεων, στις ομοιότητες αλλά και στις τραγικές διαφορές τους. Αναφέρει τα προβλήματα που έπρεπε να αντιμετωπίσουν τόσο οι μεν όσο και οι δε, χωρίς να ξεχνά τον ανθρώπινο παράγοντα και τις σχέσεις των αλλόθρησκων αυτών ανθρώπων στη κοινή τους πορεία και γειτνίαση. Έτσι, αναδεικνύονται πλευρές που δεν έχουμε συναντήσει σε άλλα μυθιστορήματα που αγγίζουν το θέμα, όπως οι συνήθειες των Τούρκων, οι συμπεριφορές που ανέπτυξαν απέναντι σε Έλληνες και στοιχεία του δικού τους ξεριζωμού... για να καταλήξει γλυκά ότι ο τόπος του καθενός είναι εκεί που βρίσκεται το σπίτι του και οι δικοί του άνθρωποι, ότι η ευτυχία είναι οι μικρές όμορφες στιγμές, ένα χαμόγελο από αγαπημένο πρόσωπο και μια αγκαλιά του και πως -ό,τι κι αν είναι αυτό που ονομάζουμε ζωή- αξίζει να ζήσουμε γιατί η ζωή είναι ωραία.
Η γλώσσα είναι λυτή καθώς το μυθιστόρημα έχει πρωτοπρόσωπο χαρακτήρα και κουβαλά όλους τους ιδιωματισμούς των ηρώων και της καθημιλουμένης. Οι χαρακτήρες αφηγούνται τις αναμνήσεις τους κι εκείνη τους επιτρέπει να την ταξιδέψουν στις θύμησες, χωρίς δικές της ή περιττές επεμβάσεις. Μου δίνει την αίσθηση ότι ακούω τις φωνές τους από το υπερπέραν, από τον κόσμο εκείνο όπου βρίσκονται σήμερα, κάπου στο απέραντο σύμπαν, και με υπομονή μάς περιγράφουν τη ζωή τους.
Μια διάχυτη συγκίνηση παντού. Δύσκολα χρόνια και δυνατές μνήμες χαρακώνουν το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της οικογένειας. Αγώνας σκληρός για την επιβίωση. Αγώνας άνισος για τη ζωή. Ο ανθρώπινος πόνος που δε μετρά μπροστά στα παιχνίδια της πολιτικής. Ο πόλεμος των πολιτικών και ο ξεριζωμός των πολιτών. Ο άνθρωπος που, επειδή τα έχει χάσει όλα, δε φοβάται πια ούτε σταματά απέναντι στην οποιαδήποτε πρόκληση. Η οδύνη και η ύστατη ελπίδα για ένα αύριο. Το οποιοδήποτε αύριο, μόνο και μόνο επειδή δεν υπάρχει τίποτα στο σήμερα.
Η Ρούλα Σαμαϊλίδου είναι ένας ήσυχος άνθρωπος στη ζωή και ένα ανήσυχο πνεύμα στη δημιουργία. Γλυκιά, πρόσχαρη, ακομπλεξάριστη και γνήσια. Μια γυναικεία φιγούρα που κινείται ανάλαφρα χωρίς να κάνει "θόρυβο". Αν δεν την προσεγγίσεις, δε θα τη γνωρίσεις. Αν όμως την αναζητήσεις θα βρεις έναν άνθρωπο με αξίες -πραγματικές, όχι υποτιθέμενες-, με ψυχή και μια απίστευτη ευγένεια και μία συγγραφέα διαβασμένη και με σωστές δομές που αξίζει το χρόνο ή τον κόπο σου.
 |
| Φωτογραφίζοντας το μυθιστόρημα "Η γειτονιά των ονείρων" |
Ο αναγνώστης σας, εκτός από το ταξίδι στη μυθοπλασία, θα ανακαλύψει πληροφορίες από τις συνήθειες, την κουλτούρα, την παράδοση και πολλά ιστορικά στοιχεία. Θα λέγατε ότι ένα τέτοιο μυθιστόρημα αποτελεί και έναν ευχάριστο τρόπο να διδαχθεί κάποιος κομμάτια από την ιστορία ενός τόπου;
Ρ.Σ.: Μέσα από το μάθημα της διδακτικής κατά τη διάρκεια των σπουδών μου αλλά και από το ρόλο της μάνας, αποκόμισα ότι το παραμύθι, η μυθοπλασία, αποτελεί κύρια μορφή ψυχαγωγίας αλλά και μέσο διαπαιδαγώγησης. Γιατί όχι και στα μεγάλα παιδιά, τις ευρύτερες κοινωνικές ομάδες; Παρατηρώντας λοιπόν ότι μέρα με τη μέρα παραγκωνίζονται ήθη και έθιμα, παραδόσεις του τόπου μας, και τη θέση τους να παίρνουν ξενόφερτες συνήθειες, η ιστορία μας γραμμένη συνοπτικά στα σχολικά βιβλία να μην βοηθά στην κατανόηση αλλά μόνο στη μεταφορά παπαγαλιστί που όπως είναι φυσικό μετά από καιρό ξεχνιέται και τελευταία φαινόμενα του τύπου "συνωστισμός στη Σμύρνη"... θέλησα με τον τρόπο μου να κρατήσω αναμμένο το καντηλάκι της μνήμης. Μέσα από τη "γειτονιά των ονείρων" να φέρω στο φως ιστορίες που άκουγα από μικρό παιδί σε μια γειτονιά ανάμικτη με πρόσφυγες και ντόπιους, συνδυάζοντάς τες όμως με ιστορικά, λαογραφικά, εθνογραφικά στοιχεία. Ταξιδεύοντας ο αναγνώστης στο χώρο και στο χρόνο με τους ήρωές μου -ήρωες καθημερινούς φτιαγμένους από πηλό, από χώμα, όπως οι πρωτόπλαστοι κατ' εικόνα και ομοίωσή μας- παίρνει με την εξέλιξη του μύθου ιστορικά στοιχεία, πληροφορίες από την παράδοσή μας, συνήθειες ξεχασμένες με τρόπο ευχάριστο και κατανοητό. Σαν γλυκές αναμνήσεις που ξεπηδούν από τις μακρινές παιδικές μας μνήμες. Λαός που δεν γνωρίζει την ιστορία του δεν έχει μέλλον, λένε. Πρωταρχικός μου στόχος, λοιπόν, να διασώσω μέσα από τα γραπτά μου ό,τι μπορώ για να μην χαθούν πυλώνες του πολιτισμού μας. Μια απλή έκθεση ιδεών ή μια ερωτική ιστορία δεν θα με ενδιέφερε να τη μεταφέρω στο χαρτί. Υπάρχουν άλλωστε πολλοί καλοί συγγραφείς σ' αυτό το είδος.
Όταν κάποιος σας διηγηθεί μια ιστορία και αποτελέσει πηγή έμπνευσης για ένα βιβλίο σας, αισθάνεστε με κάποιο τρόπο ευθύνη απέναντι στα πραγματικά πρόσωπα της ιστορίας;
Ρ.Σ.: Θα έλεγε ίσως κανείς πως γράφοντας με βάση μια πραγματική ιστορία είναι ένας εύκολος δρόμος. Πιστεύω πως αυτό είναι λάθος. Η μυθοπλασία αφήνει περιθώρια στον συγγραφέα να πλάσει το χαρακτήρα των ηρώων του όπως εκείνος νομίζει. Το φάσμα των χαρακτήρων απέραντο. Η φαντασία του είναι το εργαλείο για να δώσει στους ήρωές του τη δύναμη να κινηθούν στο χώρο και στο χρόνο όπως εκείνος το έχει στο μυαλό του. Χωρίς τύψεις. Σε μια πραγματική όμως ιστορία δεν υπάρχουν αυτά τα περιθώρια και ως εκ τούτου είναι πολύ εύκολο να εκθέσεις πρόσωπα ή να εκτεθείς. Μεγάλη η ευθύνη να μπεις στην ψυχοσύνθεση ενός ανθρώπου, να τον κατανοήσεις, να βγάλεις συμπεράσματα για τον τρόπο σκέψης του, να δικαιολογήσεις τις ενέργειές του.
Ποια σχέση αναπτύσσετε με τους ήρωες των βιβλίων σας;
Ρ.Σ.: Επειδή πάντα πρόκειται για πραγματικά πρόσωπα-χαρακτήρες, προσπαθώ να βλέπω τις ενέργειές τους, τα πάθη τους, τα λάθη τους σαν ένα τρίτο ψυχρό και αδιάφορο μάτι από μακριά. Δεν τα καταφέρνω. Συχνά πιάνω τον εαυτό μου να φέρομαι με το γάντι, με ευγένεια, να δίνω ελαφρυντικά ακόμη και σ' αυτούς που κάποιος άλλος στη θέση μου θα τους στραγγάλιζε. Η Αγγελική για παράδειγμα της γειτονιάς των ονείρων που ο κάθε αναγνώστης θα είχε στήσει στον τοίχο, για μένα ήταν η Αγγελικούλα, που έτσι έμαθε, έτσι νόμιζε... Δεν μου αρέσει να δικάζω, να γίνομαι τιμωρός. Βάζω οπωσδήποτε τον εαυτό μου στη θέση τους. Πώς θα ενεργούσα, πώς θα μιλούσα, τι συναισθήματα θα είχα σε κάθε περίπτωση.
Υπάρχει κάποιο βιβλίο/ιστορία στο μυαλό σας αυτόν τον καιρό που θα γίνει το επόμενο μυθιστόρημά σας;
Ρ.Σ.: Ναι, υπάρχει μια ιστορία που δουλεύω στο μυαλό μου και θα είναι ανάμικτη με τρία διαφορετικά συστατικά. Μια συμβολαιογραφική πράξη του 1834 που ανακάλυψα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, μια πραγματική ιστορία που μου αφηγήθηκαν και οι σημειώσεις ενός ηλικιωμένου που μου παρέδωσε γραμμένες σε ένα τετράδιο. Τρία σε ένα. Πιστεύω πως θα μπορέσω να δέσω τις ζωές τους. Τουλάχιστον θα προσπαθήσω. Τον χειμώνα θα γίνει η αρχή γιατί μόνο αυτή την εποχή γράφω. (Αν και δεν αποδέχομαι την ιδιότητα του συγγραφέα, γελάω πότε πότε με την έκφραση των φίλων μου "η συγγραφέας του χειμώνα")
Υπάρχει κάποιο πρόσωπο (διάσημο ή μη) που θα επιθυμούσατε να συμπεριλάβετε σε ένα επόμενο βιβλίο σας;
Ρ.Σ.: Ναι, υπάρχει αυτό το πρόσωπο και θα είναι στο επόμενο πόνημά μου. Είναι ο ποιητής Νικόλαος Βίγλας, φοιτητής της νομικής που έχασε τη ζωή του στην πυρκαγιά που ξέσπασε μέσα στον πρώτο ομιλούντα κινηματογράφο στο νησί μου το 1939. Αναζητώντας υλικό μέσα σε προπολεμικά φύλλα τοπικής εφημερίδας ξεχώρισα μια σειρά από άρθρα με την υπογραφή του και με τον γενικό τίτλο "Πνευματικά ζητήματα". Τα άρθρα μού κίνησαν την περιέργεια γιατί τα βρήκα τολμηρά για την εποχή της μεταξικής δικτατορίας. Έδειχναν έναν άνθρωπο που είχε το κουράγιο να αναμετρηθεί με την επαρχιώτικη μιζέρια και επιθυμούσε την πνευματική ανόρθωση του τόπου. Θα τον αποκαλούσα κήρυκα μιας τοπικής πνευματικής επανάστασης. Επηρέασε τα μέγιστα στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του η διάπλαση των παίδων, που αρχισυντάκτης του ήταν ο Γρ. Ξενόπουλος και αργότερα τον συναντώ να συμμετέχει και ο ίδιος με πεζογραφήματα στη στήλη "Συνεργασία συνδρομητών" .
Γράφετε ποίηση; Αν ναι, έχετε δημοσιεύσει με κάποιον τρόπο τα έργα σας; Κι αν όχι, θα επιχειρούσατε να γράψετε;
Ρ.Σ.: Όχι δεν έχω γράψει ποτέ ποίηση και δεν νομίζω πως θα το επιχειρήσω. Εκφράζομαι καλύτερα μέσα από τον πεζό λόγο για να να αναδείξω τα στοιχεία που με ενδιαφέρουν.
Τι περιμένετε στο μέλλον σε σχέση με τα βιβλία σας αλλά και σε σχέση με την ίδια τη Ρούλα;
Ρ.Σ.: Όταν κάνουμε σχέδια για το μέλλον μάς βλέπει ο Θεός και γελά. Παρ' όλα αυτά δεν θα ήταν όμορφη η ζωή μας αν δεν ονειρευόμαστε και δεν ελπίζαμε. Δεν θα αποτελέσω εξαίρεση, λοιπόν, και δεν θα κρυφτώ. Θα ήμουν ευτυχής αν τα βιβλία μου είχαν περισσότερους αποδέκτες και αν κάποιο απ' αυτά μεταφερόταν στην οθόνη. Από τη Ρούλα περιμένω να μην με απογοητεύσει. Δεν χρησιμοποίησε ποτέ άτιμα μέσα για να κερδίσει την αγάπη ή την εκτίμηση των ανθρώπων. Πικράθηκε όταν παρανόησαν κάποιοι τις προθέσεις της. Δεν κολάκεψε, δεν έγλειψε για να ανέβει σκαλοπάτια. Δεν ξέρω πόσα σκαλοπάτια ανέβηκε, ίσως κανένα. Δεν έχει σημασία. Σημασία έχει προχωρώντας σ' αυτόν το δρόμο που πήρε να μη βουλιάξει στα λασπόνερα, να μην πιαστεί από σαθρά καδρόνια...
Αν δεν εκφραζόσασταν με τη γραφή, με ποια μορφή έκφρασης θα είχατε ασχοληθεί;
Ρ.Σ.: Αν ήμουν σε νεαρή ηλικία θα μου άρεσε να εκφραζόμουν με το χορό καταργώντας όμως τις κλασικές χορευτικές συμβατότητες και τους τεχνικούς περιορισμούς και δίνοντας εκφραστικότητα στην κίνηση με απόλυτη ελευθερία.
Γνωρίζω ότι είστε βιβλιοφάγος. Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σας συγγραφείς;
Ρ.Σ.: Είναι πολλοί οι λογοτέχνες που θαυμάζω και δεν θα ήθελα να ξεχωρίσω κάποιους απ' αυτούς. Θα μου επιτρέψετε μόνο να αναφέρω το όνομα της συμπατριώτισσάς μου Μαίρης Λαμπαδαρίδου-Πόθου και ένα σχόλιο στο διαδίκτυο που με βρίσκει απολύτως σύμφωνη. "Η κ. Λαμπαδαρίδου δεν γράφει ιστορίες, γράφει ΙΣΤΟΡΙΑ".
Υπάρχει κάποιο βιβλίο που θα θέλατε πολύ να είχατε διαβάσει αλλά δεν έχει προκύψει μέχρι σήμερα; Υπάρχει κάποιο βιβλίο άλλου συγγραφέα που έχετε ζηλέψει ή λατρέψει;
Ρ.Σ.: Διαβάζω οτιδήποτε μου κινεί το ενδιαφέρον. Στοίβες τα αδιάβαστα λόγω περιορισμένου ελεύθερου χρόνου. Θα πρέπει όμως να πω πως πολλές φορές με έχουν παραπλανήσει τα οπισθόφυλλα, οι προβολές μέσω διαφήμισης και οι καλές κριτικές που αναρτώνται στο διαδίκτυο. Όσο για τα βιβλία που έχω λατρέψει θα αναφερθώ και πάλι στα βιβλία της κ. Λαμπαδαρίδου.
Ποια είναι η μεγαλύτερη χαρά για έναν συγγραφέα;
Ρ.Σ.: Ένας συγγραφέας είναι ευτυχισμένος γράφοντας. Και γίνεται ακόμη πιο ευτυχής όταν καταλαβαίνει ότι το πόνημά του έχει την αποδοχή των αναγνωστών.
Ένας διακαής πόθος...
Ρ.Σ.: Έχω μάθει να μην βλέπω μακριά και να μην ποθώ πολλά. Γιατί να πικραίνομαι αν μένουν ανεκπλήρωτοι; Έτσι μένω στα απλά, καθημερινά και συνηθισμένα. Να έχω μια ήρεμη ζωή χωρίς κακίες και μικροπρέπειες και να έχω γύρω μου ανθρώπους που μ' αγαπούν και τους αγαπώ. Τίποτε άλλο.
Η τέλεια μέρα...
Ρ.Σ.: Θα μπορούσα να πω πολλά πράγματα όμως προτιμώ να την κάνω πιο συγκεκριμένη. Η τέλεια μέρα μου δεν θα μπορούσε να ήταν άλλη από εκείνη που έσωσα μια ανθρώπινη ζωή από βέβαιο πνιγμό. Τα συναισθήματα που ένοιωσα δεν συγκρίνονται με τίποτε.
