Η μετανεωτερική Βαβέλ
Η μετακοινωνία και η μετατεχνολογική φάση εξέλιξης
Μέρος δωδέκατο [συνέχεια από το προηγούμενο]
Η αλήθεια είναι ότι ο άνθρωπος, ως δημιουργός, έλκεται πάντοτε από το εφηβικό σφρίγος της επιθυμίας, του οράματος και του ονείρου. Έτσι, όπως επισημαίνει ο πανεπιστημιακός καθηγητής Αντώνης Παπαρίζος, η τεχνική γνώση και η τεχνολογία έγιναν για τον σύγχρονο Προμηθέα αληθινό πάθος, ένας πραγματικός ερωτικός δράκος. Γι' αυτό και δεν επεξεργάσθηκε, όσο θα έπρεπε τουλάχιστον, τα σχέδιά του. Η αγνότητα μετατράπηκε σε αφέλεια. Η αθωότητα, παύοντας να είναι δομικό στοιχείο της έμπνευσης, μετατράπηκε σε ενοχή. Ο Προμηθέας δεν φαίνεται να συνέλαβε και να κατανόησε τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα της αποδέσμευσης από τα δεσμά του και της δημιουργικής του αυτής πράξης. Ο υπέροχος και γοητευτικός πόθος της δημιουργίας, έγινε το μέσο της αυτοτιμωρίας του. Ο σύγχρονος δυτικός άνθρωπος, παγκόσμιος στις επιδιώξεις του, τεχνοκρατούμενος ως προς την τελική ιστορική του φύση, πληρώνει σήμερα το τίμημα της δημιουργίας του, το οποίο θα του κοστίσει ακριβά, πριν εξεγερθεί και πάλι ο Προμηθέας μέσα του.
Ο Προμηθέας όμως αποκαλύπτει και μία ακόμη παγκόσμια αλήθεια, τονίζει ο Αντώνης Παπαρίζος. Η γνώση, σε οποιαδήποτε χρονική περίοδο και σε οποιαδήποτε πολιτεία κι αν αναπτύσσεται, από την ίδια της τη φύση είναι εξέγερση και ρήξη και συνάμα λύσιμο των δεσμών και δημιουργία. Η δημιουργία έχει τη δική της δυναμική. Παντού και πάντοτε συνθέτει και απελευθερώνει τεράστιες δυνάμεις, καταλήγοντας σε εντελώς νέες μορφές ζωής, γεγονός εξαιτίας του οποίου μάλιστα τα αποτελέσματά της δεν μπορούν να προβλεφθούν και να αντιμετωπιστούν έγκαιρα.
Σήμερα η βιολογία επαναφέρει στο προσκήνιο αρχαίους εφιάλτες. Αποπνέει μια οσμή απαγορευμένης γνώσης. Αναζωογονεί παλαιούς μύθους. Ενοχλεί. Εκείνο που φοβίζει ιδιαίτερα είναι η δυνατότητα να παίζουμε εμείς οι άνθρωποι με μεγάλη άνεση με την ουσία, η οποία αποτελεί τη βάση κάθε μορφής ζωής στον πλανήτη μας. Ιδιαίτερα αμαρτωλή είναι η θέση ότι το εκπληκτικότερο γεγονός αυτού του κόσμου, η δημιουργία του ανθρώπινου όντος από το ωάριο, είναι αποτέλεσμα ενός κοσμικού μαστορέματος.
Όσο περισσότερο ένας επιστημονικός κλάδος αγγίζει τα ανθρώπινα, τόσο εντείνεται η σύγκρουση με τις παραδόσεις και τις καθιερωμένες πεποιθήσεις. Συνήθως η ποικιλία των ατόμων, που γεννάει η αναπαραγωγή, δεν αντιμετωπίζεται σωστά· είναι ο κύριος κινητήρας της εξέλιξης, ένα φυσιολογικό φαινόμενο, η απουσία του οποίου θα σήμαινε την ανυπαρξία μας. Κατά παράδοξο τρόπο, συνήθως συγχέουμε την ομοιότητα που είναι έννοια βιολογική, με την ισότητα που είναι έννοια κοινωνική. Σαν να μην ανακαλύφθηκε η ισότητα ακριβώς επειδή οι άνθρωποι δεν είναι ίδιοι. Κοινωνικά σωστό και δίκαιο είναι να πιστεύουμε, να εφαρμόζουμε και να αγωνιζόμαστε για την ύπαρξη της ισοτιμίας ανάμεσα στους ανθρώπους. Η ισότητα όμως σημαίνει ισοπέδωση. Το ίδιο βέβαια συμβαίνει και όσον αφορά το βιολογικό τομέα, όπου κι εδώ οι γνώμες διίστανται, βρίσκοντας τόπο έκφρασης μέσα στην ανάπτυξη της ευγονικής.
Στους περισσότερους αρχαίους πολιτισμούς ανακαλύπτουμε τα ίχνη μιας ευγονικής επιθυμίας, που απέβλεπε όχι μόνο ν' αποτρέψει τη γέννηση ασθενών ατόμων, αλλά και να εξασφαλίσει την τεκνοποίηση της ελίτ, που βρίσκεται στην εξουσία. Έτσι σε ορισμένες δυναστείες της Αιγύπτου και των Ίνκας εφαρμοζόταν η αιμομιξία, με το σκοπό να διατηρηθεί η γενεαλογική σειρά. Η ελληνική αρχαιότητα μας κληροδότησε την παλαιότερη ευγονιστική νομοθεσία, τη νομοθεσία της Σπάρτης. Ο Πλούταρχος περιέγραψε το σύστημα που θέσπισε ο Λυκούργος και στο οποίο ο πατέρας «δεν ήταν κύριος» της ανατροφής του παιδιού του: οι πρεσβύτεροι όφειλαν προηγουμένως να το εξετάσουν κι αν το έκριναν δύσμορφο και ασθενικό, διέταζαν να ριχτεί σ' ένα βάραθρο. Αυτό ήταν το καλύτερο, που μπορούσε να γίνει και για το ίδιο το βρέφος και για την πόλη. Δεν είναι γνωστό αν η Αθήνα εξαφάνιζε νόμιμα όσα παιδιά μειονεκτούσαν εκ γενετής σε υγεία και σε δύναμη, αλλά η πρόταση αυτή διατυπώνεται από τον Πλάτωνα και από τον Αριστοτέλη, που περιορίζουν στα σαράντα χρόνια την αναπαραγωγική ηλικία των γυναικών, όπως δηλαδή συμβαίνει και σήμερα στα περισσότερα Ιατρικά Κέντρα Υποβοηθούμενης Τεκνοποίησης. Επίσης, ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης επιβάλλουν ιατρικό έλεγχο της τεκνοποιητικής ικανότητας και ζητούν να εκτίθενται, δηλαδή να εξοντώνονται, τα παιδιά που παρουσιάζουν δυσμορφίες. Η θυσία των μη φυσιολογικών παιδιών συνηθιζόταν επίσης στην αρχαία Ρώμη, όπου ο πατέρας αναγνώριζε το νεογέννητο, παίρνοντάς το στα γόνατά του. Στην περίπτωση που το παιδί δε γινόταν αποδεκτό με την τελετουργία αυτή, τότε θυσιαζόταν. Σε όλους αυτούς τους πολιτισμούς, οι αρχές μπορούσαν να επεμβαίνουν για να ενισχύσουν την απόφαση του οικογενειάρχη. Αργότερα, παρόμοιες πρακτικές ακολούθησαν οι αρχαίοι Γερμανοί, αλλά η απόφαση για τη ζωή ή τον θάνατο του παιδιού φαίνεται πως ανήκε μόνο στον πατέρα.
Με την επικράτηση του χριστιανισμού, σταμάτησε η εξόντωση των ανεπιθύμητων παιδιών, τουλάχιστον επίσημα, μέχρι την Αναγέννηση. Στο Rabelais και στο Montaigne βρίσκουμε την ευχή να γίνεται επιλογή υπέρ των πιο προικισμένων ατόμων. Σύμφωνα με τον Francis Bacon η σύσταση ζευγαριών πρέπει να είναι «υπόθεση του κράτους [...] με σκοπό να δημιουργηθεί μια δυνατή και έξυπνη φυλή». Εξάλλου, όπως τονίζει και στην εποχή μας ο νομπελίστας δόκτορας της ιατρικής Charles Richet: «Μετά την εξάλειψη των κατώτερων φυλών, το πρώτο βήμα στον δρόμο της επιλογής είναι η εξάλειψη των ανωμάλων.».
Πατέρας του ευγονισμού, όπως ο Δαρβίνος είναι πατέρας της εξελικτικής θεωρίας και ο Μέντελ πατέρας των νόμων της κληρονομικότητας, θεωρείται ο Francis Galton, γιατρός και μαθηματικός, εξάδελφος του Καρόλου Δαρβίνου. Ο Galton, αφού ασχολήθηκε με τη μετεωρολογία, έστρεψε το ενδιαφέρον του στη μεταβίβαση των διανοητικών προσόντων, από γενιά σε γενιά, σε ορισμένες οικογένειες και δημοσίευσε το Hereditary Genious (Κληρονομική Ιδιοφυία) το 1869, τη χρονιά που ο Καρλ Μαρξ δημοσίευσε το Κεφάλαιο. Κι ενώ ο Μαρξ αποδίδει μεγαλύτερη σημασία στο κοινωνικό περιβάλλον για την προαγωγή των ατόμων, ο Galton θεωρεί τη φυλή σπουδαιότερη από το περιβάλλον. Λογικά, ο ένας πρότεινε την ταξική πάλη για να πραγματοποιηθεί η χειραφέτηση των πολλών, ενώ ο άλλος τον γάμο «μεταξύ συζύγων μεγάλης αξίας», με σκοπό να βελτιωθούν οι απόγονοι μιας ελίτ.
Στα νεότερα χρόνια ο πρώτος ευγονικός νόμος θεσπίστηκε στη Σουηδία το 1757 και απαγόρευε τον γάμο μεταξύ των επιληπτικών. Λίγο αργότερα, στη Γερμανία, ο γιατρός Johann Peter Frank δημοσίευσε μια πραγματεία μ' έναν τίτλο που λέει πολλά –Medicinische Polizei (Ιατρική Αστυνόμευση, 1779)– κι όπου υπογραμμίζει:
Πιστεύω ακράδαντα ότι δεν υπάρχουν ισχυρότερα μέσα για να ενισχύσουμε το σφρίγος και την υγεία του ανθρώπινου είδους, από την αυστηρή επιλογή ανάμεσα σε όσους, στις ημέρες μας, σκορπίζουν αποκλειστικά τον κακό σπόρο στον αγρό της συλλογικής ζωής, ώστε να εμποδίσουμε όλους τους εκφυλισμένους και τους τρισάθλιους να συνεχίζουν να θυσιάζουν τη μισή ανθρωπότητα, λόγω των παράλογων παρορμήσεών τους.
Συνεχίζεται...
Παραθέτω ποιήματά μου σχετικά με το θέμα:
Τ' ΟΝΟΜΑ ΣΟΥ
Στ' αστέρια είναι γραμμένο πια τ' όνομά σου
με ανεξίτηλες σταγόνες απ' το αίμα της αγάπης σου
πατέρα μου για εμένα τον ανάξιο γιο σου
Φωνάζω με όλη μου τη δύναμη
τον Ήλιο να το λειάνει,
να του δώσει σχήμα και μορφή,
να το μεταμορφώσει
σε τριαντάφυλλο, σε όνειρο,
σε πρόσωπο οικείο, σε καλπασμό
της άνοιξης που φθάνει από μακριά
Διαβάζοντάς το ασταμάτητα και δυνατά
έμαθα να μη φοβάμαι το σκοτάδι,
να μη θρηνώ για τις ημέρες που δε ζούσα,
να μη θλίβομαι για τις χαμένες μου μάχες
στα πέρατα της οικουμένης,
να μην επιτρέπω σε καμιά ελπίδα μου
να πεθάνει πριν αγγίξει ένα ένα
τ' απόκοσμα γράμματά του
που κρέμονται απ’ τα αδύναμα άκρα μου,
καθοδηγώντας τη ζωή μου στο φως της αυριανής ημέρας
🌸
ΑΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ
Σήμερα η μνήμη μου κοντοστέκεται
μπροστά στο μολυσμένο νέφος
των ονείρων που έχασα
πριν καν τ' αγγίξω
Μ' ένα ουράνιο σκάφος ταξιδεύω
μέσα στη φουρτουνιασμένη
αστρική ψυχή μου
Τώρα ακινητοποιημένο
με καρφώνει το σκοτάδι με ήλους
ιών, βακτηρίων, απληστίας, ματαιοδοξίας
που κατέφθασαν απ' τα βάθη της αβύσσου
για να με καθηλώσουν
σ' ένα σταυρό σκουληκοφαγωμένο
απ' όπου δεν μπορώ να διακρίνω
την κάθαρση και την αφύπνισή μου
Μόνο το απόλυτο του φόβου μου
🌸
ΑΝ ΜΕ ΠΑΡΑΤΗΣΕΙΣ
Αν είναι να με παρατήσεις
στα ρείθρα του χρόνου
πριν βουτήξουμε μαζί στο άχρονο
κάν' το τώρα
Μην περιμένεις να κυλήσει η νύχτα
Αύριο θα είναι πολύ αργά
Δε ξέρω καν αν ξημερώσει
Ίσως το αύριο να μην υπάρξει ποτέ
Ίσως η επόμενη στιγμή
έχει πεθάνει προ πολλού
απογοητευμένη απ' την ανευθυνότητα
και την αμέλειά μας
Ίσως να είμαστε οι πρωταγωνιστές
της Θείας Κωμωδίας
που παρουσιάστηκε με τον πιο τραγικό
και υποκριτικό τρόπο
στην σκηνή της φοβισμένης ζωής μας
🌸
Ο ΒΑΛΤΟΣ
Στις λάμψεις των αστεριών
προσεδαφίζω την ελπίδα μου
για έναν κόσμο διαφορετικό
Τα ουράνια κύματα ταξιδεύουν
τα αιώνιά μου βάσανα,
αναζητώντας την υποστήριξη
της πληγωμένης απ' την ανοησία μου υδρογείου
Ματαιοδοξία, πόνος, φόβος
οι αφοσιωμένοι μου σύντροφοι
Χαραγμένο το μέτωπό μου
από απληστίας όνειρα
Το χαμόγελό μου μια ρωγμή στον τοίχο της αβύσσου
Οι πληγές μου σάλπιγγες που εγκλωβίζουν στον ήχο τους
προδομένες υποσχέσεις και χαμένους παραδείσους
Ο προορισμός μου η ανύπαρκτη λύτρωση
Παραμένει μόνο μια σχισμή στο επίσημο ένδυμα
του ξεπουλημένου μου χρόνου
Τι άλλο με περιμένει τώρα πια
παρά η σιωπή του βάλτου
που μόνος μου δημιούργησα;
🌸
ΟΙ ΛΑΜΝΟΚΟΠΟΙ
Κοιτάξαμε στα κάτοπτρα της δημιουργίας
τη δική μας ζωή
Δεν υπήρχαν παρά ξεθωριασμένα είδωλα
Στον ιριδισμό των φώτων της πραγματικότητας
αντικρίσαμε την απληστία μας
Λοξοδρομήσαμε εδώ κι αιώνες
απ' τον δρόμο του Θεού
και τώρα κινδυνεύουμε
να πληγώσουμε την πνοή Του
Ξαναγυρίσαμε στην πορεία του κύκλου
και χάσαμε την ευθεία
που κουβαλάει στην πλάτη της
την σωτηρία της φύσης
Η καθημερινότητά μας πλημμυρισμένη
από ζοφερούς φόβους
Ολοζώντανο ξόανο στέκεται μπροστά μας
Μας μεταμορφώνει σε λαμνοκόπους της επιβίωσης
με τρυπημένο το μικρό τους σκάφος
🌸
ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ
Το κρύο του διαστήματος
παγώνει τις μνήμες μου
Ένας εκκωφαντικός φόβος
εισβάλλει στο είναι μου
Ρίχνω στην άβυσσο τη μοναξιά μου
για να γεμίσει με το φως των αστεριών
μα μεγαλώνει η σιγή μέσα μου
Βουλιάζω σιγά σιγά
στη μαύρη τρύπα της λήθης και του τρόμου
Δεν πιστεύω πια
στις υποσχέσεις του ματωμένου ερχομού σου
Φοράω κατάσαρκα τη φανέλα της απουσίας σου
Βγάζω απ' τη ξεσχισμένη τσέπη μου
του ανέφικτου έρωτά σου μια αγχόνη
και δένω τη μονόχρωμη ζωή μου
Το εικονικό σου πρόσωπο
παίζει με το φόβο της μοναξιάς μου
στην οθόνη του υπολογιστή
Μου λείπεις και δεν ανεβαίνω πια επίπεδο
Επιμέλεια - διορθώσεις: Τζένη Κουκίδου
Στη συνοδευτική εικόνα βλέπετε πίνακα Lucyna Kukosz
Πηγές:
Αναστάσιος, Αρχιεπίσκοπος Τιράνων και Πάσης Αλβανίας, Παγκοσμιότητα και Ορθοδοξία, Ακρίτας, Αθήνα
Βακα Πλιός Θ., Είναι και συνείδηση, γνώση και αλήθεια, Gutenberg, Αθήνα 1986
Βέντερ Κρεγκ & Κοέν Ντάνιελ, Η σοφία και η γνώση, NPQ, Τεύχος 13, χειμώνας 2000
ΒΙΒΛΟΣ: Παλαιά και Καινή Διαθήκη, Βιβλική Εταιρία, Αθήναι
Γκότσης Γ., Θρησκεία, νεωτερικότητα και σύγχρονη πολιτισμική ταυτότητα, Σάκκουλα, Αθήνα 1996
Γουνελάς Σωτήρης, Η κρίση του πολιτισμού, Αρμός 1997
Κένεντι Πολ, Προετοιμασία για τον 21ο αιώνα, Νέα Σύνορα-Α.Α. Λιβάνης 1994
Πεκ Μ. Σκοτ, Ο δρόμος ο λιγότερο ταξιδεμένος, Κέδρος 1988
Testart Jacques, Η επιθυμία του γονιδίου, Κάτοπτρο, Αθήνα 1994
Melsen van A.G., Science and Technology, Pittsburg, 1961
Robertson R., Globalisation: Social Theory and Global Culture, Sage Publications, London 1992
